یکی از مشکلات اقتصاد ما وابستگی به دلار است. بعضی از کشورهایی که تحریم شدند، وابستگی خودشان را به دلار قطع کردند، وضع‌شان بهتر شد. ما الآن کشورهایی را می‌شناسیم که مورد تحریم‌های شدید غرب قرار گرفتند و رابطه‌شان با سوئیفت قطع شد، دلار را کنار گذاشتند[...]
قطع وابستگی اقتصاد به دلار آمریکا یکی از مطالبات جدی رهبر معظم انقلاب است که از ابتدای سال جاری دست‌کم در دو مقطع بر آن تأکید کرده‌اند. بار نخست در دومین روز فروردین سال جاری است که ایشان تأکید کردند: «یکی از مشکلات اقتصاد ما وابستگی به دلار است. بعضی از کشورهایی که تحریم شدند، وابستگی خودشان را به دلار قطع کردند، وضع‌شان بهتر شد. ما الآن کشورهایی را می‌شناسیم که مورد تحریم‌های شدید غرب قرار گرفتند و رابطه‌شان با سوئیفت قطع شد، دلار را کنار گذاشتند، با پول‌های محلی معامله کردند و صادرات و واردات انجام دادند، وضع‌شان بهتر شد؛ این کار را ما هم باید بکنیم.» بار دوم رهبر حکیم انقلاب در جمع مسئولان نظام در ماه رمضان با انتقاد از بعضی شرکت‌های بزرگ و پُردرآمد دولتی که از مواد اولیه داخلی برای تولید استفاده می‌کنند، اما قیمت محصولات خود را با «دلار تلگرامی» و قیمت‌های جعلی هدایت شده از طرف دشمن تطبیق می‌دهند، گفتند: «چرا باید این کار که حاکمیت دادن به دلار و تقویت رقیب ریال است، انجام بگیرد.» در همین حال، «محمدرضا فرزین» در گفت‌وگویی تلویزیونی درباره بازار ارز می‌گوید: «در حال حاضر در کشور یک ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی داریم که حدود دو درصد کم و زیاد می‌شود، یک ارز در مرکز مبادله داریم که حدود دامنه آن دو تا سه درصد جا‌به‌جا می‌شود. نرخ ارزی که نوسان دارد، نرخ ارز تلگرامی است که نرخ ارز کشور نیست.» طبق گفته رئیس بانک مرکزی، ارزی که به دست شرکت‌ها و مصرف‌کنندگان واقعی می‌رسد، ارزی است که بانک مرکزی قیمت‌گذاری می‌کند و نوسان بالایی ندارد، اما در بازار برخی شرکت‌ها محصولات خود را با قیمت دلار تلگرامی به فروش می‌رسانند که لحظه‌ای بالا و پایین می‌شود! اما دلار تلگرامی از کجا آمده است و اساساً چرا باید دلار چه به شکل مجازی و تلگرامی و چه به شکل واقعی و بانک مرکزی آن، از مبادلات حذف شود؟
دلار تلگرامی
ایجاد کانال‌های تلگرامی که روزانه به قیمت‌گذاری نرخ ارز مشغول هستند، از ابتدای سال‌هایی که دلار شروع به گران شدن کرد، شکل گرفت و در چند سال اخیر با شدت گرفتن تغییرات دلار، بر تعداد این کانال‌ها اضافه شده و کم‌کم همان دلار تلگرامی که امروزه از آن نام برده می‌شود، شکل گرفته است. دلار تلگرامی دلاری است که برای تولید و صنعت و... نیست و مبادله کالا با آن شکل نمی‌گیرد! مبادلات فردایی و سفته‌بازی در بازار دلارهای تلگرامی وجود دارد و تنها اعداد نرخ‌هاست که بالا می‌رود. نمونه این روند را در تعطیلات نوروز امسال ملاحظه کردیم که با وجود تعطیلی بازار رسمی کشور، بازار تلگرامی در حال فعالیت و افزایش قیمت‌ها بود. بسیاری از این کانال‌ها را دلال‌های اصلی دلار در کشور مدیریت می‌کنند که برای سودگرفتن از بازار، نرخ‌ها را دستکاری می‌کنند و با ارزان کردن آن، خرید کرده و مدتی بعد با گران کردن قیمت، دلارهای خریداری شده را به فروش می‌رسانند. مشتریان آنها هم خریدارانی هستند که به دنبال سودند، اما بیشتر وقت‌ها در این بازار متحمل ضرر می‌شوند.
تأثیر واقعی دلار مجازی
دلار تلگرامی کاری کرده است که این ارز به کالای سرمایه‌ای تبدیل شود و مردم کشور حدود 30 میلیارد دلار را پیش خود نگه‌داری کنند! این انباشت پول نزد مردم و بلوکه شدن آن، نتیجه‌ای جز تورم و از رونق افتادن تولید ندارد. وقتی جمع بسیاری از مردم همراه با دلالان به ذخیره ارز روی بیاورند و ادمین‌های کانال‌های تلگرامی هم این روند را مدیریت کنند، تأثیر آن را در اقتصاد کلان کشور می‌بینیم و به این شکل دلاری مجازی تأثیری واقعی بر زندگی مردم می‌گذارد. در این بین، در حالی که بانک مرکزی دلار را با قیمت خیلی پایین‌تر در اختیار شرکت‌های دولتی و واردکنندگان قرار می‌دهد، این شرکت‌ها قیمت محصولات خود را با دلار تلگرامی محاسبه می‌کنند و به دست مصرف‌کننده می‌رسانند و بازار را متورم می‌کنند. موضوعی که رهبر معظم انقلاب هم به آن اشاره کردند. در همین راستا «احمد راستینه» نماینده مجلس با بیان اینکه تقویت حکمرانی واحد پول ملی راه مهمی در مهار تورم است، می‌گوید: «چرا شرکت‌های بزرگ دولتی، کالاهای خود را به دلار قیمت‌گذاری می‌کنند؟ کدام کشور برای واحد پول ملی خود رقیب تعریف می‌کند؟»
دلارزدایی
راهکاری که پیشنهاد می‌شود، «دلارزدایی» است. حذف دلار از مبادله‌ها و واردات و صادرات به و از کشور می‌تواند نقش مهمی در فروکش کردن تلاطم این بازار داشته باشد. دلارزدایی موضوعی مختص به کشور ما نیست و بسیاری از کشورها به این نتیجه رسیده‌اند که دلار باید از چرخه معاملات‌شان حذف شود. ایالات متحده یک شبه به قدرت مالی پیشرو پس از جنگ جهانی اول تبدیل شد. این کشور تنها در سال ۱۹۱۷ وارد جنگ شد و بسیار قوی‌تر از همتایان اروپایی خود ظاهر شد. در نتیجه، دلار به جای پوند استرلینگ برای ذخیره بین‌المللی جایگزین شد و ایالات متحده نیز به دریافت‌کننده قابل توجهی از جریان طلای دوران جنگ تبدیل شد. سپس در سال ۱۹۴۴، زمانی که ۴۴ کشور توافقنامه برتون وودز را امضا کردند، دلار نقش بیشتری پیدا کرد و یک رژیم مبادله ارز بین‌المللی جمعی با دلار آمریکا ایجاد کرد که به نوبه خود با قیمت طلا مرتبط بود.
دلارزدایی، راهکاری جهانی
اما امروزه کشورها این سلطه دلار ابراز نگرانی می‌کنند و با نگرانی درباره تسلط آمریکا بر شبکه مالی جهانی و توانایی این کشور در استفاده از این قدرت، جایگزین‌هایی را برای کاهش هژمونی دلار آزمایش می‌کنند. از آنجایی که ایالات متحده و دیگر کشورهای غربی در واکنش به حمله روسیه به اوکراین، تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه وضع کردند، مسکو و دولت چین برای کاهش وابستگی به دلار و ایجاد همکاری بین شبکه‌های مالی خود با یکدیگر متحد شده‌اند. در ماه‌های اخیر، برزیل و آرژانتین درباره ایجاد یک واحد پولی مشترک برای دو اقتصاد بزرگ آمریکای جنوبی بحث کرده‌اند. در نشستی در سنگاپور، چندین مقام سابق آسیای جنوب شرقی درباره تلاش‌هایی در خصوص کم‌رنگ‌تر کردن نقش دلار در بازار و دلارزدایی صحبت کردند. به گزارش «رویترز»، امارات و هند در حال مذاکره در زمینه استفاده از روپیه برای تجارت کالاهای غیرنفتی با تغییر ارزش دلار هستند. برای اولین بار در ۴۸ سال گذشته، عربستان سعودی اعلام کرد، این کشور نفت‌خیز برای تجارت با ارزهایی به جز دلار آمریکا همکاری می‌کند.
نتیجه‌گیری
همانطور که رهبر معظم انقلاب فرمودند، دلار و به ویژه توانایی آن در ایجاد بازارهای جعلی و متورم کردن اقتصاد، معضل امروز کشور است و این وابستگی به دلار به پاشنه آشیل تولید و صنعت کشور تبدیل شده است. برای حل این مشکل باید مانند دیگر کشورها که حرکت خود را آغاز کرده‌اند، به سمت دلارزدایی رفته و این ابزار سلطه آمریکا بر جهانیان را از معاملات خود حذف کنیم؛ موضوعی که در آینده بیشتر تأثیر آن را خواهیم دید.