یکی از مواردی که مدتی است در شبکه‌های اجتماعی شاهد آن هستیم، وارونه‌شدن و بازنمایی غیرواقعی Nonobjective Representation رخدادهاست[...]
یکی از مواردی که مدتی است در شبکه‌های اجتماعی شاهد آن هستیم، وارونه‌شدن و بازنمایی غیرواقعی Nonobjective Representation رخدادهاست. امروزه هر کاربر شبکه‌های اجتماعی، یک رسانه است که مشغول تولید خبر و تحلیل و بررسی رویدادهاست. توئیتر، اینستاگرام و... از نمونه فضاهای مجازی است که در ایران مخاطب دارد و هیچ مدیریت واحدی بر آن نمی‌شود. اساساً بسترهای این چنینی که براساس قانون کشور ما عمل نمی‌کنند، در آن مخاطبان آزادانه می‌توانند هر نوع دیدگاه، خبر، رخداد، آموزش و... را منتشر کنند و ضعف چشمگیری در مدیریت این فضا وجود داشته باشد.
شاید این ادعا به گوش‌تان خورده باشد که ابزارهای فضای مجازی، محیطی آزاد را برای تمام مردم دنیا به وجود می‌آورند که همه می‌توانند هرآنچه فکر می‌کنند به زبان بیاورند و نمود واقعی آزادی بیان، در چنین بسترهایی است! طرفداران این ادعا معتقدند، فضای مجازی، جایی است که دولت‌ها نباید در آن دخالت داشته باشند و در تمام کشورهای دنیا هم در حال حاضر این‌گونه است و مسئولان فرهنگی و دولتمردان ایران قصد برهم زدن این جریان طبیعی انتشار اطلاعات آزاد را دارند!
برای اثبات خوش‌خیالی این افراد لازم نیست خیلی دور برویم و مرور اخبار چند روز گذشته هم کفایت می‌کند! به این تیتر دقت کنید: «اینستاگرام و فیس بوک پست‌های مربوط به سقط جنین را پاک می‌کنند»؛ ماجرا از این قرار است که پس از رأی دادگاه عالی آمریکا برای لغو قانون سقط جنین، فیس‌بوک و اینستاگرام حذف پست‌هایی را آغاز کرده‌اند که قرص‌های سقط جنین را به زنانی ارائه می‌کند که به آنها دسترسی ندارند. در واقع هنوز جوهر مهر تصویب قانون خشک نشده است، در فضای مجازی آمریکا برخورد با کسانی که این قانون جدید را رعایت نمی‌کنند، شروع شده است! برای مثال آوردن لازم نیست باز هم بیشتر فکر کنیم، در دوران انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، زمانی که ترامپ برخلاف قوانین طرفداران خود را به شورش دعوت می‌کرد، حساب کاربری وی معلق شد. توجه کنید که حساب کاربری بالاترین مقام آن کشور به دلیل نقض قوانین فضای مجازی، معلق شده است و هنوز عده‌ای باور دارند فضای مجازی میعادگاه آزاداندیشان است! هرچند قطعاً این‌گونه است، اما نه برای جامعه آمریکایی، بلکه برای جوامع دیگر. نسخه‌ای که برای فضای مجازی ما می‌پیچیند، آزادی بی‌قید و بند است، بدون هیچ قانون و پاسخگویی! فضای مجازی که در آن به راحتی بشود دروغ گفت، حقیقت را وارونه جلوه داد، بازنمایی غیرواقعی کرد و هیچ برخوردی هم با تولیدکنندگان اخبار غلط نشود. فضای مجازی که با ابزارهای تحلیل و پایش داده، ربات‌ها و کارهای رسانه‌ای بسیار پیچیده به اهرمی برای فشار به هموطنان‌مان تبدیل شده است. دیگر مهم نیست بازی سیاسی باشد یا فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی یا حتی ورزشی؛ در هر زمینه‌ای افکار کاربران فضای مجازی را مسموم و خسته می‌کنند. نتیجه چنین نسخه‌پیچی، وضعیت فعلی فضای مجازی است؛ جایی که اگر پسری 17 ساله با دختری 15 ساله ازدواج شرعی و قانونی کند، او را نکوهش و سرزنش می‌کنند و به استهزا می‌گیرند، اما ارتباط غیرشرعی پسری خردسال را با دو خواهری که خردسال‌تر از او هستند، تشویق می‌کنند و کف می‌زنند! یا فوتبالیستی را که هنگام شادی پس از گل زدن، پیامی را در حمایت از رهبر کشورش نشان می‌دهد؛ آماج حملات و سخنان ناشایست قرار میدهند؛اما فوتبالیستی را که پس از طی قراردادش به طور طبیعی باید از تیمش جدا شود، به قهرمان تبدیل می‌کنند!
وقتی از قانون یا برخورد در فضای مجازی حرف می‌زنیم، منظور لزوما تنبیه و برخوردهای قضایی و انتظامی نیست! کما اینکه چنین برخوردهایی در کشورهای دیگر سابقه دارد و انتشار اخبار غلط و دروغ Misinformation)) برای منتشرکننده پیامدهای بسیاری دارد. مهم‌تر از اخبار غلط، نفرت‌پراکنی است، هرچند در کشورهای مدعی حقوق بشر، نفرت‌پراکنی فقط علیه نژادهای بور و چشم‌رنگی خودشان ممنوع است و قابل شکایت و پیگیری است؛ اما انواع نفرت‌پراکنی‌ها علیه سیاه‌پوستان و مهاجران رخ می‌دهد. ما باید در قانونمند کردن فضای مجازی، به دنبال جلوگیری از اطلاعات غلط و محتواهای نفرت‌پراکن باشیم. کافی است کمی به نظرات کاربران فضای مجازی نگاه کنیم، کوچک‌ترین موضوعی مانند تأثیر گرمایش زمین بر مورچه‌ها، امکان تبدیل شدن به یک نزاع محله‌ای، قومی و حتی ملی دارد!
امروزه، بازنمایی غیرواقعی در کنار اخبار دروغ و نظرات نفرت‌پراکن، بیشتر به چشم می‌آید. در حالی که برای نمونه، در آلمان شرکت‌هایی که بیش از دو میلیون نفر کاربر دارند، اگر مطلبی خلاف واقع در بسترهای آنان منتشر شود، ممکن است با جریمه 50 میلیون یورویی روبه‌رو شوند. در کشورمان هر نوع ادعایی ممکن است منتشر شود و هیچ پیامدی هم گریبان‌گیر منتشرکننده مطلب نخواهد شد! بازنمایی غیرواقعی، مشکل اصلی فضای مجازی کشورمان است که تقریباً هر رخدادی به شکلی خلاف واقع منتشر می‌شود. البته به این نکته توجه کنید که ما شایعه را چیزی جدا از انتشار دروغین اخبار و وارونه‌نمایی می‌دانیم. شایعه جریانی متفاوت دارد که در هر جمعی چه مجازی و چه واقعی وجود دارد، ما در اینجا تأکیدمان بر انتشار عمدی اخبار دروغین و تحریف‌شده است.
امروزه با بازنمایی غیرواقعی مواجه هستیم که بنا دارد ماهی تنگ آب را به جای کوسه به مخاطبان فضای مجازی غالب کند! تحریف‌گران با قدرت مشغول کارند و درست است که در ردیف کردن قافیه به تنگ آمده‌اند و خوراکی برای ارائه ندارند و ادعاهایشان با تمسخر مخاطبان روبرو می‌شود، اما باید به فکر باشیم و برای مقابله با این جریان رسانه‌ای، راهکاری داشته باشیم و به یقین که بهترین راهکار، حضور بیشتر در این فضا و انتشار واقعیات است همانطور که امام خامنه‌ای پیش‌تر در این‌باره فرموده‌اند: «هر کدام از شما [جوانان] به عنوان یک وظیفه، مثل یک چراغی، مثل یک نوری پیرامون خودتان را روشن کنید. امروز خوشبختانه میدان باز است برای انتشار افکار. این فضای عمومی در کنار مشکلاتی که ممکن است به وجود بیاورد، برکات بزرگی هم دارد؛ میتوانید افکار درست را، افکار صحیح را منتشر کنید، پاسخ به اشکالات را، پاسخ به ابهام‌آفرینی‌ها را در این فضا با استفاده‌ی از این امکان منتشر کنید و میتوانید در این زمینه به معنای واقعی کلمه جهاد کنید. البتّه اصل قطعی در این باب این است که بایستی از شیوه‌ی اخلاقی در این کار پیروی کرد. از این کاری که بعضی‌ها در فضای مجازی یا در مطبوعات و در مقاله‌ها و اینجا و آنجا انجام میدهند که با دشنام، با تهمت و فریب و دروغ با افکار عمومی مواجه میشوند، باید به‌شدت اجتناب کرد. بایستی حقایق را با منطق قوی، سخن متین و عقلانیّت کامل، همراه با زینت عاطفه و عواطف انسانی، و به‌کارگیری اخلاق منتشر کرد. امروز همه ما بایستی در این میدان حرکت بکنیم؛ هر کدام به نحوی و با سهمی که در این راه داریم.»