رأفت اسلامی در مجازات اسلامی بیان‌کننده این نکته است که مجازات در اسلام به منظور اصلاح و تأدیب افراد است و اگر پشیمانی در عمل و رفتار فردی مشخص شد، حاکم اسلامی می‌تواند در مجازات او تخفیف اعمال کند. البته روشن است که رأفت و بخشش اسلامی ضوابط و شرایطی دارد و فرد باید از آن شرایط برخوردار باشد.
به عبارت دیگر، فردی که مرتکب جرم میشود، در عین حال که باید مجازاتی عادلانه را تحمل کند؛ اما باید همواره راه بازگشتی داشته باشد تا بتواند با امید به گذشت حاکم اسلامی به آغوش خانواده و جامعه بازگردد. از سوی دیگر، عفو مجرمان می‌تواند تأثیر فراوانی در کاهش درد و رنج خانواده‌هایی که سرپرست آنها در زندان به سر می‌برد، داشته باشد؛ چرا که در واقع خانواده مجرمان نیز با زندانی شدن آنها مجازات می‌شوند. در حقیقت، عفو مجرمانی که به معنای واقعی کلمه از کرده خود پشیمان هستند و ندامت در آنها مشخص است، هم برای زندانیان دارای آثار تربیتی است و هم برکات فراوانی برای خانواده‌های آنان دارد. قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران بر اساس رویه‌ای که سال‌هاست آن را اجرا می‌کند، هر ساله به مناسبت فرارسیدن اعیاد مذهبی و ملی، با تأیید رهبر معظم انقلاب، چندین هزار فرد زندانی را که آثار ندامت در آنها مشخص بوده و شاکی خصوصی ندارند، مورد عفو و بخشودگی قرار می‌دهد.
اِعمال ارفاقات قانونی
هجدهم مهرماه، حجت‌الاسلام والمسلمین محسنی‌اژه‌ای در خلال دیدار با جمعی از علمای اهل سنت گفت: «افرادی که در جریان اغتشاشات اخیر، در زمره عناصر کم‌گناه گنجانده می‌شوند، شامل سه مرحله ارفاق می‌شوند؛ در مرحله نخست با تمهیدات اندیشیده شده و تبدیل قرارها، این افراد تا زمان برگزاری دادگاه آزاد می‌شوند؛ در مرحله دوم، چنانچه در مدت آزادی و انتظار برای برگزاری دادگاه، از عمل ارتکابی خود پشیمان و متنبه شده باشند و در اعمال و کردار این را ثابت کنند، در مرحله صدور رأی مشمول ارفاق می‌شوند؛ در مرحله سوم نیز پس از صدور رأی و محکومیت، چنانچه رفتار پسندیده از خود بروز دهند و از مرتکب نشدن مجدد جرم از ناحیه آنها اطمینان حاصل شود، با تأسیسات ارفاقی قانونی مواجه می‌شوند.»
رئیس قوه قضائیه در دیدار ماه گذشته خود با دانشجویان بیرجندی نیز در پاسخ به درخواست تعدادی از آنها برای آزادی دانشجویان دستگیر شده در قضایای اخیر، وعده داد با دانشجویانی که از عوامل اصلی اغتشاشات نبوده و فریب خورده بودند، با رأفت اسلامی برخورد خواهد شد. قاضی‌القضات در این دیدار تصریح کرد: «پرونده دانشجویان بازداشتی به تناسب جرم، دانشجو بودن، خانواده فرد بازداشت شده و ارفاقاتی که قانون در نظر گرفته است، ملاحظه و بررسی میشود.»
دستور ویژه قاضی‌القضات
اما شنبه هفته گذشته (۵ آذر) نیز حجت‌الاسلام والمسلمین محسنی‌اژه‌ای به مناسبت پیروزی ملی‌پوشان تیم فوتبال کشورمان در برابر تیم ولز در مسابقات جام جهانی فوتبال و شعف و شادمانی پدید آمده در سراسر ایران اسلامی به مناسبت این برد، خطاب به مراجع ذی‌ربط قضایی برای بهره‌مندی زندانیان از ارفاقات قانونی و بازگشت آنان به آغوش گرم خانواده، یک دستور ویژه صادر کرد؛ در این دستور آمده بود: «نسبت به آن دسته از زندانیان که شرایط بهره‌مندی از ارفاقات قانونی را دارا می‌باشند، نهایت مساعدت و معاضدت انجام گیرد و مقدمات آزادی و بازگشت آنها به آغوش گرم خانواده‌های‌شان در اولین فرصت ممکن فراهم گردد.» البته در دستور رئیس دستگاه قضا تصریح شده بود: «بدیهی است کسانی که در قضایای اخیر مرتکب جنایت شده و مدافعان امنیت مردم را شهید و مجروح کردند و اموال مردم را به آتش کشیدند و قرآن را سوزاندند، قابل اغماض و بخشش نیستند و تأکید ما این است که برای عناصر و مسببان اصلی اغتشاشات اخیر، هیچ جای ارفاقی وجود ندارد.»
پس از این دستور ویژه، مقامات قضایی استان‌های گوناگون کشور، اقدامات لازم را به منظور اجرایی شدن دستور رئیس قوه قضائیه در دستور کار قرار داده و تعدادی از زندانیان واجد شرایط را آزاد یا مشمول تسهیلات و ارفاقات قانونی کردند. در همین راستا، طبق اعلام روابط عمومی قوه قضائیه، ظرف شش روز پس از دستور ویژه رئیس عدلیه، در مجموع بیش از هزار و ۲۰۰ زندانی از زندانهای مختلف کشور آزاد شده و به کانون گرم خانواده بازگشتند. در میان افرادی که بر اساس دستور رئیس قوه قضائیه، از ارفاقات قانونی برخوردار شدند، بازداشت‌شدگان وقایع اخیر کشور که واجد شرایط قانونی بودند نیز حضور داشتند.
این در حالی است که پیشتر و حدود سه هفته قبل نیز رئیس کل دادگستری استان سیستان و بلوچستان از عفو و آزادی 100 نفر از دستگیرشدگان اغتشاشات اخیر در این استان خبر داده و گفته بود: «با عنایت به منویات رهبر معظم انقلاب و تأکیدات رئیس قوه قضائیه و بررسی‌های انجام گرفته، یکصد نفر از دستگیرشدگان اغتشاشات اخیر که دچار هیجانات شده و کمتر مقصر بوده و دارای ارتباطات شبکه‌ای و سازمانی نیز نبودند، آزاد شدند.»