انقلاب اسلامی ایران چهل‌وچهارمین سالروز پیروزی خود را در ۲۲ بهمن جشن می‌گیرد. سیاست خارجی ایران در ۴۴ سال گذشته یکی از برگ‌های برنده آن بود که با وجود فشارهای گسترده خارجی، به یک قدرت برتر منطقه‌ای تبدیل شد. پرسش این نوشتار، این است که چشم‌انداز سیاست خارجی ایران در چهل‌وپنجمین سال پیروزی انقلاب چگونه خواهد بود؟ برای پاسخ به چشم‌انداز سیاست خارجی، باید دو موضوع را تحلیل کرد. اول اینکه، انقلاب زمانی که به وقوع پیوست، شرایط منطقه‌ای و جهانی چگونه بود؟ دوم اینکه، طی ۴۴ سال گذشته در سیاست خارجی ایران چه اتفاقی رخ داد؟
وضعیت منطقه‌ای و جهانی در زمان وقوع انقلاب
در پاسخ به پرسش نخست، باید گفت انقلاب اسلامی در حالی پیروز شد که به تعبیر رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم، جهان میان شرق و غرب تقسیم شده بود و عملاً نظام دوقطبی حاکم بود. در سطح منطقه‌ای نیز روند سازش اعراب با رژیم صهیونیستی آغاز شده بود و نظم منطقه‌ای به سمت پذیرش این رژیم حرکت می‌کرد.
انقلاب چه تغییراتی ایجاد کرد؟
در پاسخ به پرسش دوم، باید گفت جمهوری اسلامی ایران در ۴۴ سال گذشته تغییراتی را در نظم منطقه‌ای و جهانی ایجاد کرد. در حوزه منطقه‌ای، تغییرات آشکاری رخ داد و نظم مقاومت‌محور در مقابل سازش شکل گرفت. در نتیجه شکل‌گیری این نظم، جمهوری اسلامی ایران به یک قدرت برتر منطقه‌ای تبدیل شد. امروز بازیگران مقاومت تکثیر شدند و اساساً مقاومت نه‌تنها قابل چشم‌پوشی نیست؛ بلکه هیچ نظمی بدون مقاومت شکل نمی‌گیرد.
در سطح جهانی، پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق، جمهوری اسلامی ایران پرچمدار استقلال‌خواهی در جهان شد و مبارزه با استکبار را در دستور کار خود قرار داد. رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم، ایستادگی در برابر قلدران و مستکبران جهان و در رأس آنها، آمریکای جهان‌خوار را یک دستاورد مهم سیاست خارجی در ۴۰ سال اول معرفی کردند. برون‌داد مهم این راهبرد، برچیدن بساط نفوذ نامشروع آمریکا از غرب آسیا و گسترش حضور قدرتمندانه سیاسی جمهوری اسلامی در منطقه غرب آسیا بود؛ لذا امروز جمهوری اسلامی در کانون توجه محافل آکادمیک، سیاسی و رسانه‌ای قرار دارد. «انوشیروان احتشامی» این دستاورد مهم را در اصطلاحی با عنوان «غرور تسلیم‌ناپذیری» توضیح می‌دهد.
چشم‌انداز سیاست خارجی
با توجه به چارچوب سیاست خارجی در ۴۴ سال گذشته و تأکید جمهوری اسلامی ایران بر عزت، استقلال و اقتدار در روابط خارجی، به نظر می‌رسد ادامه مرزبندی با دشمنان و تسلیم‌ناپذیری در مقابل آن، همچنان ادامه خواهد داشت. اگرچه با روی‌کاربودن دولت انقلابی، فشارهای خارجی علیه ایران ادامه خواهد داشت و تشدید خواهد شد؛ اما جمهوری اسلامی ایران به این درک و باور رسیده است که هزینه سازش به مراتب از مقاومت بیشتر است.
علاوه بر این، رصد تحولات منطقه‌ای نشان می‌دهد، ارتقای موقعیت منطقه‌ای ایران و مقاومت هم ادامه خواهد داشت. از یک‌سو، از تنش‌ها در روابط ایران با کشورهای عربی کاسته خواهد شد و احتمال احیای روابط تهران و ریاض وجود دارد و از سوی دیگر، نظم و ثبات بیشتری در کشورهای همسو با ایران، مانند سوریه دیده می‌شود. در کنار این شرایط، در رژیم صهیونیستی کابینه‌ای روی کار آمده که با وجود عمر کوتاه، شاهد تنش‌های درونی و بیرونی بی‌سابقه‌ای است و احتمال فروپاشی آن هم وجود دارد. این وضعیت، می‌تواند زمینه ارتقای موقعیت منطقه‌ای ایران و مقاومت را فراهم کند؛ اگرچه آمریکا و نایبان آن سعی می‌کنند مانع این روند شوند.
سومین موضوع، این است که روند روابط ایران با چین و روسیه، افزایشی خواهد بود. جنگ اوکراین، روابط ایران و روسیه را تقویت کرده است و چین با وجود تلاش برای گسترش روابط با کشورهای عربی، این روند را برای روابط با جمهوری اسلامی ایران در نظر دارد.
با توجه به این رخدادهای احتمالی در سیاست خارجی ایران، به نظر می‌رسد امنیتی کردن ایران و اهریمن‌سازی از ایران در رویکرد آمریکا و کشورهای اروپایی ادامه خواهد داشت و حتی تقویت هم خواهد شد.