امروزه در کشورهای توسعه یافته مطالعه و شناخت نسل جوان و نوجوان(متولدان اواسط دهه 90 میلادی تا 2015) جامعه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ چرا که نسل جوان و نوجوان هر جامعه‌ای شکل‌دهنده آینده آن جامعه هستند، لذا امروزه اندیشکده‌های گوناگونی در سطح جهان مشغول واکاوی ابعاد پیدا و پنهان این بازه سنی‌ـ که از آن با عنوان «نسلZ » یاد می‌شود‌ـ هستند و هر روز مقالات جدیدی در این زمینه منتشر می‌کنند. برای نمونه، اندیشکده آمریکایی کارنگی در مقاله جدید خود تأثیر متولدان نسل z را که از آنان با عناوینی چون نسل اینترنت، نسل پلورالیست و... نیز یاد می شود، بر آینده سیاست آمریکا بررسی کرده است. در این مقاله آمده است: «متولدین نسل z آمریکا هیچ وقت در زیر سایه تهدید یک کشور رقیب زندگی نکرده‌اند؛ به همین دلیل به جای اینکه به جنگ یا رقابت میان قدرت‌های جهان فکر کنند، بیشتر به موضوعاتی مانند گرم شدن کره زمین یا حقوق بشر توجه دارند.» در واقع این مقاله تأکید دارد که نسل جدید آمریکا دیگر باوری به جایگاه جهانی این کشور ندارد و آینده مطلوب آنها با وضعیت سیاسی امروز آمریکا متفاوت خواهد بود!
متأسفانه در کشور ما مطالعه این حوزه تا حدود زیادی مغفول مانده است؛ اما اگر به طور کلی قصد بررسی این موضوع را داشته باشیم باید از نسل دهه شصت شروع کرد!
در کشور ما طرح عبارت دهه شصتی، به نسلی اشاره دارد که در وضعیت خاص دوران جنگ تحمیلی و شروع دوره سازندگی پسا جنگ به دنیا آمده‌اند. متولدان این نسل عمدتاً خانواده‌هایی پر جمعیت دارند؛ در حالی که متولدان دهه‌های بعدی به ویژه دهه هشتاد و نود یا همان نسل z به دلیل شرایط اقتصادی خاص کشور و سال‌ها تأکید بر شعار انحرافی «فرزند کمتر، زندگی بهتر» عمدتاً دارای خانواده‌هایی کم جمعیت و حتی تک فرزند هستند. جمعیت خانواده خود یک عامل از صدها عامل تأثیرگذار بر زیست اخلاقی، عاطفی و حتی اجتماعی یک انسان است؛ از این رو همین یک عامل خود موجب تمایز اخلاق و روحیات دو نسل دهه شصتی و دهه هشتادی نسبت به یکدیگر شده است!
امروزه هر چند در کشور ما توجهی به نقش نسل z در شکل‌دهی آینده سیاست داخلی و خارجی کشورمان نمی‌شود؛ اما بررسی برخی از کنش‌های شاخص این نسل به ویژه در فضای مجازی به خوبی نشان می‌دهد حکمرانی بر این نسل به راحتی نسل‌های قبل نخواهد بود؛ چرا که این نسل بر خلاف نسل‌های قبل از خود عمدتاً طبعی معترض نسب به وضع موجود دارند؛ به گونه‌ای که حتی برخی جامعه‌شناسان آنها را نسل پلورالیست می‌خوانند!
متأسفانه بی‌توجهی به این نسل، زمینه را برای تبدیل شدن بخشی از این نسل به یک تهدید جدی علیه آینده نظامات فرهنگی و حتی سیاسی کشورها فراهم کرده است؛ چرا که سرعت بالای تحولات تکنولوژیک فاصله بین نسلی را هر روز بیش از پیش افزایش می‌دهد و به تبع آن هم درک مسئولان از نسل جدید کمتر و کمتر می‌شود، از همین رو با افزایش نقش سیاسی و اجتماعی نسل z شاهد افزایش تقابل آنها با نسل‌های قدیمی‌تر خواهیم بود؛ چرا که نسل z مشکلات خود را ناشی از تصمیمات نسل‌های پیشین می‌داند، لذا به سرعت در مسیر اخذ تصمیمات جدید حرکت می‌کند که این مسئله می‌تواند به خوبی مورد سوءاستفاده دشمنان سیاسی و فرهنگی ملت‌های آزاده قرار گیرد.
در پایان باید پذیرفت که امروزه بخش قابل توجهی از جوانان و نوجوانان کشورمان در فضای مجازی ساخته و پرداخته آمریکا و دیگر کشورهای غربی که ماهیتاً مخالف انقلاب اسلامی هستند، حضور دارند؛ لذا عملاً بخش قابل توجهی از فضای تربیتی نسل z ایرانی در دست دشمن است و باید از هم اکنون تدبیری برای رفع و مقابله با تهدید پیش‌رو داشت!
والدین مدافعان سلامت اخلاق و روان فرزندان
فضای مجازی با وجود همه مواهبی که در دسترس جامعه بشری قرار داده است، از منظر بسیاری از کارشناسان و پژوهشگران حوزه روانشناسی به عنوان یک عامل تهدیدکننده علیه امنیت اخلاقی و سلامت روانی کودکان و نوجوانان مطرح است؛ به همین دلیل نیز در بیشتر کشورهای پیشرفته جهان محدودیت‌های قابل توجهی برای دسترسی کودکان و نوجوانان به فضای مجازی تعریف شده است.
برای نمونه، در حوزه اطفال، در کشوری مانند کانادا که از نظر رواج فساد اخلاقی یک کشور شناخته شده است، کودکان زیر 12 سال، اجازه حضور در فضای مجازی را ندارند و بر مبنای محدودیت‌هایی که مبتنی بر قانون در این کشور اجرا می‌شود برای محافظت از سلامت روانی و اخلاقی کودکان، دسترسی خردسالان به اینترنت و تلفن‌های همراه هوشمند مشمول محدودیت‌های ویژه‌ای شده است و تمام والدین ملزم به رعایت آن هستند.
این محدودیت‌ها نشان از سطح بالای تهدیدات فضای مجازی دارد و اعمال این محدودیت‌ها تنها به یک یا دو کشور پیشرفته محدود نیست؛ بلکه بسیاری از کشورهای جهان سیاست‌های ویژه‌ای را برای حفاظت از کودکان در مقابل تهدیدات فضای مجازی تدوین کرده‌اند.
برای نمونه، دولت انگلیس از سال 2004 در راستای حفاظت از حقوق کودکان در فضای مجازی، فیلترینگ گسترده‌ای را در فضای مجازی این کشور آغاز کرده است. در این کشور افراد متقاضی بازدید از سایت‌های مسدود شده با یک صفحه هشدار مواجه می‌شوند. علاوه بر این، بر اساس قانون، پلیس انگلیس می‌تواند مشخصات فرد درخواست‌کننده محتوای غیرقانونی به خصوص محتوای علیه کودکان را استخراج کرده و مورد پیگرد قرار دهد.
این محدودیت‌ها پس از آن در فضای مجازی انگلیس اعمال شد که پژوهش‌های دانشگاهی در این کشور اثبات کرد سلامت روان در بین کودکان و نوجوانان انگلیسی به شدت کاهش یافته است.
بر اساس این پژوهش‌ها حدود 30 درصد از نوجوانان دانش‌آموز انگلیسی در پی استفاده از فضای مجازی حداقل یک بار در هفته احساس غمگینی، عزت نفس پایین و افسردگی می‌کنند و این ضریب در میان دختران نسبت به پسران بالاتر است. بنیاد مک کوری در پژوهشی که در زمینه شاخص اعتماد در جامعه انگلیس انجام داده است، به این واقعیت دست یافته که بیش از 750 هزار نوجوان انگلیسی معتقدند هدفی برای زندگی ندارند!
این آمارها و صدها نمونه آماری دیگر نشان از آسیب‌پذیری بالای کودکان و نوجوانان در مقابل تهدیدات فضای مجازی دارد لذا فارغ از اینکه دولت برای حفاظت از کودکان و فرزندان ما در فضای مجازی چه می‌کند و چه باید بکند، والدین باید خود مهارت حفاظت از سلامت اخلاقی و روانی فرزندان‌شان را فرا بگیرند، که این مهم نیز بدون کسب آموزش مناسب ممکن نیست. برای دسترسی به آموزش مناسب نیز می‌توان از ظرفیت قابل قبول کتب تخصصی و همچنین وبگاه‌های آموزشی تأیید شده در حوزه ارتقای توان فرزندپروری والدین استفاده کرد.
مرتضی حسینی