کمبود غذا و دارو از آن مسائلی است که می‌تواند امنیت جانی و سلامت شهروندان یک جامعه را تهدید کند؛ موضوعی که سبب شده تحریم غذا و دارو علیه کشورها در ظاهر ماجرا مستثنی شده و این تحریم‌ها هرگز علیه جامعه و ملتی اعمال نشود. متأسفانه، دشمنان ایران حتی به این قوانین بین‌المللی نیز قائل نبوده و با توجه به منع اخلاقی و قانونی تحریم غذا و دارو حاضر به ارائه غذا و دارو به کشورمان نیستند و موانعی را بر سر راه آن ایجاد می‌کنند. با این حال، توجه و اهتمام ویژه جمهوری اسلامی طی چند دهه اخیر به موضوع امنیت غذایی و پیشرفت‌های رخ داده در حوزه صنعت دارو باعث شده با وجود تمام این تهدیدها و دشمنی‌ها، اخلالی در شرایط کشور ایجاد نشود. در هفته‌های گذشته شاهد ایجاد برخی صف‌ها جلوی داروخانه‌ها و کمبود برخی اقلام خاص دارویی، مانند انسولین قلمی بودیم؛ موضوعی که نگرانی‌هایی را برای مردم ایجاد کرد. این ماجرا بهانه‌ای شد تا صبح صادق در گفت‌وگویی با «فرامرز اختراعی» رئیس سندیکای تولیدکنندگان مواد دارویی وضعیت صنعت دارو و تأثیر تحریم‌ها بر آن را بررسی کند.
اگر ممکن است مختصری درباره وابستگی کشور به واردات دارو و توان داخلی برای تأمین نیازهای دارویی کشور بفرمایید.
کشور ما این افتخار را دارد که نزدیک به 98 درصد نیازهای دارویی مردم در داخل تولید می‌شود. بنابراین نگرانی از کمبود دارو در کشور بی‌دلیل است. ما در بدترین شرایط هم قادریم داروی مورد نیاز خودمان را تأمین کنیم. اما اینکه چرا برخی اوقات شهروندان به داروخانه‌ها مراجعه می‌کنند و با کمبود یک دارو مواجه می‌شوند، به دلیل تجویز دارو است. طبق مصوبه شورای انقلاب و طرح ژنریک، پزشکان قانوناً اجازه تجویز دارو با نام تجاری آن را ندارند، اما متأسفانه برخی از همکاران ما در جامعه پزشکی از این قانون عدول کرده و دارو را با نام تجاری آن تجویز می‌کنند؛ در حالی که این کار امروزه نه در ایران که در بسیاری از کشورهای دنیا جرم است. پزشک باید دارو را با نام علمی آن بنویسد و حق ندارد در نسخه دارو را به نام تجاری آن بنویسد؛ چون یک نوع تبلیغات برای شرکت تجاری است. بنابراین وقتی مردم دارو را با نام تجاری آن به داروخانه می‌برند اگر داروخانه آن دارو را با برند تجاری ذکر شده نداشته باشد با اینکه همان دارو با نام علمی آن از سوی تولیدکنندگان داخلی تولید شده و موجود است؛ اما بیمار احساس کمبود دارو می‌کند. دلیل بعدی این است که گاها پزشک دارویی را تجویز می‌کند که به دلیل نداشتن تقاضا از بازار دارویی کشور خارج شده است؛ یعنی این دارو با اینکه تولید داخل هم بوده، اما چون تقاضایی نداشته از بازار خارج شده است. لذا یکی از وظایف پزشکان ما این است که تا حدودی مسلط به بازار دارو باشند؛ اولاً در نسخه‌ها دارو را با نام علمی آن بنویسد. ثانیاً داروهایی را که به هر دلیلی در فهرست دارویی نیستند و خانواده مشابه آن به صورت فراوان وجود دارند، در نسخه بنویسند. در واقع بسیاری از احساس‌های کمبود دارو اساساً غلط است. البته در همه جای دنیا و تمام کشورها واژه‌ای تحت عنوان کمبود هم وجود دارد؛ اما اینکه مثلا درصد کمی از مجموع داروها در بازار نباشد و پزشک داروی جایگزین که همان اثربخشی درمانی را دارد تجویز کند، طبیعی است.
درباره میزان وابستگی صنعت دارویی کشور به واردات نیز بفرمایید.
نزدیک به 98 درصد داروهایی که در داروخانه عرضه می‌شوند، داروهای ایرانی هستند که در داخل کشور تولید می‌شوند. بیش از 70 درصد مواد اولیه و مؤثره دارویی نیز در داخل کشور تولید می‌شود. این یک اتفاق بسیار بسیار با ارزش است. در حالی که در کل قاره اروپا فقط 30 درصد داروی نهایی در خود اروپا تولید می‌شود و 70 درصد آن وابسته به واردات است. این خودکفایی در اروپا در مواد مؤثره حدود 15 درصد است و آنها حدود 85 درصد نیاز خود را از کشورهایی مانند چین و هند که منبع اساسی دارو هستند، وارد می‌کنند. من به عنوان رئیس سندیکای مواد مؤثره یعنی حلقه اولیه تولید دارو این اطمینان را می‌دهم که موضوعی تحت عنوان کمبود دارو در ایران وجود ندارد.
این واردات برای کشور چه میزان ارزبری دارد؟
برای واردات 30 درصد مواد مؤثره به کشور به حدود 600 میلیون دلار ارز نیاز داریم. این در حالی است که برای تولید 70 درصدی که در داخل کشور تولید می‌شود، کلاً 140 میلیون دلار هزینه می‌شود. در واقع هرچقدر خودکفایی افزایش یابد، نیازهای ارزی نیز کاهش می یابد. در داروی نهایی نیز که حدود 2 تا 3 درصد واردات داریم و 97 تا 98 درصد نیاز دارویی را در کشور تولید می‌کنیم. جالب است بدانید برای تولید این 98 درصد دارو که شامل همه مواد اولیه سازها و داروسازها و... است، به چیزی حدود 750 میلیون دلار ارز نیاز است؛ در حالی که برای واردات آن دو درصد داروی نهایی از خرج در مقطعی تا مرز 4 میلیارد دلار هم واردات داشته‌ایم که خوشبختانه با کنترل‌هایی که صورت گرفته، این رقم در حال حاضر به حدود یک میلیارد دلار رسیده است؛ یعنی امروز برای واردات 2 درصد دارو یک میلیارد دلار هزینه می‌شود اما برای تولید 98 درصد داروها در داخل کشور حدود 750 میلیون دلار هزینه می‌شود.
چه داروهایی بیشتر به کشور وارد می‌شود؛ یعنی عمده این ارزبری برای چه داروهایی است؟
دو قلم این واردات بسیار با اهمیت است؛ یعنی ارزبری بیشتری دارد. یکی همین انسولین قلمی و دیگری فاکتورهای خونی هستند؛ البته در انسولین به اندازه کافی تولید داخلی در کشور وجود دارد و به لطف خدا فعالیت‌های خوبی را نیز در حوزه فاکتورهای خونی آغاز کرده‌ایم.
بحث تحریم‌ها تا امروز چه تأثیری بر صنعت دارویی کشور داشته است؟ یعنی تحریم‌ها چه آسیبی به صنعت دارویی کشور زده است؟
عمده داروی مورد نیاز مردم در داخل کشور تولید می‌شود؛ حتی توان تولید داروهای وارداتی نیز در داخل کشور وجود دارد؛ مثلاً توان تولید همین انسولین قلمی یا مشتقات خونی که عمده واردات ما هستند وجود دارد، فقط نیازمند سرمایه‌گذاری است؛ یعنی در حوزه دارو «نمی‌توانیم» وجود ندارد، زیرا بنیه فنی ایران بسیار بسیار قوی‌تر از «نمی‌توانیم» است. اما اینکه تحریم چه مشکلاتی را برای دارو به وجود آورده است، نمی‌توان گفت تحریم بی‌اثر بوده، بلکه تحریم اثرگذار بوده؛ اما عمده اثرش اخلال سیستم نقل و انتقال ارز است که بعد از تحریم‌ها این کار به سختی انجام می‌شود؛ چرا که در حال حاضر بانک‌های محدودی در جهان با ما همکاری می‌کنند. با این حال خوشبختانه عرضه‌کننده و منبع اصلی مواد اولیه دارو و مواد شیمیایی مرتبط با تولید دارو در تمام دنیا که همه کمپانی‌ها چه غربی چه اروپایی و آمریکایی و... مواد اولیه مورد نیازشان را از آنها تهیه می‌کنند، کشورهای معاند با ما نیستند؛ یعنی نقل و انتقال پول به این کشورها به سختی سایر کشورهای معاند در غرب نیست. بنابراین درحوزه تحریم آن ضربه و سختی‌هایی را که برای نقل و انتقال پول به آمریکا و اروپا داریم؛ در اینجا نداریم. به دلیل اینکه به هرحال بانک‌های محدودی با ما کار می‌کنند؛ چون اگر با ایران کار کنند، عملاً امکان کار کردن با آمریکا را ندارند. بنابراین سختی‌هایی وجود دارد که بعضی اوقات مجبور می‌شویم پول را با سازوکارهایی به جز بانک و از طریق صرافی‌ها منتقل کنیم که طبیعتا یک مقدار حاشیه‌ها و هزینه‌های اضافی برای ما ایجاد می‌کند. بنابراین با وجود اینکه نقل و انتقال پول سختی‌هایی را ایجاد کرده است؛ اما اگر دولت سهمیه ارزی حوزه دارو را تأمین کند، این توانایی و تجربه را داریم که موضوع را مدیریت کنیم.