پس از پایان جنگ جهانی دوم با راه‌اندازی شبکه پولی برتون وودز آمریکا که از طرفی پیروز جنگ بود و از طرفی هم از عمده کشورهای درگیر در جنگ طلبکار بود، با استفاده از سیستم پشتوانه دلار برای سایر ارزها، دلار خود را پول غالب معرفی کرد. آمریکا با چاپ دلار بدون پشتوانه تسلط خود را بر اقتصاد جهانی عینیت بخشید و با استفاده از این ابزار مخالفان خود را دچار نابسامانی اقتصادی کرد. دلار نوعی از سلطه آمریکاست که به ناحق در نظام اقتصادی دنیا تحمیل شده است. آمریکا با استفاده از مدیریت خود در بحث دلار اقتدار سیاسی را عملی کرده و هرکسی را که بخواهد تحریم و تعزیر می‌کند. به عبارتی آمریکا بنا دارد با سلطه‌ای که در زمینه دلار دارد، به همه اهداف خبیث و شوم خود دست یابد. کشورهای اروپایی برای برون رفت از تسلط دلار آمریکا بر اقتصاد خود اقدام به راه‌اندازی واحد پولی یورو کردند. کشورهای بزرگ دیگر، مانند چین نیز با سازوکارهای گوناگون خود را از زیر یوغ دلار تا حدودی خارج کرده‌اند. متأسفانه، کشورهای در حال توسعه به دلیل سهم اندک خود از اقتصاد بین‌المللی و تجارت جهانی هنوز در مقابل دلار که امروز یک ابزار سیاسی است نه یک واحد پولی، ضربه‌پذیر هستند که نمونه آن نوسانات اقتصاد ایران در چند سال اخیر است.
مشت اول دولت سیزدهم به چهره دلار
خوشبختانه به منظور استقلال اقتصادی و اعتماد ملی کشور در مقابل دلار سیاسی و در ادامه سیاست‌های اقتصادی دولت سیزدهم به منظور گسترش روابط تجاری با کشورهای منطقه، هفته گذشته در جریان حضور رؤسای‌جمهور روسیه و ترکیه در تهران، رایزنی‌های اقتصادی هم در دستور کار مسئولان کشور قرار گرفت. در همین زمینه، گفتنی است، نماد معاملاتی روبل در بازار متشکل ارزی کشور وارد می‌شود. بر اساس اعلام بانک مرکزی، با اضافه شدن نماد معاملاتی جدید و آغاز معاملات روبل در بازار متشکل ارزی، صادرکنندگان ایرانی از طریق بانک‌ها و صرافی‌های کارگزار بازار متشکل معاملات ارزی می‌توانند همانند اسکناس دلار و یورو، روبل را با نرخ توافقی در این بازار عرضه کنند.
آمریکا ابر بدهکار جهانی
در سال‌های اخیر، میزان بدهی دولت آمریکا به شدت افزایش یافته است؛ به‌گونه‌ای که مقدار آن به رقم ۲۰ تریلیون دلار رسیده و اکنون دولت این کشور بزرگ‌ترین بدهکار جهانی است. این مبلغ معادل کل تولید ناخالص داخلی این کشور در یک سال است. حدود یک سوم از این رقم متعلق به بانک‌های مرکزی کشورهای دیگر است که در میان آنها چین با 1/2 تریلیون دلار و ژاپن با یک تریلیون دلار بیشترین سهم را دارند. افزایش حجم بدهی‌های دولت آمریکا موجب نگرانی بسیاری از اقتصاددانان بین‌المللی شده است؛ چرا که در صورت ناتوانی دولت این کشور در ایفای بدهی‌های خود، پیامدهای آن تأثیر شدیدی بر کل اقتصاد دنیا خواهد گذاشت. نگرانی از بی‌ثباتی دلار باعث شده است چین و روسیه در سال‌های اخیر خواهان ایجاد ارز واحد جهانی ازسوی صندوق بین‌المللی پول شوند. این اقدام تبعات مثبت و منفی متفاوتی بر اقتصاد کشورها خواهد گذاشت؛ اما به علت اختلافات سیاسی به نظر نمی‌رسد در آینده نزدیک اجماع بین‌المللی برای ایجاد ارز واحد جهانی امکان‌پذیر باشد.
به دلیل همین نگرانی‌ها و به‌خصوص بعد از بحران مالی سال ۲۰۰۸، در سال‌های اخیر بسیاری از کشورها برای ایجاد رونق در تجارت بین‌المللی اقدام به بستن پیمان‌های پولی دوجانبه و چندجانبه کرده‌اند. پیمان تاخت پولی دوجانبه (Currency Swap) قراردادی است که بین بانک مرکزی دو کشور برای مبادلات تجاری به ارزهای ملی خود استفاده می‌شود. در این حالت بازرگانان و شرکت‌های دو کشور دیگر نیازی به استفاده از ارز کشور ثالث برای مبادلات تجاری بین خود ندارند. این اقدام موجب ایجاد ثبات ارزی برای دو طرف پیمان پولی می‌شود؛ چراکه می‌توان از این ابزار برای تأمین نقدینگی در مواقع وقوع بحران ارزی و کنترل نوسان نرخ ارز استفاده کرد. برای نمونه، بانک مرکزی اروپا بعد از بحران سال ۲۰۰۸ به منظور جلوگیری از تکرار بحران ارزی اقدام به برقراری پیمان تاخت ارزی با فدرال رزرو آمریکا، بانک‌های مرکزی انگلستان، سوئیس، کانادا و چند کشور دیگر از جمله چین کرد. بانک مرکزی چین نیز در سال‌های اخیر به منظور گسترش مبادلات تجاری با یوآن و جهانی‌سازی آن اقدام به برقراری پیمان پولی با بیش از ۳۲ کشور کرده است. این پیمان‌ها منجر به استفاده هرچه بیشتر از یوآن در مبادلات تجاری بین‌المللی شده است. همچنین به تازگی دولت چین تصمیم گرفته است قراردادهای خرید نفت را با استفاده از سازوکار پیمان‌های پولی بر اساس یوآن منعقد کند. برخی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان بازار نفت، از جمله روسیه و حتی عربستان از این اقدام استقبال کرده‌اند. پیش‌بینی می‌شود، در چند سال آینده ۶۰۰ تا ۸۰۰ میلیارد دلار از فروش نفت دنیا بر اساس یوآن انجام گیرد.
حذف دلار از مبادلات
یکی از موضوعات مورد علاقه ایران و روسیه، حذف دلار از مبادلات تجاری طرفین است. به گزارش تسنیم، دیمیتری پسکوف، سخنگوی ریاست‌جمهوری روسیه در این زمینه با اشاره به سفر ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه به تهران گفت که روسیه و ایران به تدریج تعامل با دلار را کنار خواهند گذاشت. وی افزود: «روسیه و ایران قادرند برای کاهش پیامدهای تحریم‌های اعمال شده علیه خود همکاری کنند. امیدواریم به‌زودی توافق همکاری راهبری گسترده با ایران امضا کنیم و در این راستا، طرحی برای تهران ارائه کردیم.»
رشد تجارت دو کشور با اجرای تفاهم‌نامه پولی و بانکی
رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه هم درباره روابط تجاری دو کشور اظهار داشت: «در سال‌های اخیر اعمال تحریم‌های بانکی بر اقتصاد ایران، همواره یکی از موارد مهم در محقق نشدن رشد موردنظر در حوزه تجارت خارجی بوده است.» «هادی تیزهوش تابان» در گفتوگو با ایرنا با اشاره به توافقات پولی و بانکی در سفر اخیر رئیس کل بانک مرکزی کشورمان به مسکو، تأکید کرد: «در صورت اجرای صحیح تفاهم‌نامه، تجارت میان ایران و روسیه تسهیل می‌شود و می‌توان انتظار داشت که آمارهای تجاری بهبود یابد. از سوی دیگر برای تحول تجارت کشور ضرورت دارد ابتدا تولیدات داخلی متناسب با استانداردها و الزامات بازار هدف تغییر یابد و از هر لحاظ (کیفی و قیمتی) شرایط لازم جهت رقابت با سایر رقبای قدرتمند منطقه ایجاد شود.»
وی یادآور شد: «بر اساس آمار اعلام شده از سوی نماینده بازرگانی فدراسیون روسیه در ایران، گردش مالی و تجاری بین روسیه و ایران برای سال ۲۰۲۱ با رشد ۸۱ و هفت دهم درصدی به چهار میلیارد و 35 میلیون دلار رسید.» رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه درخصوص امضای رئیس‌جمهوری روسیه برای تمدید تجارت ترجیحی با اوراسیا، خاطرنشان کرد: «امضای تفاهم‌نامه‌هایی از این دست می‌تواند مسیر را برای تجارت دو کشور هموار کند و اثرات مطلوبی بر میزان مبادلات تجاری دو کشور برجای گذارد، اما نیاز به تغییر نگاه به مقوله صادرات نیز وجود دارد تا اتفاق چشمگیری در حوزه صادرات غیرنفتی رخ دهد.»
پیش‌بینی رشد 2/5 برابری تجارت ایران و روسیه
میرهادی رهگشای، کارشناس اقتصاد بین‌الملل در گفتوگو با خبرگزاری فارس، درباره تمدید قانون تجارت آزاد ایران و اوراسیا از سوی پوتین، با اشاره به تأثیر ایران در کریدور شمال‌ـ جنوب و بخش تجارت خارجی کشورهای آسیای میانه با کشورهای جنوب آسیا، اظهار کرد: «با توجه به سفر رئیس‌جمهور روسیه به ایران، می‌توان عزم جدی دو کشور به ویژه روسیه را درخصوص گسترش روابط تجاری ملاحظه کرد.» او تصریح کرد: «تمدید قانون تجارت آزاد ایران و اوراسیا می‌تواند گام بلندی در زمینه رشد تجارت خارجی ایران با آسیای میانه و روسیه باشد، ایران نیز باید زیرساخت‌های ترانزیتی خود را گسترش دهد.» کارشناس اقتصاد بین‌الملل با بیان اینکه در حال حاضر تجارت ایران با روسیه چهار میلیارد دلار است، گفت: «در چهار سال آینده با توجه به عزم جدی دو طرف، این عدد می‌تواند تا 10 میلیارد دلار رشد داشته باشد.» وی افزود: «زیرساخت‌های بنادر در شمال و جنوب کشور، جاده، ریل و زیرساخت‌های لجستیکی و از این قبیل باید در کشور فراهم باشد تا ایران بتواند از این فرصت به خوبی استفاده کند؛ دولت در این زمینه باید عزمی جدی داشته باشد.»