صبح صادق ابعاد راهبردی ملاقات پوتین و اردوغان با امام خامنه‌ای را بازنمایی می‌کند
دیدارهای روز سه‌شنبه هفته قبل رهبر معظم انقلاب اسلامی با رؤسای‌جمهور روسیه و ترکیه بیش از اصل برگزاری اجلاس سران سه کشور در تهران و نیز بیش از مباحث مطرح شده[...]
دیدارهای روز سه‌شنبه هفته قبل رهبر معظم انقلاب اسلامی با رؤسای‌جمهور روسیه و ترکیه بیش از اصل برگزاری اجلاس سران سه کشور در تهران و نیز بیش از مباحث مطرح شده در این اجلاس در معرض بحث و داوری قرار گرفت. این دو دیدار در شرایط ویژه‌ای که از یک‌سو روسیه و از سوی دیگر ترکیه در آن قرار دارند، برگزار شده است و هر دو کشور برای پیروزی بر شرایط پیش‌آمده به ایران به عنوان یک امکان ویژه نگاه می‌کنند. روابط ترکیه و روسیه طی یک سال گذشته و به خصوص از پس از شروع بحران اوکراین در بهمن ماه سال گذشته رو به سردی گذاشته و این در حالی است که موضوعات بسیاری این دو کشور را به هم پیوند می‌زند. دیدار روز سه‌شنبه پوتین و اردوغان اولین دیدار دو رئیس‌جمهور پس از بحران اوکراین بود. در این میان ایران به عنوان کشوری که با روسیه و ترکیه روابط رو به رشد دارد می‌تواند مانع ادامه سردی روابط میان دو کشور دوست خود شود و هر دو رئیس‌جمهور هم همین انتظار را از تهران داشتند. در خصوص دیدارهای رهبر معظم انقلاب اسلامی با پوتین و اردوغان نکاتی وجود دارد:
۱- در دیدارهای جداگانه پوتین و اردوغان با حضرت امام خامنه‌ای(دامت برکاته) چهار موضوع مشترک وجود داشت که عبارت بودند از گسترش روابط اقتصادی دوجانبه، توجه ایران به عدم وارد شدن آسیب به مرز با ارمنستان، تحولات نظامی‌ـ امنیتی سوریه و فلسطین و لزوم مقابله با رژیم صهیونیستی. چارچوب بحث رهبری در خصوص این موضوعات «منافع و مصالح ملی مشترک» بود.
امروز هر سه کشور در شرایطی قرار دارند که توسعه روابط اقتصادی و افزایش درآمدهای ارزی به عنوان یک اولویت مهم برایشان مطرح می‌باشد. ایران پس از عبور از شرایط سخت تحریمی سال‌های اخیر، به مدد مقاومت و ایستادگی خود اینک در شرایط بهتری قرار گرفته و در واقع شرایط خیلی سخت را پشت سر گذاشته است. در همان حال با توجه به قبض و بسط‌های تجاری ناشی از بحران اوکراین، ایران یک مسیر مقرون به صرفه تجاری جدید برای طرف‌های مختلف و از جمله روسیه و ترکیه به حساب می‌آید. در این بین روسیه به دلیل بحران اوکراین پس از یک دهه آرامش، اینک وارد دوره‌ای از فشارهای تحریمی متراکم اروپا و آمریکا شده و راه‌های پرمنفعت تجاری او به اروپا تا حدود زیادی دچار محدودیت شده است. بنابراین روسیه به تکاپوی جدید اقتصادی‌ـ تجاری احتیاج دارد و مرزهای جنوبی و آن دسته از کشورهای واقع شده در جنوب آن که به آب‌های آزاد دسترسی دارند، یک موقعیت مناسب برای آن به حساب می‌آیند.
ترکیه نیز پس از یک دوره ثبات و پیشرفت اقتصادی، تجاری‌ـ سال‌های 2015 تا 2005ـ طی پنج سال گذشته به خاطر تغییرات پی در پی سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی این کشور و به خصوص درگیر شدن با بحران سوریه، در وضعیت عقب‌گرد اقتصادی و انقباض تجاری قرار گرفته است. این در حالی است که مداخله غلط این کشور در سوریه، هزینه‌های مادی آن بابت اداره تروریست‌های مستقر در ادلب، اداره غذایی و دارویی شهروندان ادلب، اداره حدود 8/3 میلیون نفر آواره سوری که در خاک ترکیه مستقر شده‌اند، به طور دائم بالا برده است. نوع روابط خارجی 4ـ 5 ساله اخیر ترکیه، شکاف‌هایی در درون حاکمیت و حزب اعتدال و ترکیه را هم پدید آورده است و پیش‌بینی‌ها از نامناسب بودن موقعیت رجب طیب اردوغان و حزب او در انتخابات آینده که حدود 13 ماه دیگر برگزار می‌شود، خبر می‌دهند. بنابراین اردوغان به طور طبیعی نه تنها برای بهبود شرایط اقتصادی، بلکه حتی برای بهبود شرایط سیاسی خود به تهران چشم دوخته است.
اردوغان توقع دارد ایران به او در سوریه برای پیشبرد استراتژی نظامی‌اش کمک کند و از مخالفت فعلی دست بردارد. از نظر او این چیزی است که می‌توان از آن نتیجه انتخاباتی گرفت.
۲- یک موضوع مشترک دیگر در مباحث رهبر معظم انقلاب اسلامی با دو رئیس‌جمهور، موضوع مرز ایران و ارمنستان بود که بعضی از سیاست‌ها در دوره بحران اخیر آذربایجان‌ـ ارمنستان به آن آسیب وارد کرده است. ترکیه و آذربایجان بدون توجه به نگرانی‌ها و نگرش ایران، اتصال زمینی نخجوان به آذربایجان را دنبال می‌کردند و این نگرانی وجود داشت که ارمنستان به دلیل موقعیت ضعیفی که در مقابل آذربایجان پیدا کرده، به آن تن دهد و روسیه هم به دلیل آنکه از سیاست‌های ایروان در دوره جدید ناراضی است، آن را قبول کند. بر این اساس رهبر معظم انقلاب در دیدار با رئیس‌جمهور روسیه تأکید کردند: «جمهوری اسلامی، سیاست‌ها و برنامه‌هایی را که منجر به بسته شدن مرز ایران و ارمنستان شود، هرگز تحمل نخواهد کرد.» و در دیدار با رجب طیب اردوغان گفتند: «اگر سیاستی مبنی بر مسدود کردن مرز ایران و ارمنستان وجود داشته باشد، جمهوری اسلامی با آن مخالفت خواهد کرد؛ چرا که این مرز یک راه ارتباطی چند هزارساله است.» در این بین شاید لحن جدی‌تر رهبری در دیدار با پوتین، در مقایسه با لحن ایشان در دیدار با اردوغان بیانگر آن باشد که این روسیه است که می‌تواند مانع چنین اتفاقی بشود. کما اینکه مسکو همواره در درگیری‌های ارمنستان و آذربایجان نقش میانجی به عهده داشته است.
۳- یک موضوع مشترک دیگر در بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی بحث سوریه بود. ایشان دردیدار با پوتین اشاره کردند:«یک مسئله مهم دیگر در موضوع سوریه، اشغال مناطق حاصلخیز و نفت‌خیز شرق فرات به وسیله آمریکایی‌هاست که این قضیه باید با بیرون راندن آنها از آن منطقه علاج شود.» رهبر معظم انقلاب در دیدار اردوغان با ایشان با اشاره به برخی نقل قول‌ها مبنی بر حمله نظامی ترکیه به شمال سوریه هم فرمودند: «این کار قطعاً هم به ضرر سوریه، هم به ضرر ترکیه و هم به خود منطقه است.» و «حمله نظامی در سوریه به نفع تروریست‌ها خواهد بود و البته تروریست‌ها نیز محدود به یک گروه خاص نیستند.»
در واقع در این دو ملاقات، رهبر حکیم انقلاب دو دستور کار ایجابی و سلبی را در بحث سوریه مطرح کردند که یکی اخراج نظامیان آمریکا از شمال شرق سوریه بود و دیگری مخالفت با تهاجم نظامی ترکیه به سوریه‌ـ به نام مبارزه با تروریسم‌ـ بود. نظامیان آمریکایی از سال 1395 و با مشخص شدن شکست نهایی داعش و بقیه گروه‌های تروریستی به مرور وارد سوریه شدند و پایگاه‌هایی را در شرق این کشور ایجاد کردند که هم‌اکنون تعداد آنها به هفت پایگاه می‌رسد و گفته می‌شود در این پایگاه‌ها حدود سه هزار نیروی نظامی با تجهیزات ویژه حضور دارند و به نظر می‌رسد دو دستور کار داشته باشند؛ یکی ایجاد اخلال در حل کامل پرونده امنیتی سوریه و دیگری پشتیبانی اطلاعاتی و مخابراتی از حملات هوایی رژیم صهیونیستی به خاک سوریه باشد.
در یک سال اخیر این پایگاه‌ها یک دستور کار جدیدی هم دنبال می‌کنند و آن تخریب اقتصادی سوریه و ایجاد مانع بر سر راه بهره‌برداری این کشور از منابع نفت و زمین‌های کشاورزی خود باشد. در واقع این دستور کار به منزله تضمین تحریم‌هایی است که از دو سال پیش تحت عنوان تحریم قیصر علیه سوریه اعمال می‌شود. در این ملاقات، رهبر معظم انقلاب توجه روسیه را برای کمک به حذف این پایگاه‌ها جلب کردند که ولادیمیر پوتین هم بر آن تأکید کرد.
رهبر معظم انقلاب در مورد مداخلات نظامی ترکیه در سوریه، اساس استدلال رئیس‌جمهور این کشور را مورد خدشه قرار دادند و گفتند: «این حمله نه تنها به نفع سوریه نیست، بلکه به نفع ترکیه هم نیست و نه تنها سبب مهار تروریسم نمی‌شود، بلکه آن را پرورش هم می‌دهد.» رهبری در این ملاقات با بیان اینکه «این حمله به نفع منطقه هم نیست» در واقع به اردوغان گوشزد کردند که ایران نمی‌تواند در این حمله سکوت کند.
یک عبارت کلیدی دیگر این بود که رهبری به طور کنایی که ابلاغ از تصریح بود، فرمودند: «البته تروریست‌ها نیز محدود به یک گروه خاص نیستند.» اردوغان در همین سفر هم تلاش کرد تا از یک‌طرف مرزهای شمالی مرتبط با کردهای سوریه را ملتهب نشان دهد و از طرف دیگر وضع ادلب را معرفی کند و حال آنکه در مرزهای شمالی، ارتش ترکیه با مردم کرد سوریه طرف است و با قلدری از آنان می‌خواهد خانه و کاشانه خود را تا عمق 30 کیلومتری رها کنند، در صورتی که در ادلب تروریست‌های چندملیتی حضور دارند و قاعده تمامیت ارضی حکم می‌کند به کنترل دولت و ارتش سوریه درآید. رهبری در این ملاقات فرمودند: «ایران تقسیم‌بندی ترکیه را قبول ندارد.»
در این دیدار رهبر معظم انقلاب درباره نیات نظامی ترکیه اعلام موضع کردند. اعلام موضع علنی با یک کشور دوست در جایی امکان دارد که وقوع یک رویداد حتمی باشد، نه رویدادی محتمل که با تذکر بتوان جلوی آن را گرفت. یعنی اگر با تذکر امکان توقف یک رویداد میسر بود، این تذکرـ در مواجهه با کشور دوست‌ـ باید لزوماً محرمانه و غیررسانه‌ای صورت می‌گرفت.
۴- یک موضوع مشترک دیگر موضوع فلسطین و رژیم صهیونیستی بود. رهبر معظم انقلاب اسلامی در ملاقات پوتین با ایشان، دخالت رژیم صهیونیستی در قضایای منطقه را محکوم کرده و مواضع اخیر رئیس‌جمهور روسیه علیه صهیونیست‌ها را تحسین‌برانگیز خواندند. بحث از رژیم صهیونیستی و فلسطین در دیدار با اردوغان پررنگ‌تر بود. ایشان به طور تلویحی ریشه اختلاف پیش آمده میان ترکیه و ایران را اقدامات صهیونیست‌ها دانسته و فرمودند: «یکی از عوامل ایجاد اختلاف و دشمنی در منطقه، رژیم غاصب صهیونیستی است که آمریکا نیز از آن پشتیبانی می‌کند.» ایشان در این دیدار فلسطین را مسئله اول دنیای اسلام دانسته و تأکید کردند: «با وجود اقبال بعضی دولت‌ها به رژیم صهیونیستی، ملت‌ها عمیقاً با این رژیم غاصب مخالف هستند.»
بحث فلسطین در دیدارهای خارجی رهبر معظم انقلاب اسلامی، تقریباً همیشه یک محور اساسی بوده است. در این دیدار رهبری، اظهارات اخیر پوتین علیه دولت غاصب صهیونیستی را تحسین کرده و در واقع او را به ادامه این مسیر تشویق کردند. در دیدار با اردوغان، رهبری بیانی انتقادی داشت و به روابط اخیر صهیونیست‌ها و دولت آنکارا اشاره داشت و آن را مورد انتقاد قرار داد. رهبری به طور تلویحی فرمودند: «شما با این روابط، خود را در مقابل ملت ترکیه و مسلمان‌ها قرار داده‌اید و فایده‌ای هم نبرده‌اید.» و تأکید کردند: «این روابط سبب تضعیف روابط منطقه‌ای ترکیه از جمله روابط با ایران می‌شود.» رهبری در این دیدار اردوغان را از یک اشتباه برحذر داشتند و آن تحلیل غلط درباره منازعه فلسطینی‌ـ اسرائیلی بود و فرمودند: «امروز نه رژیم صهیونیستی، نه آمریکا و نه دیگران نخواهند توانست جلوی حرکت عمیق فلسطینی‌ها را بگیرند و عاقبت کار به نفع مردم فلسطینی خواهد بود.»