در طول سه دهه گذشته، عبور از اقتصاد نفتی و شکل‌دهی اقتصاد مبتنی بر تولید و عرضه محصولات و خدمات دانش‌بنیان همواره یکی از مطالبات رهبر معظم انقلاب(حفظه‌الله) بوده و در بیانیه گام دوم نیز به طور ویژه مورد تأکید قرار گرفته است[...]
در طول سه دهه گذشته، عبور از اقتصاد نفتی و شکل‌دهی اقتصاد مبتنی بر تولید و عرضه محصولات و خدمات دانش‌بنیان همواره یکی از مطالبات رهبر معظم انقلاب(حفظه‌الله) بوده و در بیانیه گام دوم نیز به طور ویژه مورد تأکید قرار گرفته است؛ به همین دلیل نیز در طول ادوار گذشته دولت‌ها کم و بیش در این مسیر حرکت کرده و با حمایت از توسعه کسب‌وکارها و صنایع دانش‌بنیان هر یک به نوبه خود سهم درآمدهای نفتی از اقتصاد ملی کشورمان را کاهش داده‌اند و زمینه حرکت کشورمان در مسیر تبدیل شدن به یکی از قدرت‌های دانش‌بنیان منطقه غرب آسیا و جهان را فراهم کرده‌اند. با این حال، دلخوش بودن به این حجم از اقدامات و دقت نکردن به روندهای کلان و جهانی عرصه فناوری و جهت‌دهی نکردن بهنگام سیاست‌های حمایتی در راستای توسعه دانش بومی متناسب در کشورمان می‌تواند ما را از رسیدن به نقطه مطلوب باز دارد.
برای نمونه، بر اساس برآوردهای اندیشکده‌های مطرح جهان حوزه هوش مصنوعی و فناوری رباتیک از مهم‌ترین فناوری‌های تحول‌آفرین دهه‌های پیش رو به شمار می‌آیند و به واسطه این دو فناوری تحول دیجیتالی شگرفی در جهان شکل خواهد گرفت؛ چرا که هوش مصنوعی در تلفیق با فناوری رباتیک می‌توانند محیط خود را حس کرده، فکر کنند و در واکنش به آنچه حس می‌کنند، عمل کند. در واقع دانش رباتیک به دنبال شبیه‌سازی فعالیت‌های انسانی و ایفای نقش در مسئولیت‌هایی است که تا پیش از این انجام آنها بر عهده انسان‌ها بوده است.
برای نمونه، دهه‌هاست که از ربات‌های صنعتگر در کارخانه‌ها و خطوط تولید استفاده می‌شود و بر اساس برخی پیش‌بینی‌ها با توجه به پیری جمعیت جهان و همچنین افزایش تنش‌های اقتصادی و افزایش هزینه بهره‌برداری از نیروی انسانی در دهه‌های آتی عملاً کمتر صنعت و کسب‌وکاری بدون بهره‌برداری از ظرفیت ربات‌ها امکان تداوم فعالیت خواهد داشت.
نکته قابل توجه اینجاست که بر اساس گزارش جدید مؤسسه مالی بین‌المللی «گلدمن ساکس»، ربات‌های انسان‌نما طی 15 سال آینده به تجارتی با ارزش سالیانه 154 میلیارد دلار بدل خواهند شد. برای درک ابعاد این رقم بد نیست که بدانید بر اساس آمارهای منتشر شده در بهار سال جاری حجم حقیقی اقتصاد کشورمان بدون احتساب نفت و گاز در حدود 161 هزار میلیارد تومان برآورد شده است!
همانگونه که مشخص است، چنین ارزشی موجب جلب سرمایه‌گذاران گسترده‌ای به حوزه هوش مصنوعی و دانش رباتیک شده است؛ به همین دلیل نیز تحلیلگران حوزه فناوری معتقدند، بازار ربات‌های انسان‌نما در حال رسیدن به بازار پر رونق خودروهای الکتریکی و حتی پیشی گرفتن از آن است.
در این زمینه حتی ایلان ماسک، مدیرعامل شرکت تسلا و کارآفرین معروف و شناخته شده آمریکایی که مخاطبان ایرانی عمدتاً نام وی را به واسطه اخبار مرتبط با اینترنت ماهواره‌ای استارلینک بارها شنیده‌اند، اذعان داشته است، ارزش صنعت رباتیک در نهایت از درآمد تولید خودروهای الکتریکی فراتر خواهد رفت؛ به همین دلیل نیز بخشی از کسب‌وکار وی متمرکز بر توسعه ربات‌های انسان نماست و به نظر می‌رسید وی در این حوزه نیز دستاوردهای قابل توجهی داشته و از این طریق نقش عمده‌ای در شکل‌دهی آینده رباتیک جهان ایفا خواهد کرد.
در همین زمینه، مؤسسه مالی بین‌المللی «گلدمن ساکس» در گزارش اخیر خود به ربات انسان‌نمای تسلا اشاره کرده و بیان داشته است: «معرفی نمونه اولیه ربات انسان‌نمای تسلا، اپتیموس، دوباره بحث‌هایی را درباره فرصت‌های مالی در چنین نوآوری‌هایی داغ کرده است. بحث سرمایه‌گذاری در این حوزه گسترده است و تخمین می‌زنیم که در 10 تا 15 سال آینده، اندازه بازار حداقل 6 میلیارد دلار برای پر‌کردن 4 میلیارد دلار کمبود نیروی کار در ایالات متحده شود و همچنین 2 درصد بازار جهانی مراقبت از سالمندان هم در اختیار این ربات‌ها قرار بگیرد. برای دستیابی به این وضعیت، باید مواردی، مانند موانع طراحی محصول، موارد استفاده، فناوری، مقرون‌به‌صرفه بودن و همچنین پذیرش گسترده از سوی عموم به‌طور کامل برطرف شوند. ما بازاری با ارزش سالانه 152 میلیارد دلار را در سال 2035 تجسم می‌کنیم (ارزشی نزدیک به بازار خودروهای الکتریکی و یک سوم ارزش بازار گوشی‌های هوشمند در سال 2021). این ارزش بازار می‌تواند نشان‌دهنده رفع مشکلات در زمینه کمبود نیروی کار در تولید و همچنین نگهداری از افراد سالمند باشد.»
همانگونه که مشخص است، به زودی شاهد تعبیر خیال‌پردازی‌های فیلم‌های سینمایی دهه‌های گذشته در رابطه با دنیای رباتیک و رواج ربات‌های انسان‌نما در گوشه و کنار جهان خواهیم بود، اما سؤال اینجاست که در چنین افق پیش‌رویی نقش و جایگاه کشور ما در منطقه و جهان چه خواهد بود؟!
بدون شک، نقش و جایگاه کشور ما در بازار آینده هوش مصنوعی و فناوری رباتیک تابعی از توجه و سرمایه‌گذاری امروز سیاست‌گذاران ما در این حوزه خواهد بود، علاوه بر این با توجه به گرایش عمده دانش‌آموزان نخبه به رشته‌های خدماتی، مانند علوم پزشکی و کاهش رغبت به انتخاب رشته‌های مهندسی و علوم پایه که نشئت گرفته از فضای اقتصادی و معیشتی حاکم بر کشور است، ضروری است سیاست‌گذاران آموزشی کشورمان به ویژه در حوزه ارتباط با صنعت تدابیری را اتخاذ کنند که بدنه نوجوان و جوان نخبه کشور را با آگاهی و اقبال بیشتری به سمت انتخاب گرایش‌های مرتبط با دانش هوش مصنوعی و فناوری رباتیک ترغیب کنند.
البته باید به این نکته اشاره کرد که طی دو دهه گذشته و به لطف حمایت‌های رهبر معظم انقلاب گام‌های مؤثری در حوزه توسعه دانش رباتیک در کشورمان برداشته شده است که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به ساخت ربات انسان‌نمای سورنا در دانشگاه تهران اشاره کرد. این ربات انسان‌نما که همچنان در حال توسعه و تکامل است، کاملاً ایرانی است و می‌تواند حرکات مختلفی انجام دهد، صحبت کند و حتی در آینده در صنایع و کسب‌وکارهای مختلف استفاده خواهد شد. افزون بر این، طی سالیان اخیر ربات‌های صنعتی گوناگونی در کشورمان ساخته شده‌اند که این تولیدات به دلیل کیفیت بالای خود توانسته‌اند بخشی از نیاز کشور به تجهیزات رباتیک صنعتی را بر طرف کنند. با این حال، باید به این نکته اشاره کرد که رباتیک، دانشی میان رشته‌ای است و لزوماً منجر به ساخت ربات نمی‌شود، ولی در کاربردهای نظامی و غیر نظامی دیگری که مستلزم هوش‌مصنوعی است، مورد نیاز کشورمان بوده و در گام دوم انقلاب بیش از پیش مورد نیاز خواهد بود.