موضوع خودرو، قیمت و کیفیت آن همواره و حداقل پس از تشدید تحریم‌ها در سال 1397 و البته تصمیماتی دال بر ممنوعیت واردات خودرو به دلیل ارزبری آن به یکی از مهم‌ترین موضوعات روز اقتصاد ایران تبدیل شده است. به گونه‌ای که افزون بر ایجاد انحصار و حذف هر گونه رقابت در این صنعت، خودرو همچنان مسئله‌ای پر چالش باقی مانده است. شواهد و قراین حکایت از این دارد که هم صنعت و هم مردم اسیر مافیایی شده‌اند که منفعت خود را به جان و مال مردم و رشد و شکوفایی صنعت خودروسازی کشور ترجیح می‌دهند. علی خاکساری، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و کارشناس صنعت خودرو درباره نقش واردات خودرو بر رقابت‌پذیری این صنعت با ما پای یک گفت‌وگو نشسته است.
* بفرمایید نگاه شما به موضوع واردات خودرو چیست؟ با توجه به اینکه اصولا ما تلاش داریم اقتصادمان به سمتی هدایت شود که واردات‌مان کمتر شده، اما صادرات بیشتری داشته باشیم.
اولاً باید بگویم واردات امری کاملاً اقتصادی است و به هیچ‌وجه پدیده مذمومی نیست. همه کشورها در راستای پویا‌سازی اقتصاد خود و تأمین منافع اقتصادی در بسیاری از زمینه‌ها حتی اگر تولید زیادی نیز در آن حوزه داشته باشند، همچنان واردات و تعامل با سایر اقتصادها را در دستور کار خود قرار می‌دهند. کشورهای موفق به لحاظ اقتصادی، سیاسی و مدیریتی کشورهایی هستند که در کنار تولید داخلی، امر واردات را تسهیل کرده‌اند؛ چرا که واردات زمینه‌ساز ایجاد رقابت، ارتقای کیفیت و عادلانه‌تر کردن قیمت‌ها در تولید داخلی می‌شود. از این نظر، واردات امر مذمومی نیست و گاهی اقدام خوبی نیز به شمار می‌آید. مؤلفه مورد نظر کشورها، بحث تراز پرداخت‌هاست. قطعاً تمام کشورها بر آن هستند تا بتوانند تراز پرداخت مثبتی داشته باشند، بنابراین، اگر تراز پرداخت‌ها در یک زمینه منفی باشد، تلاش می‌کنند تراز پرداخت‌ها در کلیت مثبت شود. به همین دلیل در زمینه‌هایی که کشورشان دارای مزیت نسبی است، وارد عمل می‌شوند و در زمینه‌هایی که مزیت نسبی ندارند به هیچ وجه ورود نمی‌کنند، این موضوع یک اصل اقتصادی است. بر این اساس است که واردات در کنار بقیه اصول اقتصادی توجیه اقتصادی پیدا می‌کند، بر عکس آنچه برخی تلاش می‌کنند واردات را امری منفور و غیر اقتصادی و حتی ضد ملی و بالعکس، صادرات را مقدس جلوه دهند. بی‌تردید واردات منفور نیست همانگونه که صادرات مقدس نیست، بلکه مزیت نسبی در یک منطقه و کشور تعیین‌کننده میزان صادرات و واردات است؛ چرا که اگر واردات در چارچوب اقتصادی و مبتنی بر مدیریت اقتصادی انجام شود، به خوبی صادرات می‌تواند مزیت‌هایی برای اقتصاد داشته باشد.
* واردات خودرو و چالش‌هایی را که صنعت خودرو طی چند سال اخیر با آن مواجه بوده است، چگونه ارزیابی می‌کنید. ایراد ما در کجاست که بعد از چند دهه خودروسازی در زمان متوقف شده‌ایم و از دنیا بسیار عقب هستیم؟
همه در ایران به خوبی می‌دانند موضوع چالش‌های صنعت خودرو متفاوت از سایر حوزه‌هاست. امروز حتی یک کودک یا فرد غیر متخصص هم از ضعف‌های خودروهای ایرانی و به طور کلی این صنعت پرچالش و مشکلاتی که برای مردم ایجاد کرده، مطلع است؛ چه برسد به سیاست‌مداران و مسئولانی که به این موضوع اشراف کامل دارند. می‌خواهم بگویم تقریباً همه به این موضوع واقف هستند. فعالان عرصه خودروسازی در سه دهه گذشته در ایران به مردم ثابت کردند توانایی کافی و جایگاه مناسبی برای مدیریت این صنعت مهم ندارند. این افراد مزیت‌های نسبی تولید اتومبیل و وسایل نقلیه تا دهه 60 و با مدیریت صحیح رو به پیشرفت را با سوء مدیریت خود در دهه‌های 70 به بعد یا از روی ناآگاهی یا از روی غرض‌ورزی و به صورت تعمدی از بین بردند، در نتیجه امروز به جایی رسیده‌ایم که به شدت نیازمند واردات وسایل نقلیه هستیم. از این‌رو به دلیل تأمین منافع اقتصادی کشور، حفظ جان مردم ایران، احترام به محیط زیست و در راستای حفظ غرور یک ایرانی به واردات خودرو نیاز داریم. بی‌شک اگر به فکر حرکت به سمت بهبود اقتصادی، عدالت اجتماعی و احترام به محیط زیست و حفظ غرور و افتخار واقعی ملی باشیم، همین امروز باید درهای کشور را به روی واردات انواع اتومبیل‌های خارجی ترجیحاً اتومبیل‌های نو باز کنیم. به لحاظ کلی به دلیل احترامی که برای مردم‌مان قائلم، معتقدم حتماً باید اتومبیل‌های نو، با کیفیت، ایمن و قابل اعتمادی که دوستدار محیط زیست بوده و جان مردم را از خطرات حفظ می‌کند، وارد کشور شود؛ اما با در نظر گرفتن شرایط اقتصادی کشور و با توجه به اینکه اتومبیل‌های تولید داخلی که تقریبا همه ضد محیط زیست و ناایمن هستند، شاید مجبور باشیم برای یکی، دو سال به‌اندازه ۴ تا ۵ میلیون اتومبیل دست دوم با کیفیت خوب و با نرخ ۳ تا ۴ هزار دلار وارد کنیم. قطعا مردم ایران حق داشتن اتومبیل ایمن را دارند؛ اما بعدها می‌توانیم به سراغ خرید یا تولید اتومبیل‌های نو برویم که یا از طریق شرکت‌های معتبر جهانی در کشور ما مونتاژ شده یا به طور مستقیم وارد شود.
* از مونتاژ خودرو در ایران سخن گفتید. برخی این مسئله را چندان با واردات متفاوت نمی‌دانند. به نظرتان مونتاژ خودرو می‌تواند برای اقتصاد مزیت ایجاد کند؟
بله حتما، برعکس حساسیتی که برخی در کشور نسبت به مونتاژ ایجاد کرده‌اند، مونتاژ درست، کار کاملاً اقتصادی است. بعضی‌ها مونتاژ را منفور کرده‌اند، در حالی که کار اقتصادی قشنگی است؛ چرا که هم ارزشافزوده ایجاد می‌کند و هم اشتغال‌آفرین است. مونتاژ برای دولت درآمدزاست. مونتاژ کیفیت و تعهد را افزایش می‌دهد و تعهد شرکت مادر به تولیدات آن کشور را تضمین می‌کند. برای نمونه، امروز در کشوری مانند ترکیه نه تنها شاهد مونتاژ خودروهای خارجی هستیم؛ بلکه آمریکا با افتخار، بسیاری از اتومبیل‌های ژاپنی را در کشورش مونتاژ می‌کند. در اروپا نیز بسیاری از اتومبیل‌های کره‌ای با افتخار مونتاژ می‌شوند، بنابراین اگر روند مونتاژکاری به درستی صورت بگیرد، کارکردهای اقتصادی زیادی دارد. متأسفانه ما تعاریف را تغییر داده‌ایم؛ در حالی که مونتاژ به مفهوم واردات قطعات و سرهم‌بندی است که برای اقتصاد ارزشافزوده و آورده اقتصادی دارد. هنگامی که مهم‌ترین اصل اقتصادی ایجاد ارزشافزوده است، اگر می‌خواهیم به سمت ایجاد ارزشافزوده برویم، باید مونتاژ کنیم. متأسفانه کسانی ما را از مونتاژ ترسانده‌اند که یا اقتصادی نیستند یا منافع آنها در این است که از طرق دیگر که نهایت کار مونتاژ است، اما با تغییر اسم آن منافع کلانی به جیب می‌زنند، در صورتی که این گونه نیست. امروز بسیاری از خودروهایی که در ایران تولید می‌شود، مونتاژکاری است؛ فقط شرکت‌ها آرم شرکت خود را روی خودرو می‌زنند.
* برگردیم به بحث واردات، چرا واردات خودرو در ایران این همه سخت گرفته می‌شود؟
مسئله مهم این است که در وهله اول نباید از واردات خودرو بترسیم، در این موضوع یک بار برای همیشه باید شهامت به خرج داد. ضمن اینکه آنچه در آن مزیت نسبی داریم، صادر کنیم و آنچه نیاز داریم و به اقتصاد کشور کمک می‌کند، وارد کنیم. مسئله این است که قیمت یک اتومبیل روز دنیا باید معادل شش ماه حقوق یک کارمند باشد؛ ولی یک کارمند ما با پس‌انداز چندین سال حقوق، خودروهایی به شدت ضعیف و ناایمن تحویل می‌گیرد، خودروی ناایمنی که هیچ کس مسئولیتی در قبال آن ندارد. از طرفی برخی چنان امر ارابه‌سازی در کشور را مقدس کرده‌اند که کسی نمی‌تواند نقدی به آنها وارد کند؛ چرا که به ضد ملی بودن و علیه منافع ملی بودن متهم می‌شود. آنچه در این موضوع حائز اهمیت است، اینکه برای دست یافتن به توسعه واقعی، تأمین منافع اقتصادی و احترام به طبیعت، با توجه به اینکه در حال حاضر بحث واردات مطرح شده است، باید واردات به سرعت در دستور کار دولت قرار بگیرد. البته متأسفانه با وجود اینکه رهبر معظم انقلاب نیز به طور مستقیم به موضوع خودرو ورود کرده و وضعیت خودروسازی کشور را نقد کردند؛ اما همچنان افراد و گروه‌هایی زیر بار این قضیه نمی‌روند و در برابر اصلاح وضعیت خودروسازی در کشور مقاومت می‌کنند.
* یکی از دلایل مخالفت با واردات خودرو، فشار وارد نشدن به بازار ارز است، واقعا واردات خودرو روی عرضه و تقاضای ارز تأثیر مستقیم می‌گذارد؟
چنین استدلالی درست نیست. باید با تعرفه مشخص مثلا 10 یا نهایت 20 درصدی اجازه دهند هر کسی که مایل است خودرو وارد کند. بدون اینکه بهانه خدمات پس از فروش مطرح شود؛ چرا که مگر در ایران خودروهایی مانند پورشه یا مازراتی خدمات پس از فروش دارند؟ کسی که این خودروها را وارد کرده، مسئول است. این تعاریف غیر استانداردی است که گاهی به صورت هدفمند مطرح می‌شود. اگر بحث خروج ارز مطرح است، چرا به موضوع هزینه‌های دارو و درمان و ارزبری که از محل تصادفات همین خودروهای بی‌کیفیت به کشور تحمیل می‌شود حرفی گفته نمی‌شود؟ به طوری که به گفته وزیر بهداشت اسبق یک سوم بودجه بهداشت کشور صرف هزینه‌های مربوط به تصادفات رانندگی می‌شود. این موضوع ارزبری نیست؟ این همه دارو و تجهیزات پزشکی که صرف این مسائل می‌شود، ارزبری نیست؟