در دنیای مدرنیته امروز، قبل از اینکه بگوییم سلبریتی معنای بدی دارد یا خیر، باید بدانیم که ماهیت این محصول غربی چیست و چه جایگاهی دارد؟ آنچه در تحلیل‌های پرسروصدای این روزها مغفول مانده، بدی یا خوبی سلبریتی نیست، بلکه تعریف آن و نسبتش با دنیای امروز است. اهمیت اینکه جایگاه سلبریتی در غرب چگونه بوده و چه حدود و ثغوری برای آنها تعریف می‌شود، موضوع گفت‌وگوی ما با «محمد لسانی» کارشناس حوزه رسانه و فضای مجازی است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
کارکرد سلبریتی در جهان
لسانی بابیان اینکه سلبریتی‌ها کسانی هستند که عموماً با اعلام موضع درباره حوادث مختلف به فکر و رفتار مردم جهت می‌دهند و از خواننده، بازیگر، ورزشکار... موردتوجه مردم هستند، اظهار داشت: «سلبریتی یک واژه وارداتی است و در غرب نیز همین مفهوم و کارکرد را دنبال می‌کند. تفاوتی که وجود دارد در وهله نخست به جهت‌گیری مواضع سلبریتی‌های غربی برمی‌گردد و اینکه چه رابطه‌ای با توسعه ملی کشور خود دارند.»این کارشناس رسانه با اذعان به این امر که میان تعریف سلبریتی در داخل و خارج از کشور تفاوت ماهوی وجود ندارد؛بلکه تفاوتی که میان این دو قائل هستیم، تفاوت کارکردی است، تصریح کرد: «در حوزه اول که به جهت‌گیری مواضع برمی‌گردد، اصولاً مواضع سلبریتی‌های خارج از کشور، دامنه انتقادات کمتر و انرژی مثبت بیشتری را شامل می‌شود. به‌عبارت‌دیگر بر موج اخبار خوب سوار می‌شوند؛ بنابراین جنبه انتقادگری سلبریتی محدود است.»وی به لزوم برخورداری فاصله و استقلال سلبریتی‌ها در غرب اشاره کرد و گفت: «تقریباً هرسال در مراسم اسکار کسانی که جوایز اسکار را دریافت می‌کنند، نسبت به سیاست‌های ایالات‌متحده و رؤسای‌جمهوری آن واکنش نشان می‌دهند و همه ساله یک یا دو اتفاق را در این مراسم شاهد هستیم و این امر طبیعی است، اما در کشور ما شرایط به این شکل است که اگر انتقادی متوجه رفتاری شود، از جنبه‌های فردی، اجتماعی و حاکمیتی اهمیت پیدا می‌کند.»
لسانی با تعریف کارکرد جایگاه سلبریتی، گفت: «سلبریتی‌ها عموماً ذیل پیشرفت کشور خود و در راستای ساختن هستند. به‌عبارت‌دیگر سلبریتی مردم را در جهت پیشرفت و توسعه ملی همگرا می‌کند. بنابراین با این کارکرد، سلبریتی در توسعه کشور نقش دارد و آن نقشِ بسیج‌کنندگی است، اما اتفاقی که اینجا می‌افتد، این است که سلبریتی نقش تخریب‌کنندگی دارد و پنجه به چهره حاکمیت می‌کشد و نقشی که پیداکرده نقش عرض‌اندام و دیگر‌آفرینی مقابل حکومت است؛ لذا سلبریتی در کشور ما نه‌تنها این نقش سازنده را ندارد، بلکه نقش مخرب پیدا کرده است.»
باید سلبریتی متعهد خلق کنیم
در ادامه لسانی راهکار دراین‌باره را بیان کرد و گفت: «در این شرایط آیا راه‌حل این است که سلبریتی را حذف کنیم؟ خیر! سلبریتی یک جایگاه است. زندگی امروز ما یک زندگی مدرن است یا زندگی دیگری به‌عنوان آلترناتیو زندگی مدرن؟ در دنیای امروز، ایران ما عملاً در پارادایم مدرنیته حرکت می‌کند که در این پارادایم سلبریتی تعریف کارکرد دارد؛ پس ما نمی‌توانیم نفی سلبریتی کنیم.»وی با تأکید بر این امر که باید دست به خلق و ایجاد سلبریتی‌هایی بزنیم که متعهد به توسعه کشور و پیشرفت ملی باشند، عنوان کرد: «چند سالی است که برخی نافی سلبریتی هستند؛ درحالی‌که این چهره‌ها محل توجه، نگاه مردم و عملاً ویترین جامعه هستند. حال لازمه این ویترین چیست؟ آیا ما در سلبریتی‌ها عشق به میهن می‌بینیم یا شاهد هستیم که فرزندان خود را خارج از کشور به دنیا می‌آورند یا به خارج از کشور می‌فرستند؛ حتی برخی از آنها به کشورهای دیگر پناهنده می‌شوند.»
این کارشناس رسانه و فضای مجازی در توضیح این مطلب بیان کرد: «سریال مختار در قالب یک پروژه ملی تعریف شده و در 10 سال گذشته سریالی در کشور وجود نداشته که به‌اندازه ساخت سریال مختار هزینه بردارد؛ اما چهره اول این سریال در خارج از کشور زندگی می‌کند؛ پس ویترین جامعه این می‌شود که ایران جای ماندن نیست، ویترین جامعه در تضاد و تعارض با حاکمیت و وطن‌پرستی است و متأسفانه عرق و غیرت نسبت به وطن میان برخی سلبریتی‌های ما نمود ندارد.»وی در پاسخ به این پرسش که آیا قانون‌گذاری و تعیین راه و روش در مسیر حرکت سلبریتی‌ها می‌تواند راهکار سازنده‌ای باشد یا خیر، اذعان کرد: «وقتی سلبریتی مانند زمین یا گیاه خودرو کشف شود و در این راه رفتار نا به هنجار را فراگرفته باشد با وضع قانون، تنها اتفاقی که رخ خواهد داد، این است که او با قانون پنجه به پنجه می‌شود و با قانون رقابت می‌کند.»
رویکرد ایجابی جایگزین رویکرد سلبی
لسانی بابیان اینکه در حوزه سلبی همیشه راهکار بوده و هست، اما باید یک گام به عقب‌تر برویم و در حوزه ایجابی دست‌به‌کار شویم، عنوان کرد: «در کشف، تعامل و حفظ استعدادها باید مکانیسم داشته باشیم، اما در حوزه کشف رابطه محور هستیم. لازم است در حوزه کشف استعدادها از سلیقه‌مداری و رابطه‌مداری عبور کنیم.»وی در ادامه توضیح داد: «در حوزه نگهداشت، حفظ و تعامل با سلبریتی باید نقش ایفا کنیم. در این مسیر، قبلاً انجمن‌ها و تشکل‌ها کارکرد داشتند؛ اما اکنون سلبریتی‌ها مثل قارچ خودرو، در یک فضای گلخانه‌ای برای خود روابطی می‌سازند که دامنه آن تا سفارت‌خانه است و به‌نوعی خود را از جامعه جدا می‌کنند. بنابراین فردیتی که در سلبریتی‌ها وجود دارد، باعث گریز از جمع شده و این موجب می‌شود نوع رفتار و گفتار رادیکال را از آنها شاهد باشیم.»
این کارشناس سواد رسانه بابیان اینکه در ساختار انجمن و تشکل افراد یکدیگر را خنثی یا تعدیل می‌کنند، یادآور رفتار پرحاشیه نویدمحمدزاده در فرش قرمز شد و گفت: «در این فضای گلخانه‌ای است که رفتار فردی چون نوید محمدزاده و همسرش که در 100 سال اخیر در فرش قرمز بی‌سابقه بوده، باعث تعجب و حاشیه می‌شود. اخیراً رفتارهایی را از سلبریتی‌ها شاهد هستیم که از دل فردیت و رفتار گلخانه‌ای بیرون می‌آید؛ لذا قانون راهکارِ میان‌مدت و درازمدت ما نیست حتی در کوتاه‌مدت هم موجب هرج‌ومرج و بی‌اعتباری قانون می‌شود.»
طیف سلبریتی‌سازی را گسترده کنیم
لسانی در ادامه تأکید کرد: «گام نخست را باید از حوزه سلبریتی پروری با چارچوب مشخص آغاز کنیم. در حال حاضر افرادی در جامعه داریم که حتی با سن زیاد هم جذاب هستند و طرفداران زیادی دارند، حرف‌شان هم شنیده می‌شود مثل آن روحانی یزدی که در فضای مجازی با نزدیک به 60 سال سن خیلی رک و صریح حرف می‌زند و در اینستاگرام بیش از 50 هزار نفر مخاطب دارد. سلبریتی فقط رنگ سبز و آبی چشم یا موی بلوند نیست. افراد زیادی در جامعه هستند که با توجه به علم و بیان و ارتباطات‌شان قابلیت سلبریتی شدن دارند.»
این کارشناس رسانه و فضای مجازی در پایان خاطرنشان کرد: «ساختار سلبریتی‌سازی را باید تقویت کنیم؛ چون حذف سلبریتی ضربه به کشور و عملاً رها کردن و سردرگم نگه‌داشتن مردم است. از آن‌طرف سلبریتی نگاه تند و رادیکال را بروز می‌دهد. از این‌طرف هم بعضی صداها در حاکمیت شنیده می‌شود که باید نهاد سلبریتی را حذف کنیم؛ در صورتی‌که این نهاد کارکرد و اهمیت دارد. سلبریتی شبیه یک قطعه در کارخانه مدرنیته است که تا وقتی کارخانه خود را نداشته باشیم، اما در زمین مدرنیته بازی کنیم؛ نمی‌توانیم از پیچ و مهره سلبریتی چشم‌پوشی کنیم.»