با وجود جایگاه والای زن در اسلام و اهمیت نقش مادر، پیش از پیروزی انقلاب اسلامی تحت تأثیر دیدگاه‌های فرهنگ سنتی، زنان اجازه مشارکت در امور اجتماعی را نداشتند؛ به همین دلیل زمینه لازم برای شکوفایی استعداد آنها فراهم نمی‌شد. این مسئله مهم در اوج دوران ولنگار پهلوی هم به‌شدت نمایان بود که در وهله نخست زنانگی و سپس سبک زندگی بانوان را نشانه می‌گرفت و مانع بروز و ظهور آنها در جامعه می‌شد تا اینکه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با هنرمندی و قدرت حضرت امام خمینی(ره) این سرکوب از زنان برداشته و امکان رشد و پیشرفت برای آنها فراهم شد. در همین راستا، برای بررسی نقش زن در جامعه پیش و پس از پیروزی انقلاب اسلامی با دکتر «مینو اصلانی» مسئول امور زنان ستاد کل نیروهای مسلح به گفت‌وگو نشستیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه انقلاب اسلامی خوانشی جدید مبتنی بر اسلام و آموزه‌های قرآنی در حوزه زن ارائه کرد که برای دنیا پدیده‌ای ناب و جدید به شمار می‌آمد، اظهار داشت: «این خوانش نوین به معنای این بود که با هویت‌بخشیِ به زن به منزله انسان، او توانست در راهبری جامعه و کنشگری فعال در موضوعات مختلف که به اساس و پیشرفت کشور مربوط و متصل می‌شد، ایفای نقش کند.»
زنان تمدن‌ساز
رئیس اندیشکده زن و خانواده دانشگاه امام حسین(ع) در ادامه با تأکید بر اینکه نگاه انقلاب اسلامی به زن، مسئله‌محور نبود؛ بلکه نگاهی تمدن‌ساز و پیش‌برنده در همه ابعاد جامعه بود، عنوان کرد: «از دیدگاه انقلاب اهداف تربیتی، اجتماعی، پیشرفت و تعالی جامعه در سایه وجود زن محقق می‌شود؛ در حالی که در گفتمان غرب که رو به زوال و در حال سپرده شدن به زباله‌دان تاریخ است، زن به مسئله تبدیل شده که نگاهی ابزاری، او را به وسیله‌ای برای پیشرفت جامعه بدل کرده است؛ بنابراین، در غرب نگاهی یک‌بعدی و یک وجهی به زن وجود دارد که آن هم در خدمت توسعه نابرابر و نامتوازن به کار می‌رود.» این کارشناس فرهنگی در ادامه یادآور شد: «پیام انقلاب اسلامی این بود که زن با تمام ویژگی‌هایش یک انسان است و در تراز ارتباط با خداوند و در تراز ارتباط با طبیعت و نیز در ساحت‌های چهارگانه‌ای که با افراد ارتباط دارد، یک انسان است با ویژگی‌هایی که در نقش‌های اجتماعی برای او تعریف می‌شود؛ نقش‌های اجتماعی که باید در قالب آینده‌سازی، تعلیم و تربیت و مادر و همسر بودن با یک هویت ذاتی ایفا شوند.»
هنر حضرت امام(ره)
وی در ادامه با بیان اینکه در زمان طاغوت زنان به شدت نادیده گرفته شدند و در هیچ عرصه‌ای از حضور آنها استفاده نشد، تصریح کرد: «آن زمان هیچ بستری برای حضور زنان فراهم نبود؛ چراکه همه‌جا بر پایه بی‌بندوباری، ترویج خانه‌های فساد، فاحشه‌گری و اختلاط زن و مرد شکل گرفته بود و این موضوع همواره عرصه را برای حضور فعال زنان تنگ می‌کرد.» اصلانی یادآور شد: «دراین‌باره هم رژیم منحوس پهلوی معتقد بود، زن ایرانی باید از نوک پا تا فرق سر غربی شود تا آدم باشد؛ بنابراین در چنین محیطی ظرفیت و زمینه‌ای برای کنشگری و بروز و ظهور زنان متدین وجود نداشت؛ اما هنر حضرت امام(ره) این بود که هویت زن را به رسمیت شناخت و آن را در مسیر پیشرفت و تداوم انقلاب اسلامی قرار داد.» این استاد دانشگاه در ادامه افزود: «زنان هم از این فرصت طلایی به وجود آمده به شکل زیبا استفاده کردند و در عرصه‌های علمی و فرهنگی درخشیدند. پیش از انقلاب کمتر از انگشتان یک دست نویسنده زن داشتیم که الآن این رقم به نزدیک 17 هزار بانو رسیده است. بنابراین، حضور زنان پس از انقلاب در روایت‌گری، تحلیل و بررسی مسائل و نویسندگی چند هزار برابر شده است.»
زن ایرانی الگوی جهانی
رئیس بسیج زنان کشور با اذعان به این امر که انقلاب اسلامی الگوی سوم زن را به دنیا معرفی کرد، اظهار داشت: «این الگو نه شرقی است و نه غربی. زنی است که توانمند، پویا، تمدن‌ساز و چندوجهی بوده و انسانیتش بر ابعاد جنسی که موردنظر غرب است، می‌چربد و همه نیازهای جنسی را در چارچوب خانواده تعریف می‌کند و در جامعه رفتاری توأم با عفاف و حیا دارد.»
وی در ادامه توضیح داد: «در نظام جمهوری اسلامی، زن در متن و مرکز بوده، اما در عین حال عفیف و شریف است؛ بنابراین این تعریف اسلامی از زن حالا حالاها برای فرهنگ منحط غربی که هویت زن را از بین برده، قابل فهم نیست؛ اگرچه همواره رگه‌هایی از این پیام در ذهن زنان و مردان آزاداندیش غرب تأثیرگذار بوده است.»
سرمایه اجتماعی انقلاب
اصلانی در پاسخ به این پرسش که «بعد از انقلاب اسلامی زیست اجتماعی زنان تا چه اندازه دگرگون شد؟» اظهار داشت: «پس از پیروزی انقلاب اسلامی، زنان فعال و کنشگر بوده و دچار روزمرگی نیستند. به عبارت دیگر، زنانِ بعد از انقلاب، پویا، فعال و خواهان پیشرفت در حوزه فردی و اجتماعی شده‌اند. این به معنای آن است که پس از وقوع بزرگ‌ترین رویداد قرن در سال 1357، زنان به سرمایه‌های اجتماعی تبدیل شده‌اند؛ زنانی که با نگاه به الگوی نه شرقی و نه غربی توانسته‌اند یک محیط‌زیست آرامش‌بخش را برای جامعه فراهم کنند و لذا این نگرش و این نگاه پس از انقلاب بسیار پرر نگ شده است.»
این استاد دانشگاه در ادامه با تأکید بر این امر که پیش از انقلاب هم جامعه متدین ایرانی زنان مؤمن و عفیفه را درون خود پرورش داده بود، خاطرنشان کرد: «با این همه، تفاوت اینجاست که زنان متدین پیش از انقلاب، هیچ ظهور و بروزی در جامعه نداشتند به‌جز رفتارهایی که باز در سایه‌سار حرکت‌های انقلابی و اسلامی شکل گرفته بود، مثل دوران مشروطه و کنشگری که در پیام میرزای شیرازی اتفاق افتاد. این مسئله نیز گویای حضور و حرکت زنان در سایه روحانیت و اسلام است؛ چراکه جامعه آمادگی و ظرفیت را برای زنان ایجاد نکرده بود تا بتوانند در محیطی امن به صحنه بیایند.»
غرب علیه زن ایرانی
اصلانی با اشاره به کتاب‌های منتشرشده در غرب استوار بر پایه زن و خانواده، خاطرنشان کرد: «انتشار این کتاب‌ها نشان می‌دهد پیام روح‌بخش و حیات‌بخش از موضوع زن در خارج از کشور، کسانی را که روح آزاداندیش و مبتنی بر فطرت انسانی دارند، به وجد آورده است، مثال بارز آن‌هم کتابی است که «ویلیام گارتنر» تحت عنوان «جنگ علیه خانواده» نوشته است.»
وی افزود: «اگرچه چنین شخصیتی از زن ایرانی را عموم جامعه غربی برنمی‌تابد و فهم و درکی مشکل از آن دارد؛ اما هنوز ذهن‌های آزاد و دانشمندان آزاداندیشی هستند که این پیام را دریافت و آن را به گفت‌وگوهای بین نسلی تبدیل می‌کنند. در این میان، می‌توان به جنبشی به نام «مُدنا» اشاره کرد که آن را دختران نوجوان آمریکایی مبتنی بر داشتن لباس و پوشش مناسب و نه لباسی جذب و بدن‌نما به راه انداختند یا جنبش دیگری، مانند «خویشتن‌داری» و نیز جنبشی که در آن «زنان مایل هستند با سرِ پوشیده» در جامعه حضور داشته باشند؛ بنابراین این مفاهیم در قالب جنبش‌های متعدد در حال رشد و متأثر از گفتمان است.»
شعاری علیه زن، زندگی، آزادی
این استاد دانشگاه تصریح کرد: «اگر امروز فرهنگ منحط غربی از طریق نظام سلطه و تسلط رسانه‌ای علیه موضوع زن در انقلاب اسلامی، تجدید و بازنگری کرده، به دلیل انفعال شدید آنهاست؛ چراکه در برابر چنین چهره تابناک و الگوی تمام‌نمای انسانی، مادری و همسری به‌شدت احساس خطر کرده و هجمه‌های خود را با شعار «زن، زندگی، آزادی» افزایش داده است.»
مسئول امور زنان ستاد کل نیروهای مسلح با بیان اینکه مبنای شعار «زن، زندگی، آزادی» مبنایی برای ترویج خشونت جنسی است تا زنان از هویت خود بیگانه‌تر شوند، یادآور شد: «نخستین بار هم «اوجالان» برای اینکه بتواند از زنان در اهداف و امیال شیطانی خود در خصوص تجزیه‌طلبی استفاده کند، به حیازدایی دست زد و همین شعار را سر داد.
در حالی که در فرهنگ و تمدن اسلامی زن مظهر زندگی، آزادگی، حیات بشری، تداوم زیست مؤمنانه و هنجارانگارانه است؛ بنابراین می‌توان گفت عمق معنای زن و زندگی در ژرفای حرکت و جریان اسلام عزیز وجود دارد.»
زنان آرمان‌گرا
وی به نقش زنان در دوران هشت سال دفاع مقدس اشاره کرد و گفت: «نقشی که زنان پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی در بعد ایثارگری نشان دادند (به‌جز نمونه‌هایی که در صدر اسلام وجود دارد)، در دنیا بی‌نظیر است. مادران و همسران صبور شهدا با نگرشی بسیار ژرف نقش مهمی را در پیروزی دفاع مقدس ایفا کردند. این در حالی است که اگر یک مادر خود گنجایش وجودی عمیقی نداشته باشد، نمی‌تواند این ظرفیت‌ها را برای فرزندانش مهیا کند.» مسئول امور زنان ستاد کل نیروهای مسلح با بیان اینکه یکی از ویژگی‌های زنان پس از انقلاب، نگاه آرمان‌گرایی بود؛ توضیح داد: «زن بعد از انقلاب، نقطه اوج را می‌دید و در آن مسیر حرکت و حتی فرزندان و همسرش را نیز به جبهه اعزام می‌کرد؛ در حالی که خودش هم در ستادهای پشتیبانی پشت جبهه مایه می‌گذاشت و در حال کمک‌رسانی به مردم و مناطق مختلف بود. از این رو باید چهره این زنان را تک‌به‌تک به جامعه امروز و نسل بعدی نشان دهیم و منتقل کنیم. در واقع، هرچه بیشتر بتوانیم گفت‌وگوی بین نسلی را با این ادبیات تقویت کنیم، جوانان با پشتوانه و هویت عمیق وارد عرصه‌های گوناگون جامعه می‌شوند و اگر این هویت منتقل نشود، در فضای فرا جهانی که پیش رو داریم، جوانان به لحاظ هویتی دچار مشکل خواهند شد.»
هویت نسل جوان
این استاد دانشگاه راهکارهایی را برای انتقال فرهنگ زن انقلاب اسلامی به نسل بعدی بیان کرد و گفت: «باید این داشته‌ها را در بسته‌هایی از آموزش، تصویرسازی، روایت‌گری و... به آیندگان منتقل کرد تا شاهد این نباشیم که در فضاسازی دشمنان هرچند تعداد کمی از جوانان ـ که سرمایه‌های مملکت هستندـ تحت تأثیر قرار بگیرند و به رفتاری دست بزنند که بعدها پشیمان خواهند شد.» اصلانی در پایان خاطرنشان کرد: «باید با بسته‌هایی جامع از این نگاه و فرهنگ متعالی به نسل جوان کمک کنیم تا در این فضا تنها نباشند. بسیار اشتباه است که با تأسی از غرب اجازه دهیم جوانان خودشان مسائل گوناگون را تجربه کنند؛ این یک خطای راهبردی است، باید کمک کنیم نسل امروز این شرایط را با پشتوانه‌های قوی و نگاه به هویت مدیریت کند. امروز فرصتی در اختیار ماست که بتوانیم با انتقال این فرهنگ فرزندان‌مان را برای آینده بسازیم و آنها بتوانند مانند همیشه ایران عزیز را سرافراز داشته باشند.»