با نگاهی به تاریخ درمی‌یابیم که در تمدن اسلامی مبتنی بر بنیان خانواده، زنان شأن و جایگاه متفاوتی داشته‌اند. نمونه بارز آن در وجود مبارک دو بانوی بزرگ اسلام، یعنی حضرت زهرا(س) و زینب‌کبری(س) هویدا شده است. چه آنجا که دخت پیامبر اسلام(ص)، حضرت فاطمه(س) در مقام نخستین رهبر زن در جهان، هدایت جنبش اجتماعی، تاریخی و سیاسی عصر خویش را به دست می‌گیرد و چه آن زمان که دخترش زینب کبری(س) با خواندن خطبه‌ای در کاخ یزید واقعه عاشورا را به یکباره زنده می‌کند. از همین منظر، می‌توان گفت توجه به سبک زندگی فردی، اجتماعی و سیاسی این دو بانوی بزرگ، این مهم را یادآوری می‌کند که همواره دین اسلام زنان را به عفت، پاکدامنی، شجاعت و البته آزادگی سفارش کرده و برای تمام بشریت دو الگوی بی‌نظیر را معرفی کرده است. با این همه، قرن‌ها وجود حکومت‌های پادشاهی در کشور ما و به کار نگرفتن آموزه‌های دینی از سوی حاکمان، این مسئله را از پیش چشم مردم دور نگه داشته بود؛ به گونه‌ای که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن سال 1357، زنان در سایه حکمرانی سلطنتی، از کمترین حقوق فردی و اجتماعی محروم بودند. هرچند در این گزارش سعی داریم نگاهی به آینده بانوان کشورمان داشته باشیم.
رهایی از عزلت
با رهنمون‌های حضرت امام خمینی(ره) در مسیر مبارزه با حکومت ستمگر پهلوی، زنان رفته رفته از عزلتی که رهاورد قرن‌ها سلطنت بود، خارج شدند و پس از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن 1357 در سایه‌سار حکومت اسلامی، به جایگاه رفیعی در جامعه دست یافتند. به تعبیر رهبر معظم انقلاب در سال 1383، «پس از پیروزی انقلاب اسلامی زن از هویتی اسلامی‌ـ الهی برخوردار شد. در این بینش و رویکرد زن در عین آنکه ویژگی‌های زن بودن خود همچون احساسات رقیق، عواطف جوشان، مهر فراوان و صفای پاک را حفظ می‌کند، در میدان ارزش‌های معنوی، مانند علم و عبادت نیز پیشروی می‌کند و در عرصه مسائل سیاسی‌ـ اجتماعی هم با درک و هوش بالای سیاسی حضور می‌یابد. این الگوی یک زن مسلمان است.»
نگاهی به مقام زن در قانون اساسی
در قانون اساسی جمهوری اسلامی به کرامت و شخصیت انسان، اعم از زن و مرد توجه جدی شد تا آنجا که در بند 6 اصل دوم این قانون، ایمان به کرامت و ارزش والای انسانی و آزادی توأم با مسئولیت او در برابر خداوند یکی از پایه‌های نظام جمهوری اسلامی شمرده شده است؛ اما این توجه و اهتمام درباره زنان، دو چندان شده و این قانون در موارد متعددی بر پاسداشت شخصیت انسانی زن و زمینه‌سازی برای رشد شخصیت او تأکید کرده است. در بخشی از مقدمه قانون اساسی، پس از معرفی خانواده به منزله «واحد بنیادین جامعه و کانون رشد و تعالی انسان»، درباره شخصیت انسانی زن چنین آمده است: «زن در چنین برداشتی از واحد خانواده، از حالت (شیء بودن) یا (ابزار کار بودن) در خدمت اشاعه مصرف‌زدگی و استثمار خارج شده و ضمن بازیافتن وظیفه خطیر و پر ارج مادری در پرورش انسان‌های مکتبی، پیشاهنگ، خود همرزم مردان در میدان‌های فعال حیات می‌باشد و در نتیجه، پذیرای مسئولیتی خطیرتر و در دیدگاه اسلامی برخوردار از ارزش و کرامتی والاتر خواهد بود.» در اصل بیست‌ویکم قانون اساسی نیز می‌خوانیم: «دولت موظف است حقوق زن را در تمام جهات با رعایت موازین اسلامی تضمین نماید و امور زیر را انجام دهد: ایجاد زمینه‌های مساعد برای رشد شخصیت زن، احیای حقوق مادی و معنوی او و... .»
و اما زن امروز
با بررسی تحولات امروز در می‌یابیم که اکنون جایگاه زنان در عرصه‌های گوناگون ارتقا یافته و زنان به عنوان نیمی از جمعیت اجتماعی کشور در بسیاری از عرصه‌ها پیشتاز بوده و هستند. به عبارت دیگر، پس از انقلاب اسلامی زنان توانستند به جایگاه و نقش تأثیرگذارتری در تصمیم‌گیری‌ها و اداره کشور برسند. تعداد دانشجویان دختر حدود 60 درصد رشد داشته و میزان بیکاری زنان تا 14 درصد کاهش داشته است. همچنین، تا سال 1400 در حوزه ورزش ۱۶۱۱۱ باشگاه ورزشی برای زنان در کشور فعالیت داشته و ۳۳۰۲ مدال در رویدادهای گوناگون جهانی با تلاش ورزشکاران زن کسب شده است. همچنین، در حوزه رسانه میزان مشارکت زنان فعال در عرصه فناوری اطلاعات به 31/5 درصد رسیده است و ۹۰۳ زن فیلم‌ساز در عرصه سینما و ۲۰۰۰ زن متخصص در پشت صحنه سینما فعالیت داشته‌اند. در ادامه باید یادآوری کرد که ۱۱۴ جایزه ملی و ۱۲۸ جایزه بین‌المللی از سوی فیلمسازان زن در جشنواره‌های مطرح کسب شده و زنان در ۴۵ جشنواره مطرح بین‌المللی در نقش رئیس هیئت داوران حضور داشته‌اند. در عرصه قدرت و تصمیم‌گیری، 25/2 درصد از مدیران دولتی کشور در همه سطوح عالی، میانی و پایه مدیریت اجرایی، فعالیت ۱۱۲۱ زن قاضی در کشور، رشد ۲۲۷ درصدی زنان داوطلب نمایندگی مجلس در دوره یازدهم، کسب ۱۱۱ کرسی مجلس شورای اسلامی از سوی زنان در ۱۱ دوره، ارتقای میزان مشارکت زنان در مجلس به 5/95 درصد و حضور 16/5 برابری زنان نماینده مجلس شورای اسلامی از دور اول از دستاوردهای زنان پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا سال ۱۴۰۰ است.
پیش‌بینی آینده
بررسی اجمالی در یک سیر تاریخی این مهم را خاطرنشان می‌کند، زنان ایرانی قدرتمندانی هستند که با اتکا به جوهره درونی خود، قادر خواهند بود بلندترین قله‌ها را فتح کنند. از همین منظر، باید گفت جامعه‌ای که چنین بستری را در خود می‌پروراند، باید نکاتی را در بهبود وضعیت کنونی به کار گیرد تا نسلی موفق به جامعه تحویل داده شود. در کتاب «آینده‌پژوهی نقش زنان و توسعه سیاسی در ایران» نوشته «مشکوه اسدی» آینده حوزه زنان بیش از هر عاملی به دو عامل «سیاست» و «مذهب» وابسته دانسته شده است. در این میان، هر چند این روزها پروپاگاندا سعی دارد مواردی، چون خشونت خانگی علیه زنان، ازدواج تحمیلی، محرومیت از ظرفیت اجتماعی و... را پررنگ نشان دهد؛ اما واقعیت این است که با پیروزی انقلاب اسلامی این موارد در جامعه به حداقل خود رسیده و چون آن روزها چیزی به نام فضای مجازی در جامعه نبود، آگاهی از وقوع آنها به شدت کم بود. این در حالی است که افزایش چشمگیر حضور زنان در سطوح فرهنگی، اجتماعی، صنعتی، پزشکی، هنری، ورزشی، دانشگاهی و... نشان از وجود امنیت و آزادی برای زنان در جامعه است. اشتغال در فضاهای خصوصی، تعاونی و دولتی، انجمن‌های خیریه، «ان جی او»ها یا حتی مجامع علمی و فرهنگی و...، مواردی از فعالیت‌های اجتماعی زنان امروز هستند که با تکیه بر آموزه‌های دینی می‌تواند بستری مناسب را برای آینده درخشان بانوان کشورمان ترسیم کند.