«ام‌القری» در لغت به معنای «مادر آبادی‌ها» است و به مرکزیت یک سرزمین در مقایسه با دیگر شهرها و کشورها اشاره دارد. چنانکه در قرآن، آیه ۹۲ سوره انعام و آیه ۳۲ سوره شوری شهر مقدس «مکه» به دلیل امتیازات متعدد «ام‌القری» نامیده شده است.
در حوزه اندیشه سیاسی نیز جهان اسلام یک امت واحد است و کشوری که بتواند با تشکیل حکومت اسلامی سطح رهبری خود را از مرزهای سرزمینی‌اش فراتر برده و به مثابه محور و رهبر دیگر کشورهای اسلامی و امت اسلام مطرح باشد، در موقعیت ام‌القری جهان اسلام قرار می‌گیرد. در این حوزه حضرت امام خمینی(ره) حفظ ایران به منزله ام‌القری جهان اسلام را برای حفظ مکتب اسلام ضروری می‌دانستند.
با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران یکی از نظریه‌های مطرح در صدر انقلاب، موضوع ام‌القری بودن ایران اسلامی به منزله محور سازماندهی امت اسلامی بود که واکنش‌های زیادی را در جهان اسلام برانگیخت. هرچند پیش از امام خمینی(ره) متفکران شیعی و سنی به این موضوع توجه کرده بودند؛ ولی پیروزی انقلاب اسلامی این نظریه را درباره ایران تحقق‌یافته اعلام کرد.
از منظر امام خمینی(ره) امت اسلام، امت واحده به شمار می‌آیند که همه مسلمانان در همه عرصه‌های زندگی، از جمله اجتماعی، سیاسی، امنیتی و اقتصادی آن مسئولیت دارند. برای نمونه در زمینه امنیت، امام خمینی(ره) به خطر افتادن امنیت هر بخش از خاک یا مردم مسلمان یا امنیت ملی کشورهای اسلامی از سوی اجانب و غیرمسلمانان را به منزله خدشه‌دار شدن امنیت جهان اسلام می‌دانند. در این راستا، حفظ امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران به منزله ام‌القری جهان اسلام و الگوی حکومت و حاکمیت اسلامی در دنیای کنونی از نگاه ایشان اهمیت ویژه و فوق‌العاده‌ای دارد و دفاع و حفظ این حکومت بر همه مسلمانان جهان واجب است. همین نگاه در همه عرصه‌های فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در اندیشه امام خمینی(ره) حاکم بود. پس از رحلت امام خمینی(ره) و رهبری امام خامنه‌ای(مدظله‌العالی) این نظریه به مثابه محور تلاش‌های نظام انقلابی ایران قرار گرفت. در حقیقت، پس از رحلت امام(ره) دو نظریه در کشور وجود داشت؛ نخست نظریه‌ای که به ختم انقلاب و عادی کردن شرایط در داخل و خارج کشور معتقد بود و دوم نظریه‌ای که به استمرار انقلاب و تلاش برای تحقق تمدن نوین اسلامی در جهان اعتقاد داشت.
امام خامنه‌ای(مدظله‌العالی) در سخنرانی‌های گوناگون خود همیشه «گفتمان انقلابی‌گری» را اصلی‌ترین راهبرد مقابله با آفات و چالش‌های نظام اسلامی در داخل و خارج مطرح کرده و بر اهمیت شناسایی دقیق شاخصه‌های انقلابی‌گری و ترویج آن به شکل گفتمان فراگیر و جریان پیروز تأکید دارند. ایشان در بیست‌وهفتمین سالگرد امام خمینی(ره) فرمودند: «انقلاب مال همه است، انقلاب یک شط جاری است و همه می‌توانند انقلابی باشند.» معظم‌له در پاسداری از جریان انقلابی در جهان اسلام شاخصه‌هایی را برای انقلابی‌گری و انقلابی بودن و انقلابی ماندن در مراسم‌های گوناگون مطرح کرده‌اند که از جمله این شاخصه‌ها پایبندی به مبانی انقلاب از منظر امام خمینی(ره) است و می‌توان گفت، نظریه ام‌القری بودن ایران اسلامی، از جمله این مبانی است. همچنین صدور بیانیه گام دوم انقلاب در آغاز دومین مرحله (خودسازی و جامعه‌پردازی و تمدن‌سازی) از طرف امام خامنه‌ای می‌تواند فصل جدید انقلاب اسلامی را برای همگان تبیین کند. ایشان در این بیانیه برای انقلاب، شعارهای جهانی سرشته با فطرت را مطرح کرده و انقلاب اسلامی را پدیده‌ای زنده و با اراده معرفی می‌کنند و معتقد هستند این گام دوم، انقلاب را به آرمان بزرگش‌ـ که ایجاد تمدن نوین اسلامی و آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عظمی(ارواحنا فداه) است‌ـ نزدیک خواهد کرد.
بدیهی است، جمهوری اسلامی ایران در این مسیر به عنوان محور حرکت جهان اسلام برای زمینه‌سازی ظهور حضرت مهدی(ارواحنا فداه) است و این همان ام‌القری بودن ایران اسلامی در جهان اسلام است.
نکته مهم این است که ام‌القری بودن و ماندن جمهوری اسلامی به حرکت در مسیری مشروط است که امام خامنه‌ای در بیانیه گام دوم مطرح کرده‌اند. معظم‌له در پایان بیانیه گام دوم هفت توصیه برای انقلابیون بیان کرده و می‌گویند همگان، به ویژه نسل جوان ایرانی باید در این مسیر باصلابت، باامید و باانگیزه ایمانی تلاش کنند تا جایگاه ایران اسلامی به منزله محور تمدن‌ساز حفظ شود. این توصیه‌ها عبارتند از: ۱ـ علم و پژوهش؛ آشکارترین وسیله عزت و قدرت یک کشور، ۲ـ معنویت و اخلاق؛ تبار اصلی جامعه و جهت‌دهنده همه فعالیت‌ها، ۳ـ اقتصاد قوی؛ عامل مهم سلطه‌ناپذیری و نفوذناپذیری، ۴ـ عدالت و مبارزه با فساد؛ در صدر همه هدف‌های بعثت‌های الهی، ۵ـ استقلال و آزادی؛ عطیه‌های الهی، ۶ـ عزت ملی روابط خارجی و مرزبندی با دشمن بر اساس عزت؛ حکمت و مصلحت، ۷ـ جهاد همه‌جانبه برای مبارزه با سبک زندگی غربی و تحقق سبک زندگی اسلامی.
با پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ بر اساس اندیشه امام خمینی(ره)، جهان اسلام به مثابه امت واحده در جهان مطرح شد که مسلمانان در همه عرصه‌های فرهنگی، امنیتی، سیاسی و اجتماعی نسبت به همدیگر مسئولیت دارند. در این نگاه، مسلمانان امت واحده مطرح می‌شوند که باید مرکزیت ساماندهی و رهبری و جهت‌دهی داشته باشند. در نگاه امام خمینی(ره) و امام خامنه‌ای(مدظله‌العالی) ام‌القری جهان اسلام، ایران اسلامی است و برای حفظ و حراست از این جایگاه باید به توصیه‌های امام خامنه‌ای در بیانیه گام دوم در سه مرحله «گفتمان‌سازی و جریان‌سازی»، «تلاش برای پیاده‌سازی» و «مطالبه‌گری از مسئولان» توجه جدی کرد که جایگاه ام‌القری بودن نظام جمهوری اسلامی روز به روز از اقتدار بیشتری برخوردار شود و اگر از این توصیه‌ها غفلت شود، قطعاً به جایگاه ام‌القری بودن این نظام مقدس خدشه وارد می‌شود.