با وقوع درگیری بین روسیه و اوکراین، بازار انرژی اولین محلی بود که از وقوع یک جنگ نظامی جهان را متأثر کرد؛ به گونه‌ای که قیمت نفت و گاز متأثر از این جنگ با افزایش قابل توجهی مواجه شد. افزایش قیمت نفت در ماه‌ها و هفته‌های اخیر به قدری بود که بر اساس داده‌های آماری رکورد قیمت در هفت سال گذشته را جابه‌جا کرد. هر چند بازار نفت در حال حاضر به ثبات قیمتی رسیده است، اما همچنان هر بشکه نفت در بازار جهانی با قیمتی بیش از 100دلار به فروش می‌رسد. از سوی دیگر، آینده بازار نفت و گاز به دلیل پیش‌بینی‌ناپذیری بحران ایجاد شده در اوکراین از نظر کارشناسان این بازار مبهم است؛ بازاری که بسیاری از وجوه زندگی مردم جهان را به صورت مستقیم و غیر مستقیم تحت تأثیرات منفی خود قرار داده است. صبح صادق برای بررسی وضعیت بازارهای نفت و گاز جهان و احتمالات آتی در گفت‌و‌گویی با نرسی قربان، تحلیلگر ارشد بازار انرژی برخی از مسائل مربوط به بازار انرژی جهان را بررسی کرده است.
* به نظرتان در صورت تشدید و تداوم جنگ بین دو کشور روسیه و اوکراین و افزایش دامنه جنگ، امکان تحریم نفت روسیه به طور کامل وجود دارد؟
صادرات نفت را میتوان به خالی کردن نفت در حوضی تشبیه کرد که آب را از یک طرف حوض برداشته و به طرف دیگر حوض می‌ریزیم، یعنی اگر روسیه به اروپا نفت صادر نکند، قطعاً نفت بیشتری به کشورهای آفریقایی و چین خواهد فروخت. به همین دلیل تا کنون با وجود انواع و اقسام تحریم‌ها علیه روسیه، فروش و صادرات نفت این کشور به طور کامل قطع نشده است؛ اما در صورت تشدید جنگ بین دو کشور و عقب‌نشینی نکردن روس‌ها و به تفاهم نرسیدن دو کشور، این امکان وجود دارد که نفت روسیه تحریم شود. بی‌تردید قطع شدن صادرات نفت روسیه، بازارهای جهانی را به شدت تحت تأثیر قرارخواهد داد؛ به گونه‌ای که میتوان پیش‌بینی کرد قیمت نفت با چنان سیر صعودی مواجه شود که باورکردنی نباشد، همانطور که پس از سال‌ها ثبات در قیمت نفت و عادت کردن بازار به نفت زیر 100 دلار، با وقوع بحران اوکراین قیمت نفت به یک باره به شدت افزایش یافت و اکنون به بیش از 100 دلار رسیده است.
* به نظرتان سقف قیمت نفت کجاست؟ یعنی در صورت تشدید بحران‌های مختلف و افزایش تقاضای نفت، ثبت چه رکوردی از قیمت قابل تصور است؟
این موضوع به مسائل گوناگونی، از جمله وضعیت جنگ بین دو کشور روسیه و اوکراین، موضع‌گیری سازمان ملل و کشورها و... بستگی دارد که باید دید در دو سه ماه آینده به کجا منتهی می‌شود. اگر در سه ماه آینده بحران جنگ بین روسیه و اوکراین فروکش کند، شاهد کاهش قیمت نفت و رسیدن قیمت آن به زیر 100 دلار خواهیم بود، در غیر این صورت با تشدید عملیات‌های نظامی و بمباران، این احتمال وجود دارد که کشورهای اروپایی رسماً نفت روسیه را تحریم کنند. بنابراین، باید منتظر قیمت‌های بسیار بالا حتی بیش از 200 تا 300 دلار برای هر بشکه نفت در بازار جهانی باشیم. البته به طور قطع به یقین نمیتوان گفت، در وضعیت تحریم انرژی روسیه قیمت‌ها تا چه میزانی افزایش خواهد یافت؛ چرا که تحلیلگران بازار، بنا به موقعیت‌های مختلف آتی، فرضیه‌هایی را مطرح می‌کنند که نمیتوان گفت کدام یک درست از آب در می‌آید. بنابراین، در حال حاضر به طور قطع نمیتوان گفت، در صورت تحریم نفت روسیه بازار دچار چه وضعیتی شده و قیمت نفت تا کجا سر به فلک خواهد کشید.
* نظرتان درباره وضعیت نفت ایران و تأثیر تحریم‌ها بر صادرات نفت ایران چیست؟
اولاً در هیچ زمانی فروش نفت ایران به صفر نرسیده و هیچ گاه آمریکا نتوانسته است مانع فروش صددرصد نفت ایران شود. در هر شرایطی ایران نفت خود را به فروش رسانده است؛ اما اینکه میزان فروش چه مقدار بوده و اینکه تا چه میزان میتوان در وضعیت فعلی آن را افزایش داد، بحث دیگری است. بنابراین، نمیتوان از الان درباره میزان فروش نفت ایران در شرایط حفظ تحریم‌ها در آینده صحبت کرد، اما ممکن است در یک بازه زمانی میزان فروش افزایش و در بازه زمانی دیگر کاهش یابد. در مجموع اقدامات دولت برای توسعه و افزایش فروش نفت ایران امری مهم و خوب است.
* اگر اجازه بدهید موضوع گاز و وضعیت بازار انرژی در این حوزه را بررسی بکنیم. امکان تحریم گاز روسیه و تأمین گاز کشورهای اروپایی از طریق سایر کشورها، برای نمونه از ایران یا سایر صادرکنندگان گاز چقدر است؟
بازار گاز با بازار نفت متفاوت است، چرا که دنیای گاز با دنیای صادرات و واردات نفت بسیار فرق دارد. گاز کلاً از دو طریق قابل انتقال است: با خطوط انتقال لوله گاز یا سرد کردن گاز تحت فشار که به آن گاز مایع گفته می‌شود. همان طور که می‌دانیم بخشی از گاز روسیه به اروپا صادر می‌شود. حالا اگر فرض کنیم آمریکا و کشورهای اروپایی صادرات گاز روسیه را تحریم کنند، به دلیل اینکه گاز فقط از این دو طریق یاد شده قابل انتقال است، کشورهای واردکننده گاز دچار سختی‌های فراوانی خواهند شد؛ چرا که آنها یا باید گاز را از طریق محموله‌هایی که روی کشتی منتقل می‌شود، خریداری کنند که این محموله‌ها حجم زیادی نیست یا اینکه باید از کشورهای صادر کننده گاز مثل ایران لوله‌های جدید انتقال گاز به اروپا بکشند که قطعاً این کار نیز زمان‌بر است. از طرفی با توجه به اینکه ایران بعد از روسیه دارنده بزرگ‌ترین ذخایر گازی جهان است، شاید این موضوع مطرح شود که ایران می‌‌تواند جایگزین خوبی برای گاز روسیه در اروپا باشد، اما به واقع این مسئله در کوتاه‌مدت ممکن نیست، چرا که کشیدن لوله‌ها و خطوط انتقال گاز کار زمان‌بری است و شاید چیزی حدود چهار تا پنج سال زمان ببرد، ضمن اینکه تحقق این موضوع نیازمند سرمایه‌‌گذاری‌های قابل توجهی است تا بتوان گاز را به دو شکل اشاره شده به اروپا صادر کرد. بنابراین ایران در حال حاضر نمی‌‌تواند جایگزین خوبی برای گاز روسیه و انتقال گاز به اروپا باشد.
* پیش‌بینی شما از نوسانات قیمت نفت در ماه‌های آتی چیست؟ با توجه به گرم شدن هوا و نیاز کمتر به انرژی برای مسائل تأمین گرمایش خانگی، آیا نیاز اروپا به انرژی کاهشی خواهد بود؟
خیر. به طور کل، مسئله تأمین انرژی را نباید فقط به نیازهای خانگی و گرمایشی مرتبط دانست؛ چرا که کارخانه‌ها و بنگاه‌های تجاری و تولیدی نیز در حال کار هستند که برای ادامه فعالیت خود به انرژی نیاز دارند. با کمرنگ شدن بیماری کرونا و بازگشت جهان به حجم تولید گذشته و کار و تلاش قبل از شیوع بیماری کرونا، کشورهای صنعتی و تولیدکننده نیاز مبرمی به تأمین انرژی برای فعالیت‌های صنعتی و تولیدی خود خواهند داشت، بنابراین نباید تصور کنیم با گرم شدن هوا نیاز اروپا به نفت و گاز روسیه کم می‌شود. اتفاقاً با گرم شدن هوا، کمبود نفت قطعاً منجر به افزایش نرخ بنزین می‌شود. با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از مسافرت‌ها در ماه‌های گرم سال انجام می‌شود و تقاضای بسیاری برای سفر وجود دارد، نباید این بخش را نادیده بگیریم که هر گونه تحریم روسیه می‌‌تواند روی حمل‌ونقل و گران شدن بنزین تأثیرگذار باشد. از سوی دیگر، گران شدن حمل‌ونقل روی افزایش قیمت مواد غذایی تأثیرگذار خواهد بود، همانطور که مشاهده می‌کنید، در حال حاضر نیز دنیا تا حد زیادی تحت تأثیر مسائل و پیامدهای ناشی از بحران اوکراین قرار گرفته است. بنابراین، اگر این بحران حل نشود، شاهد افزایش قیمت در سایر اقلامی خواهیم بود که ممکن است ارتباط چندانی هم با نفت و گاز نداشته باشند. به هرحال همه زندگی و نیازهای ما به صورت مستقیم و غیر مستقیم تحت تأثیر قرار می‌گیرد، لذا شاهد فشار بیشتری روی زندگی مردم دنیا خواهیم بود. اینجا فقط مسئله انرژی در میان نیست؛ بلکه مسئله تأمین مواد غذایی، گندم، نهاده‌های دامی و دانه‌های روغنی سراسر دنیا به ویژه کشورهای واردکننده مطرح است. همین طور که در حال حاضر شاهد بحران‌هایی هستیم که از این وضعیت ایجاد شده است. تداوم بحران نظامی میان این دو کشور به منزله افزایش قیمت‌ها و بیشتر شدن نوسانات قیمتی است. به همین دلیل دنیا امیدوار است فعل و انفعالات پیش‌رو به آرامش و صلح منتهی شود؛ چرا که بسیاری از کشورها از کمبود نفت و گاز روسیه تحت فشار قرار می‌گیرند. به همین دلیل همه مردم دنیا امیدوارند روسیه و اوکراین به صلح و تفاهمی پایدار برسند و جنگ میان این دو کشور هر چه زودتر تمام شود. به هرحال تشدید بحران جنگی بین دو کشور ممکن است به گسترش درگیری بین روسیه و ناتو منجر شود که بسیار خطرناک است و می‌‌تواند جهان را تهدید کند. به هرحال، اگر دامنه این بحران به خلیج‌فارس بکشد، باید احتمال هر بحرانی را داد، لذا در حال حاضر نمیتوان تأثیر هیچ عاملی اعم از صادرات، واردات، تحریم و تأثیر این مسائل بر قیمت نفت را پیش‌بینی کرد.