بسیج شجره طیبه است. این سخن حضرت امام(ره) در توصیف از بسیج و بسیجیان دقیق‌ترین توصیف از این نهاد انقلابی است. شاید تشکیلات مردمی با کارکرد دفاع ملی از یک سرزمین نمونه‌های مشابه فراوانی در نقاط گوناگون دنیا داشته باشد؛ اما مفهوم «بسیج» در نظام جمهوری اسلامی به جای اینکه تنها بر یک مفهوم صرفاً نظامی تأکید داشته باشد، به یک مسیر تعالی روحانی اشاره می‌کند.
به ظاهر ایده اصلی تشکیل بسیج پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در ذهن حضرت امام(ره) وجود داشته؛ اما حوادث پر التهاب ماه‌های ابتدایی شکل‌گیری انقلاب اسلامی نیز ضرورت بسیج همگانی ملت برای دفاع از امنیت کشور در برابر ناآرامی‌های ایجاد شده از سوی دشمنان انقلاب را ایجاد کرده بود. در این میان، ماجرای تسخیر لانه جاسوسی به دست دانشجویان پیرو خط امام(ره) و آشکار شدن تبدیل این سفارتخانه به پایگاهی برای جاسوسی و توطئه‌افکنی برضد نظام جمهوری اسلامی، انقلاب اسلامی را در وضعیت ویژه «رویارویی مستقیم با آمریکا» قرار داد. تهدید آمریکایی‌ها برای حمله نظامی به قصد آزادی جاسوسان، دغدغه‌ای بود که ضرورت وجود نیروی منسجم، آموزش‌دیده، نظامی، انقلابی و مردمی برای دفاع همه‌جانبه از انقلاب اسلامی را بیش از گذشته فراهم آورد. در چنین وضعیتی بسیج مستضعفین به فرمان حضرت امام خمینی(ره)، در 5 آذر 1358 صادر شد. حضرت امام(ره) در همان ایام در دیدار با جمعی از پاسداران، درباره ضرورت دفاع از کشور فرمودند: «مملکت اسلامی باید همهاش نظامی باشد. تعلیمات نظامی داشته باشد... یک مملکت بعد از یک چند سالی بشود یک کشوری با 20 میلیون جوان که دارد 20 میلیون تفنگ‌دار داشته باشد. 20 میلیون ارتش داشته باشد و این یک همچه مملکتی آسیب‌بردار نیست.»
از آن روز تاکنون بسیج در عرصه‌های گوناگون حضوری موفقیت‌آمیز داشته است که بی‌شک هیچ مجموعه دیگری نمی‌توانست جایگزین آن شود. رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با فرماندهان گردان‌های عاشورای بسیج سراسر کشور این دوران باشکوه حضور بسیج در صحنه دفاع از انقلاب را چنین توصیف می‌کنند: «این نیروهای مردمی که اگر نبودند‌ـ این بسیج اگر نبود، این نیروی عظیم حزب‌الله اگر نبود‌ـ در جنگ هم شکست می‌خوردیم؛ در مقابل دشمنان گوناگون هم در این چند سال شکست می‌خوردیم و آسیب‌پذیر بودیم. کارخانه ما را می‌خواستند به تعطیلی بکشانند؛ نیروی حزباللهی از داخل کارخانه می‌زد به سینه‌شان. مزرعه ما را در اوایل انقلاب می‌خواستند آتش بزنند؛ نیروی حزباللهی از همان وسط بیابان‌ها و روستاها و مزارع، می‌زد توی دهان‌شان. خیابان‌ها را می‌خواستند به اغتشاش بکشند؛ نیروی حزباللهی می‌آمد سینه سپر می‌کرد و در مقابل‌شان می‌ایستاد. جنگ هم که معلوم است! این، آن نیروی اصلی کشور است. نظام اسلامی متکی به این نیروست.»
این سخنان رهبر معظم انقلاب شاید بهترین توصیف از نقش‌آفرینی بسیج در سال‌های بعد از دفاع مقدس بوده است. در حالی که میدان نبرد نظامی پس از جنگ جای خود را به مبارزه با سایر چالش‌های میدان نبرد داده بود، این بسیج بود که به یاری سایر ساختارهای حکمرانی نظام جمهوری اسلامی بود. کارنامه درخشان بسیج از واکسیناسیون عمومی تا عبور از بحران کرونا کارنامه سراسر افتخار و پیروزی است.