امروزه بیش از شش هزار شرکت دانش‌بنیان در کشور در حال فعالیت هستند و محصولات خود را هم در کشور و هم در خارج از کشور به فروش می‌رسانند و از طرفی هم‌اکنون در کشور چیزی حدود یک میلیون نفر دانش‌آموخته بیکار داریم که پس از اتمام تحصیل با وجود آماده به‌کار بودن، نقشی در امور اقتصادی کشور ایفا نمی‌‌کنند[...]
تولید دانش‌بنیان به تنهایی نمی‌تواند گره‌گشای مشکلات اقتصادی و معیشتی باشد؛ بلکه تولید دانش‌بنیانی که اشتغال‌آفرینی کند و جوانان تحصیلکرده، ولی بیکار را بر سر کار تولیدات دانش‌محور بنشاند، قطعاً نهال توسعه و پیشرفت کشور را در زمین‌های حاصلخیز فکر و توان ایرانی می‌نشاند و می‌تواند «تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین» را محقق کند.
باید عنوان کرد، امروزه بیش از شش هزار شرکت دانش‌بنیان در کشور در حال فعالیت هستند و محصولات خود را هم در کشور و هم در خارج از کشور به فروش می‌رسانند و از طرفی هم‌اکنون در کشور چیزی حدود یک میلیون نفر دانش‌آموخته بیکار داریم که پس از اتمام تحصیل با وجود آماده به‌کار بودن، نقشی در امور اقتصادی کشور ایفا نمی‌‌کنند.
رشد صنعت با نبوغ ایرانی
اما در صورتی که این نیروها در شرکت‌های دانش‌بنیان یا دیگر شرکت‌های صنعتی سازماندهی و به کارگیری شوند، می‌توان از استعداد و نبوغ جوان ایرانی که مطابق حدیث نبوی «اگر علم در ثریا هم باشد مردمان سرزمین پارس بدان دست می‌یابند» در جهت پروژه‌های علمی و صنعتی بی بدیل و تحول‌آفرین بهره برد و در مدت کوتاهی هم با تکمیل این پروژه‌ها، چرخ عظیم صنعت کشور را با سرعت بیشتری به چرخش در آورد و هم اشتغال‌آفرینی را در راستای شعار سال محقق کرد.
هر چند صنایع بزرگ کشور نقش مهم و اساسی در اشتغال‌زایی برای جامعه فارغ‌التحصیلان کشور دارند؛ اما می‌توان با افزایش ظرفیت تولید، توسعه کمی، کیفی، متوازن و بر پایه علم و دانش صنایع بزرگ تولید کشور را بیش از پیش افزایش داد و هم درمانی بر معضل بیکاری جوانان سرگردان کار و بیکار بود.
کارنامه یک ساله دولت و شعار سال
اما حالا که در روزهای پایانی سال 1401 هستیم، این امور مهم تا چه حد محقق شده است؟ سالی که سال دولت سیزدهم بود و آقای رئیس‌جمهور با تیم خود در حوزه اقتصادی و سیاسی و... با شعاری انقلابی برای بهبود اوضاع بر سر کار آمد و تلاش‌های بسیاری در مسیر بهبود شرایط انجام داد!
اما تنها یک سال و اندی از روی کار آمدن دولت سیزدهم می‌گذرد و هر چند باید کارنامه دولت برای تحقق شعار سال بررسی شود؛ ولی نمی‌توان انتظارات خارج از عرف در این یک سال و اندی داشت و کاری را که دولت‌های پیشین در هشت سال موفق به تحقق آن نشدند، انتظار داشت دولت سیزدهم در این مدت کوتاه به سرانجام برساند.
بررسی کارنامه دولت سیزدهم در همین مدت کوتاه هم گویای تحقق بخشی از شعار سال است. هر چند برخی معتقدند، در بخش تولید، حرکت و جهش خاصی ملموس نشده و قوانین و مقررات دست و پاگیر و سنگین همچنان بر دوش تولیدکنندگان سنگینی می‌کند؛ اما آمارها حرف دیگری می‌زنند.
براین اساس، امسال در راستای تحقق سال آیین‌نامه حمایت از تولید دانش‌بنیان در حوزه‌های مختلف با وزارت اقتصاد و دارایی، وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به تصویب رسید. ترویج فرهنگ کارآفرینی و تجاری‌سازی فناوری و اشتغال‌آفرینی در حوزه مرتبط با وزارت علوم و کمک به مسائل راهبردی کشور در این حوزه‌ها از جمله احکام مهم مذکور در این آیین‌نامه‌ها بود.
آمارها چه می‌گویند؟
با ترسیم نقشه راه از سوی رهبری مبنی بر تولید دانش‌محور، دیگر «دانش‌بنیان» صرفاً یک نام نیست؛ بلکه امید بسیاری از جوانان تحصیلکرده و گره‌گشای بسیاری از مشکلات کشور، به ویژه در حوزه اقتصاد است.
در حال حاضر، 6608 شرکت در کشور به عنوان «دانش‌بنیان» در 9 دسته فعالیت می‌کنند و حدود ۴۰۰ هزار نفر به صورت مستقیم در آن مشغول به کار هستند. اینها همگی نیروهای تحصیل‌کرده‌ای هستند که می‌توانند با بهره‌گیری از دانش و نبوغ خود کارهای مهمی انجام دهند.
آمارها از وجود 15 میلیون تحصیلکرده در کشور حکایت دارد که 44 درصدشان بیکار هستند؛ اما در طول یک سال اخیر با صدور مجوز فعالیت برای شرکت‌های دانش‌بنیان جدید درصدی از آنها مشغول کار و فعالیت شده‌اند. از طرفی دانش‌بنیان‌ها سهمی 5 درصدی در تولید ناخالص ملی و سهمی 3 درصدی در اقتصاد دارند؛ اما براساس ریل‌گذاری‌های انجام شده این سهم افزایش قابل توجهی خواهد داشت.
در سال 2020 میلادی، 450 شرکت دانش‌بنیان کشور موفق شدند یک میلیارد دلار صادرات داشته باشند. از سوی دیگر، طبق اعلام معاون سازمان توسعه تجارت، تنها در سال گذشته با اتکا به تولیدات دانش‌بنیان، از خروج یک میلیارد دلار ارز از کشور جلوگیری شده است.
شاخص نوآوری جهان، شامل هفت رکن در دو حوزه ورودی و خروجی نظام نوآوری است که شامل «ساختار نهادی»، «سرمایه انسانی و تحقیقات»، «زیرساخت»، «پیچیدگی بازار»، «پیچیدگی کسب‌وکار»، «خروجی‌های دانشی و فناورانه» و «خروجی‌های خلاقانه» است. کشور ما در این رده‌بندی جهانی، از رتبه 120 در سال 2014 به رتبه 60 در سال 2021 رسیده و با 60 پله صعود، جهش قابل توجهی داشته است. در سال 2021، بعد از هند، دومین اقتصاد برتر نوآور در منطقه آسیای مرکزی و جنوبی شده‌ایم.
تولید همراه با ارتقای سطح فناوری و دانش‌بنیان بودن تولیدات و نیز اشتغال‌زایی، دقیقاً همان چالش و در عین حال راهکار نجات این روزهای اقتصاد ایران است. با این حال، براساس اظهارات اقتصاددانان، «اقتصاد دانش‌بنیان اشتغال‌زایی‌اش از جنس اشتغال‌زایی در کارگران ساده بی‌مهارت نیست.
طبیعتاً اشتغال‌زایی کسبوکارهای دانش‌بنیان و شرکت‌های دانش‌بنیان از جنس اشتغال‌زایی برای سرمایه‌های انسانی افراد تحصیلکرده است. خیل عظیم تحصیل‌کردگان ایرانی ولو اینکه با فرآیندی به نام تولید انبوه مدرک دانش‌آموخته شده باشند، با کوچک‌ترین و کمترین دانش‌افزایی‌ها و مهارت‌افزایی‌ها می‌توانند به فعالان و کنشگران جدی کسبوکارهای دانش‌بنیان تبدیل شوند یا در زنجیره آن کسبوکارهای دانش‌بنیان خودشان را قرار بدهند.»
تا تحقق کامل شعار «تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرینی» زمان بسیاری لازم است تا تمام راهبردهای طراحی شده محقق شده و بتوان آمار دقیق و قابل اتکایی از میزان تحقق آن ارائه کرد.