ویروس کرونا که حدود یک سال از شیوع آن در جهان می گذرد، موجب تغییر و تحول در زندگی عادی جوامع بشری شده و همه شئون آن را متاثر از خود ساخته است. یکی از این حوزه‌ها، آموزش و نظام آموزشی است که در سطوح مختلف از مدرسه تا دانشگاه دچار تغییرات متناسب با همه گیری این ویروس شده است. بطور ویژه آموزش و پرورش به علت گستره وسیع خود در کشورمتاثر از شرایط جدید است که البته با اقدامات صورت گرفته فضای آموزشی بصورت مجازی دنبال می شود. اما در این میان دغدغه والدین و دلسوزان امر تربیت دانش آموزان و توجه به پرورش رفتار آنهاست که خانه نشینی و دوری از جمع و گروه، خلاء‌هایی در این زمینه پدید آورده است. برای بررسی این موضوع با دکتر علیرضا کاظمی معاون پرورشی و فرهنگی وزیر آموزش‌وپرورش گفت و گو کردیم که ماحصل آن را می خوانید.
با توجه به اینکه پس از شیوع کرونا مدارس با تصمیم ستاد ملی کرونا غیرحضوری شد، وزارت آموزش و پرورش برنامه‌هایی برای تداوم آموزش در فضای مجازی داشته و دارد. اما برای حوزه مهم تربیتی که شامل تعالیم دینی و آموزه‌های فرهنگی ماست، چه تدابیری اندیشیده‌اید؟
بیماری کرونا مانند همه حوزه‌ها، حوزه‌های آموزشی و تربیتی را هم تحت تاثیر قرار داده است. نگاه آموزش و پرورش این بوده که این تهدیدها را به فرصت تبدیل کنیم و بنده به عنوان عضوی از جامعه نه به عنوان یک مسئول در آموزش و پرورش، معتقدم آموزش و پرورش در سطح خود به لحاظ سرعت و نوع واکنش و برنامه‌ریزی برای زندگی در زیست بوم جدید و ادامه فرآیند آموزشی و پرورشی واقعاً موفق بوده است؛ زیرا کوچک‌ترین اخلالی در فرآیند آموزش ایجاد نشد و بعد از یک هفته از شروع کرونا آموزش و پرورش از سه مسیر توانست آموزش را دنبال کند. بعد از مدتی شبکه شاد راه اندازی شد که در حال حاضر شاید به بزرگ‌ترین اپلیکیشن آموزشی منطقه با زیرساخت‌های بسیار قوی و خوب تبدیل شده است و به مرور زمان اشکلاتی که ایجاد شده را رفع کرده و قرار است از شاد3 رونمایی شود که ظرفیت‌های بسیار جدیدتری را برای آموزش و پرورش ایجاد می‌کند. زیست بوم جدید حوزه پرورشی و فرهنگی، فرصت‌هایی را ایجاد کرده که ما هرگز در فضای حقیقی نداشتیم. درست است که تربیت در فضای حقیقی شکل می‌گیرد و هیچ چیز جای آن را پر نمی‌کند، اما فعلا مجبور به زندگی در فضای مجازی هستیم. حوزه پرورشی و فرهنگی هم با سرعت در این زیست بوم جدید جای خود را پیدا کرده و امروز بر اساس قضاوت‌هایی که خود برنامه‌ریزان حوزه آموزش و پرورش آن را رصد می‌کند و نسبت به آن دغدغه‌مند هستند، زیرساخت‌های بسیار زیادی در حوزه‌های قرآنی، نماز، عترت، فرهنگی، هنری و مشاوره ایجاد شده است. دانش‌آموزان به محض باز کردن شبکه شاد با ده‌ها کانال و سبدهای متنوعی از فعالیت‌های فرهنگی، هنری، پرورشی، قرآنی و تربیتی در صفحه خود مواجه می‌شوند. با توجه به اینکه در حال حاضر 11 میلیون دانش‌آموز در این شبکه فعال هستند، هیچ وقت این امکان برای ما وجود نداشت محتوای تولید شده به راحتی به دست همه دانش‌آموزان برسد، لذا این فضا ظرفیت وسیعی است. برای نمونه پیام‌های تربیتی، مشاوره‌ای، مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی را می‌توانیم در صفحه اول برنامه شاد هر دانش‌آموز در اختیارش قرار دهیم. همچنین جذابیت‌هایی در تولید محتوای فضای مجازی ایجاد کرده‌ایم و در کنار تولید محتوا که شاید بیش از صدهزار محتوا در حوزه‌های مختلف بوده است همچنین مدرسه مجازی شعر و داستان و دارالقرآن را به صورت ملی طراحی کرده‌ایم. مدرسه مجازی یعنی دانش‌آموزان تمام شهرها و روستاها می‌توانند از بهترین استادان حوزه فعالیت‌های فرهنگی و هنری استفاده کنند. در کنار اینها مدرسه بازی‌سازان فردا را با کمک بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای طراحی کرده‌ایم که تمام دانش‌آموزان از تولید محتواها استفاده می‌کنند. در این فضا تمام جشنواره‌ها را با کمترین هزینه برگزار کرده‌ایم که روز 15 دی ماه اختتامیه جشنواره علمدار ویژه سردار شهید حاج قاسم سلیمانی به میزبانی استان کرمان است که دانش‌آموزان و معلمان بیش از 107 هزار اثر فرهنگی و هنری تولید کردند و ارائه دادند. همه اینها ظرفیت‌هایی است که در حوزه پرورشی و فرهنگی ایجاد شده است. اگر قرار بود این تغییرات در فضای آموزشی و پرورشی ایجاد شود، شاید ده‌ها سال طول می‌کشید. فضای مجازی این فرصت را برای ما ایجاد کرده که سبدهای متنوعی در حوزه‌های قرآنی، فرهنگی و هنری در اختیار دانش‌آموزان قرار دهیم و می‌توانیم جامعه بیشتری را تحت تأثیر این فعالیت‌ها قرار دهیم. با جذابیت‌های بیشتر پیام‌های اخلاقی و تربیتی خود را در قالب انیمیشن‌ها و پادکست‌ها به بهترین وجه ممکن انعکاس می‌دهیم. یکی از برنامه‌هایی که به صورت مجازی اجرا کردیم، برنامه راهیان نور بود که در یک فضایی خاص و به صورت پایلوت در اصفهان اجرا شد و حدود 15 هزار دانش‌آموز را به راهیان نور مجازی بردیم. بنا داریم که ان‌شاءالله اول دهه فجر این طرح را برای سراسر کشور با ظرفیت بیش از 2 میلیون نفر اجرا کنیم.
به نکات خوبی از اقدامات صورت گرفته اشاره کردید اما به هر حال ورود به این فضای جدید برای دانش آموزان با آسیب‌هایی همراه است. برای ایمن‌سازی نسل جوان و نوجوان از مخاطرات این فضا چه کارهایی انجام داده‌اید؟
بله همان طور که گفتید همین فضای مجازی با همه این مزیت‌ها و ظرفیت‌هایی که ایجاد کرده، طبیعتاً یک آسیب‌هایی هم فراروی مربیان، دانش‌آموزان، خانواده‌ها و معلم‌ها قرار داده که مورد توجه آموزش و پرورش بوده است. بخشی از این آسیب‌ها متوجه مسائل اخلاقی و اعتقادی است؛ به هر حال به واسطه حضور و دسترسی بچه‌ها در این فضای غیر کنترل شده، ممکن است آسیب‌هایی برای آنها ایجاد کند که می‌طلبد خانواده‌ها کمک کرده و مراقبت بیشتری کنند. بخشی از این آسیب‌ها به آسیب‌های جسمی، کم تحرکی، ضعف بینایی، افسردگی، انزواطلبی و فردگرایی برمی‌گردد که دانش‌آموزان را دچار آسیب‌های روحی و روانی می‌کند؛ البته بخشی از دانش‌آموزان به دلیل دسترسی نداشتن به اینترنت تحت پوشش شبکه شاد نیستند که برای آنها درس نامه طراحی شده که از طریق صداوسیما دنبال می‌کنند و کلاس‌ها حضوری برگزار می‌شود، ولی این فضا آسیب‌هایی برای خانواده‌ها ایجاد کرده که آموزش و پرورش برای همه آنها برنامه دارد. یکسری آسیب‌ها نیز اجتماعی‌ـ روانی هستند که نباید آنها را نادیده بگیریم؛ امروز دانش‌آموزان به لحاظ سهل‌الوصول بودن دسترسی به بسیاری از مسائل در فضای مجازی ممکن است در معرض انواع و اقسام آسیب‌های اجتماعی قرار بگیرند یا به دلیل فشارهای وارد شده دچار پرخاشگری، عصبانیت، کم تحملی و حتی اعتیاد شوند که نمی‌توان آنها را نادیده گرفت. آسیب‌های فرهنگی و هجمه‌هایی که دشمن از این مسیر به دانش‌آموزان وارد می‌کند نیز بخش دیگری از این آسیب‌هاست.
مشخصا چه اقدامی برای مقابله با این آسیب‌ها انجام شده که خانواده‌ها و والدین هم می‌توانند از آن استفاده کنند؟
برای بحث آسیب‌های اجتماعی یک بسته سیاستی تحت عنوان «مدیریت آسیب‌های فضای مجازی» طراحی کرده‌ایم و یکسری اقدامات را در همه این حوزه ها در حال برنامه‌ریزی هستیم. چند راهکار وجود دارد که می‌توانیم آسیب‌های فضای مجازی را در هر یک از این ابعاد دنبال کنیم؛ در حوزه آسیب‌های جسمی، تربیت بدنی برنامه‌هایی را دنبال می‌کند از جمله یکی از پروژه‌ها بحث کنترل وزن و چاقی و افزایش تحرک دانش‌آموزان است که در حال حاضر با مشارکت والدین دنبال می‌شود. طبیعتا باید یکسری زیرساخت‌هایی فراهم شود که جناب وزیر با کمک همراه اول آنها را دنبال می‌کند تا یکسری محدودیت‌ها برای حضور در فضای مجازی، سیم کارت و اینترنت دانش‌آموزی ایجاد و اپلیکیشن‌های نظارتی برای والدین طراحی شود که در حال حاضر برخی از والدین از آنها استفاده می‌کنند. بخشی از اقدامات مدیریت فضای مجازی، زیرساختی است؛ به نظر بنده آنچه خیلی می‌تواند مؤثر باشد، ارتقای مهارت‌ها، توانمندی‌ها و سواد رسانه‌ای دانش‌آموزان و والدین است که برای این حوزه هم تولید محتوا انجام داده‌ایم؛ در این خصوص با کمک ستاد کل ارتش جمهوری اسلامی ایران در حال دنبال کردن کار مشترکی هستیم و محتوایی تولید کرده‌ایم که قرار است به صورت پایلوت تحت عنوان ارتقای سواد رسانه‌ای دانش‌آموزان ابتدا در مدارس تحت نظر ارتش اجرایی کرده، سپس آن را برای کل کشور دنبال کنیم. بحث دیگری که انجام دادیم این بود که بسته ویژه‌ای را در حوزه مشاوره طراحی کرده‌ایم تحت عناوین طرح صدای مشاور، پیام مشاور و ارتقای سواد رسانه که آنها را در همین فضای مجازی دنبال می‌کنیم. سامانه نماد و نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان هم برای رسیدگی، رصد و درمان آسیب‌های اجتماعی به صورت موردی متمرکز است و کارها را دنبال می‌کند. این نکات مجموعه فعالیت‌هایی است که به صورت کلی در آموزش و پرورش طراحی و دنبال می‌کنیم.
در کنار آسیب‌ها و تهدیدها فرصت و شرایط جدیدی مهیا شده پس از پایان کرونا از مزیت‌های این فضا در امر آموزش استفاده خواهد شد؟
بله حتما ما می‌توانیم این فضا را به فرصت‌های ارزشمندی برای ارتقای فعالیت‌های آموزشی، پرورشی و ورزشی تبدیل کنیم؛ اگر چه همه معتقد هسیتم آنچه مطلوب ماست آموزش ترکیبی است، یعنی ترکیبی از فعالیت‌های مجازی و حضوری است و من فکر می‌کنم سیستم آموزشی آینده هم به این سمت برود. به عبارتی ان‌شاءالله بعد از تمام شدن این شرایط و برگشتن جهان به شرایط عادی، نظام آموزشی پساکرونا به صورت ترکیبی خواهد بود و حتما بخشی از آموزش از طریق فضای مجازی انجام خواهد شد که دانش‌آموزان طبیعتاً خلاقیت و نوآوری خوبی می‌توانند از خود بروز دهند.