در روزگاری به سر می‌بریم که «تفرقه بینداز و حکومت کن» از اصول و مبانی اصلی کشورهای مستکبر و زورگوی دنیاست؛ همان نیتی که جهان غرب سالیان سال است برای دستیابی به آن به هر تنش و اختلاف و دشمنی دامن می‌زند. دشمن غربی برای چپاول ملت‌های مسلمان و ثروتمند خصوصاً در منطقه خاورمیانه چاره‌ای جز تفرقه و دشمنی میان آنها و تخریب چهره اسلام ناب و مخدوش کردن نگاه جهانی نسبت به مسلمان متدین ندارد، اما در مقابل این تلاش دشمن به قدمت تاریخ دشمنی مستکبران با مسلمانان علما، فقها و اندیشمندان دلسوزی از شیعه و سنی که وحدت را نعمتی برای جهان اسلام می‌دانستند، تلاش کردند تا نقش خود را با عنوان پیشگامان وحدت در جامعه مسلمانان و به عبارتی تقریب مذاهب اسلامی ایفا کرده و ضمن یادآوری مشترکات و کمک به هر چه پررنگ‌تر‌شدن آن در جامعه بزرگ اسلامی از شرق و غرب، مردم را نسبت به توطئه‌های دشمن و تفرقه‌افکنی میان مسلمانان در جهت رسیدن به اهداف شوم‌شان آگاه کنند.
امام خمینی(ره)
اگر بخواهیم به پیشگامان وحدت اشاره کنیم، نخستین فردی که در عصر حاضر به ذهن‌مان می‌رسد، امام خمینی(ره) است؛ رهبر و پیشوایی که با آگاهی از دسیسه‌های دشمنان امت اسلامی برای تفرقه و دشمنی میان مسلمانان با بصیرت تمام عنوان «هفته وحدت» را آن هم از روز ولادت پیامبر مکرم اسلام(ص)بنیان گذاشتند تا در کنار این مشترک فرهنگی و مذهبی در جامعه اسلامی، مسلمانان از هر قومیت و مذهبی چه تسنن و چه تشیع بیش از پیش در کنار هم احساس وحدت و همدلی و برادری کنند؛ اما پیشگامان دیگری هم در این عرصه داریم؛ چنانچه سابقه دشمنان اسلام و مسلمانان خیلی بیش از سابقه تاریخی انقلاب است و پیش از این نیز علما و دلسوزانی برای بر هم زدن نقشه شوم دشمن در همه کشورهای اسلامی تلاش‌های بسیاری کردند. چنانچه میرزا محمدحسن شیرازی از دیگر پیشگامان وحدت مسلمانان معتقد بود که اتحاد گروه‌های مسلمان موجب بقای عزت و عظمت جامعه اسلامی است و تفرقه و جدایی اقشار امت اسلامی مایه ذلت و تباهی است و این فرصت را به دشمن می‌دهد تا مقاصد شوم خود را دنبال کند.
میرزا محمدحسن شیرازی
میرزای‌شیرازی با ارائه نقشه‌ها و طرح‌های مختلف، در ایجاد وحدت میان برادران شیعه و سنی تلاش‌های بسیاری کرد. مقابله با طرح‌های استعماری انگلیس در کشور افغانستان، پرداخت مستمری و کمک‌های مادی به طلاب و علمای سنی همانند طلاب و علمای شیعه، ایجاد امکانات رفاهی برای برادران سنی و شیعه به‌صورت یکسان، خنثی‌سازی نقشه‌های مختلف دشمن برای ایجاد اختلاف و تحمل کردن مشکلات این مسیر(ازجمله به شهادت رسیدن فرزند ایشان)، برخورد با افراد ناآگاه و عالم‌‌نما که به اسم محبت به اهل‌بیت(ع) و اظهار نفرت از دشمنان‌شان، قصد اختلاف‌افکنی میان شیعه و سنی را داشتند، از جمله تلاش‌های این عالم مجاهد بود.
امام موسی صدر
توجه امام موسی صدر به حضور پیروان ادیان مختلف در سرنوشت کشورش، یعنی لبنان و زمینه‌سازی برای گفت‌وگو بین فرهنگ‌های مختلف، تجربه‌ای گرانبهاست که امروز در جهان به آن نیاز داریم. مهدی فیروزان، خواهرزاده امام موسی صدر می‌گوید: «امام موسی صدر در تعاملاتش با مردم لبنان به تمام ادیان توجه داشت و همه شهروندان را در تعیین سرنوشت کشور دخیل می‌دانست و به همین دلیل بود که در تشکیل هر مجموعه فرهنگی، اعضا را از مسلمانان شیعه و سنی، مسیحیان و دروزی‌ها انتخاب می‌کرد.»
شیخ محمد عبده
شیخ محمد عبده از دیگر اندیشمندان جهان اسلام است که در کنار سیدجمال به وحدت دنیای اسلامی اندیشید، هرچند معتقد بود که آموزش‌وپرورش و تربیت دینی جامعه بر تعلیم و هر حرکت سیاسی تقدم دارد. شرح نهج‌البلاغه عبده گامی مؤثر در جهت وحدت و تقریب بین مذاهب اسلامی است و در بخش‌های مختلف این کتاب می توان ارادت و علاقه قلبی وافر شیخ عبده را به حضرت علی(ع) یافت؛ شیخ محمد عبده شدیداً با اختلافات و نزاع‌های فرقه‌ای غیرمنطقی و زیان‌بار مخالفت می‌کرد.
اقبال لاهوری
اقبال لاهوری شاعری است که از دغدغه‌های فکری او «وحدت‌گرایی» است و بیداری اسلامی را از آرزوهای بزرگ خود می‌داند؛ وی در شعر خود پیامبر اسلام(ص) را نماد عینی وحدت اسلامی می‌داند.
عشق او سرمایه جمعیت است / عشق در جان و نسب در پیکر است- امت او مثل او نور حق است / همچو خون اندر عروق ملت است
علامه شیخ محمدتقی قمی
علامه شیخ محمدتقی قمی هم از پیشگامان و منادیان وحدت اسلامی است؛ وی عمر خود را برای تحقق این آرمان گذاشت و بیش از پنجاه سال پیش بذر «تقریب بین مذاهب اسلامی» را در قاهره کاشت.
شیخ عبدالمجید سلیم
شیخ عبدالمجید سلیم هم یکی دیگر از پیشگامان وحدت و بیداری اسلامی است؛ این عالم مسلمان فریاد وحدت مسلمین را سر داد و به دعوت علامه محمدتقی قمی، مؤسس «دارالتقریب» لبیک گفت؛ به‌حق می‌توان او را از بانیان تقریب در مصر دانست.
شهید سیدمحمدباقر حکیم
شهید سیدمحمدباقر حکیم را امروز به‌عنوان «شهید پیشگام تقریب مذاهب اسلامی» می‌شناسند؛ عالمی که با وجود مبارزات سیاسی فراوان، هیچ‌گاه از دانش و اندیشه فاصله نگرفت و حاصل جهاد علمی او، بیش از شصت کتاب و رساله در رشته‌های مختلف است؛ از اقدامات وی در کنار ریاست مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق و فرماندهی نیروهای بدر، می‌توان به ریاست شورای عالی مجمع جهانی «تقریب مذاهب اسلامی» و عضویت در هیئت امنای دانشگاه مذاهب اسلامی اشاره کرد.
سیدجمال‌الدین اسدآبادی
سیدجمال‌الدین اسدآبادی از دیگر پیشگامان وحدت اسلامی است. وی منشأ جریان فکری استبداد داخلی و استعمار خارجی را در جوامع اسلامی تشخیص داد و با این دو مسئله به شدت مبارزه کرد. تشدید مبارزه علیه قدرت‌های استعمارگر غربی پس از جنگ جهانی دوم، نام وی را بر سر زبان‌ها انداخت.
شهید سید قطب
شهید سید قطب هم یکی از چهره‌های شاخص پیشگام وحدت اسلامی و فریادگر احیای عظمت اسلام است که شهره اسلام‌خواهی او از مرزهای جغرافیایی کشورش فراتر رفت. وی می‌نویسد: «شکی نیست علی‌رغم این دشمنی‌ها و کارشکنی‌ها، آینده در قلمرو اسلام است و ما اینک جهادی طولانی، دشوار و پرخطر داریم. این جهاد برای نجات فطرت از لابه‌لای انبوه ابرهای تیره و پیروز ساختن آن بر تیرگی‌هاست. باید برای این جهاد مجهز شویم و قوای فراوان آماده سازیم. تجهیزات لازم برای این جهاد فقط یک‌چیز است: آشنایی کامل با حقایق اسلام و فراگرفتن دین در سطح عالی آن.»
شهید مطهری
شهید مرتضی مطهری هم جزء افرادی بود که در مسیر وحدت امت اسلامی، اندیشه‌های نو و راهکارهای علمی و عملی والایی را در پیش روی جامعه قرار داد.
شیخ محمود شلتوت
شیخ محمود شلتوت هم از معدود عالمانى است که اهتمام ویژه‌ای به وحدت اسلامى داشته است؛ وی معتقد بود یکى از مهم‌ترین مسائل در شکل‌گیری وحدت، دستیابى به نقطه اشتراکى است که همه مذاهب بر آن اتفاق داشته باشند. علما و اندیشمندان بسیار دیگری نیز در طول تاریخ اسلام و به قدمت دشمنی دشمنان اسلام همواره به دنبال وحدت میان امت اسلامی بودند؛ اما پرداختن به آن از ظرفیت این نوشتار خارج است.