ایران و چین، دو کشور با سابقه تمدنی کهن و دارای روابط دیرینه هستند. سابقه روابط دو ملت حداقل به حدود دو هزار سال قبل و دوران حکومت اشکانیان باز میگردد. امروزه جمهوری اسلامی ایران با دارا بودن موقعیت جغرافیایی ممتاز و نفوذ منطقهای مثال‌زدنی، بهعنوان یک قدرت تأثیرگذار در غرب آسیا شناخته میشود. همچنین جمهوری خلق چین با رشد حیرت‌انگیز اقتصادی خود طی چهار دهه اخیر، براساس شاخصهای کلان و پیشبینی کارشناسان اقتصادی طی دهه آینده، ایالات متحده آمریکا را پشتسر می‌گذارد و تبدیل به اقتصاد اول جهان خواهد شد. از سوی دیگر، جمهوری خلق چین دارای حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل است و بارها تمایل خود برای نقش‌آفرینی در صحنه سیاست بین‌الملل و جهت‌دهی به رویکردهای منطقهای و جهانی را نشان داده است. اخیراً زمزمههایی مبنی بر تمایل ایران و چین برای انعقاد یک سند همکاری راهبردی ۲۵ ساله میان دو کشور به گوش میرسد که گویا سنگ بنای آن در سفر سال ۱۳۹۴ «شی جین پینگ» رئیسجمهوری چین به کشورمان گذاشته شده است؛ البته این سند احتمالی همکاری دو کشور، در میان کارشناسان و صاحب‌نظران کشورمان موافقان و مخالفان جدی دارد. یکی از استدلال‌های مهم موافقان این همکاری این است که شرایط فعلی اقتصاد کشورمان و بدعهدیهای مکرر اتحادیه اروپا و آمریکا در چهار دهه اخیر که موجب معطل ماندن اقتصادمان برای جذب سرمایه لازم به منظور توسعه شده راهی جز نگاه به یک قدرت نوظهور اقتصادی برای ایران باقی نگذاشته است؛ اما مخالفان و منتقدان این همکاری، استدلال‌هایی چون لزوم عدم تعجیل بی‌دلیل در انعقاد این توافقنامه احتمالی همکاری را دارند؛ چرا که دولت تدبیر و امید در حال گذران سال آخر خود است و هرگونه بیدقتی و تعجیل موجب تأثیرات منفی بر اقتصاد ایران طی ربع قرن آینده خواهد بود؛ از سوی دیگر مخالفان این توافقنامه بر عدم شفافیت مفاد آن نقد جدی دارند و نگران ایجاد انحصار برای تجّار چینی در برخی بازارهای محصولات مصرفی در ایران هستند. مجموعه این استدلالات و نظرهای گوناگون ما را بر آن داشت تا در زمینه شفافیت بیشتر این مسئله برای عموم اقدام کنیم؛ ازاین‌رو با تعدادی از صاحب‌نظران گفت‌وگو کردیم:
نیاز به سرمایهگذاری خارجی داریم
«مجیدرضا حریری» رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین درباره این همکاری ۲۵ ساله در گفت‌وگو با خبرنگار صبح صادق بیان داشت: «در صحنه سیاست بین‌الملل، ما نیازمند اعتماد به نفس هستیم و هرگاه ما این اعتماد به نفس را پیدا کنیم، میتوانیم با قدرت‌های بزرگ جهانی براساس منافع مشترک و احترام متقابل تعامل داشته باشیم و در این صورت قدم بزرگی رو به جلو برداشتهایم. باید این نکته را مدنظر داشته باشیم که به دلیل تحریمها و برخی شرایط در اقتصاد ایران و جهان، ما کشوری نیازمند توسعه، اما با امکانات توسعهای مشخص و سرمایه محدود هستیم. اقتصاد ایران برای رسیدن به ثبات لازم نیازمند نرخ رشد بیش از ۸ درصد، آن هم بهصورت مداوم و برای مدت طولانی است. ما برای رسیدن به چنین نرخ رشدی در اقتصادمان قطعا نیازمند سرمایهگذاری هستیم و از آنجا که سرمایه داخلی ما محدود است، نیاز به سرمایهگذاران بین‌المللی داریم. در صحنه جهانی امروز یکی از سرمایهگذاران مطرح، کشور چین است و ظاهراً با توجه به شرایط فعلی ایران و تحریمها، تنها گزینه برای ما همین کشور چین است.»
باید با اصل برد‌ـ برد پای معامله رفت
زمینه «احمد حسینیفر» عضو اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین در گفت‌وگو با خبرنگار صبح صادق اظهار داشت: «از آنجا که کشور چین تبدیل به موتور محرّک اقتصاد جهان شده است، اگر این همکاری ۲۵ ساله ضامن رشد تولید و حضور فعّال و هرچه پررنگ‌تر ایران در صحنه اقتصاد جهان از طریق واردات و صادرات باشد، بسیار عالی خواهد بود. کشور چین در حال حاضر در شرایط بسیار خوبی از لحاظ اقتصادی قرار دارد و در حال رقابت با ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپاست. در شرایط فعلی کشورمان و با توجه به تحریمهای ظالمانه غرب علیه جمهوری اسلامی ایران و آثار مخرّب ناشی از این تحریمها، اگر یک قرارداد همکاری به صورت برد‌ـ برد، یعنی براساس منافع متقابل با کشور چین داشته باشیم، میتواند در توسعه کشور مؤثر باشد. در پایان به طور واضح و به عنوان یک فعّال اقتصادی اعلام میکنم که با این قرارداد موافق هستم.»
ابعاد این همکاری‌ها مشخص شود
دکتر «فداحسین مالکی» عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی با اشاره به عدم استقلال کشورهایی چون هندوستان در اتخاذ تصمیمات‌شان و فرمانبری چنین کشورهایی از دولت آمریکا که در سال‌های اخیر موجب بدعهدی هندوستان در پروژههایی چون توسعه بندر چابهار شده است، افزود: «هر چند طرح مذکور مبنی بر همکاری میان ایران و چین حداقل دو یا سه سالی است که مطرح شده است، امّا ابعاد این موضوع هنوز برای مردم عزیز ما، مجلس شورای اسلامی و فعّالان اقتصادی مشخّص نیست. توجّه کنید که در طول تاریخ، ملّت ایران همواره در صحنه بین‌المللی به دلیل بدعهدیهای دیگران دچار مارگزیدگی شده است؛ بنابراین معتقدم دولت محترم باید هر چه سریع‌تر ابعاد این همکاری‌ها را مشخّص کند و نیز تعیین کند در چه حوزههایی در این سند همکاری‌ها انجام خواهند شد. آیا این همکاری‌ها صرفاً در حوزه اقتصادی هستند یا شامل سیاست و تجارت بین‌الملل نیز خواهند بود؟ البته نباید فراموش کنیم چین در روزهای سخت تحریم همواره در کنار ایران بوده است و اینکه ما جمیع جهات را در روابط میان دو کشور در نظر بگیریم، نفی‌کننده لزوم همکاری‌ها نیست؛ امّا مصالح مملکت و منافع استراتژیک ما ایجاب می‌کند با حواس جمع و چشمانی باز در این زمینه عمل کنیم. متأسفانه، نقل قولهای ناخوشایندی درباره مفاد همکاری با چین میشنویم؛ برای نمونه برخی مناطق آزاد قرار است در مدّت این تفاهمات در اختیار طرف چینی قرار بگیرد؛ چنین مسائلی قطعاً موضوعات حاکمیتی هستند و چنین توافقاتی بر طبق قانون باید در اختیار مجلس شورای اسلامی و کمیسیونهای مربوطه، چون کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی برای بررسی دقیق و چکشکاری کارشناسی قرار بگیرند. به طور کلی ارزیابی کارشناسان در چنین مسائلی بسیار حائز اهمیت است. توجه کنید موقعیت جغرافیایی ممتاز ایران نه تنها چین، بلکه هر کشوری را برای رابطه با ما وسوسه می‌کند و در اصل به دلیل همین موقعیت ممتاز، این چینیها و دیگران هستند که به ایران محتاج هستند و قطعا نیاز آنها به ما بسیار بیشتر از نیاز ما به آنهاست؛ برای نمونه چین بابت توسعه سواحل مکران و بندر چابهار که موجب ایجاد دسترسی آسان‌تر چین از راه افغانستان و ایران به هزار کیلومتر ساحل دریای آزاد شده، همواره از ایران متشکّر بوده است. نکته مهم دیگر این است طرحی چون همکاری ۲۵ ساله به این معنا نیست که ما از غرب فاصله گرفته‌ایم و صرفاً متمایل به شرق شده‌ایم؛ اما درحال حاضر با توجه به منافع ملّی، مصالح نظام و بدعهدیهای مداوم طرف غربی، ما میتوانیم در حوزه تمدّنی خود که از قضا دارای اشتراکات فراوانی با حوزه تمدنی کشورهای شرقی است، برای آینده روابط بین‌الملل ایران تصمیم‌گیری کنیم. ما مشتاقانه منتظر تحویل این طرح همکاری ۲۵ ساله به مجلس شورای اسلامی هستیم و قطعاً نمایندگان مردم تصمیم صحیح و لازم را اتخاذ خواهند کرد.»