مصوبه مجلس شورای اسلامی درباره جوانی جمعیت در گفت‌وگوی صبح صادق با پژوهشگر حوزه جمعیت بررسی شد
مجلس به دلیل اهمیت موضوعی جمعیت و کاهش میزان باروری به فوریت قانون جوانی جمعیت را تصویب و لازم‌الاجرا کرد. قانونی که اگر درست و کامل اجرا شود، قطعاً تأثیرات شگرفی روی جمعیت و میزان باروری خواهد داشت. برای بررسی بیشتر موضوع به سراغ «صالح قاسمی» پژوهشگر حوزه جمعیت رفته‌ایم[...]
ایران اسلامی با سرعت بسیاری به سوی سالمندی پیش می‌رود و خطر این بحران بسیار نزدیک است؛ خطری که ممکن است در صورت جبران نکردن به موقع و اجرا نشدن صحیح و کامل قانونی که مجلس مصوب و لازم‌الاجرایش کرده، ما را به سوی روزهای ناخوشایندی ببرد که جمعیت جوان و نیروی کاری برای چرخاندن چرخ‌های اقتصاد وجود نداشته باشد و همه نیروها و انرژی صرف نگهداری از سالمندانی شود که یک زمانی جمعیت بالای پشت کنکور و متقاضیان دانشگاه‌ها را تشکیل دادند؛ یعنی دهه شصتی‌هایی که حالا به سالمندی رسیده‌اند. با این حال، مجلس به دلیل اهمیت موضوعی جمعیت و کاهش میزان باروری به فوریت قانون جوانی جمعیت را تصویب و لازم‌الاجرا کرد. قانونی که اگر درست و کامل اجرا شود، قطعاً تأثیرات شگرفی روی جمعیت و میزان باروری خواهد داشت. برای بررسی بیشتر موضوع به سراغ «صالح قاسمی» پژوهشگر حوزه جمعیت رفته‌ایم.
نخست مختصری از وضعیت جمعیت در ایران و جهان و قیاس آن با سال‌های قبل بفرمایید.
باید عنوان کرد که شاخص‌های جمعیت‌شناسی کشور همچنان در حال ثبت رکوردهای بی‌سابقه هستند. میزان رشد جمعیت کشور در سال ۱۴۰۱ به حدود ۶ دهم درصد رسید؛ یعنی پایین‌ترین سطحی که این کشور در طول تاریخ خود دیده و میزان باروری به ۱ و ۶ دهم فرزند به ازای هر زن رسیده و این هم یک رکورد حداقلی است که دارد ثبت می‌شود و باز هم در طول تاریخ ایران بی‌سابقه است و در تمام دنیای اسلام پایین‌ترین میزان باروری است که دارد ثبت می‌شود.
تعداد موالید به یک میلیون و ۷۵ هزار تولد رسیده که این تعداد تولد حداقل در ۲۵ سال گذشته بی‌سابقه بوده و رکوردهای بسیار نگران‌‌کننده‌ای در حال ثبت شدن است. باید اضافه کنیم که میزان سالمندی هم در ایران به بالای ۱۱و نیم و حدود ۱۲ درصد رسیده است که یعنی امروز بالای ۱۲ درصد از جمعیت ایران سالمند بالای ۶۰ سال است و این سهم سالمندی دائماً در حال افزایش بوده و به نظر می‌رسد صدای مهیب سونامی سالمندی ایران به گوش می‌رسد و پیامد‌های جدی را در ساختارهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و خانوادگی و... به دنبال خواهد داشت.
از منظر شما قانون مصوب مجلس با عنوان جوانی جمعیت تاکنون چه تأثیری در افزایش جمعیت داشته است؟
با صراحت عنوان می‌کنم قطعاً تأثیرات بسیاری دارد. بنابراین، مجلس باید با تمام قوا و به ویژه با ابزارهای نظارتی خود بر اجرای قانون جوانی جمعیت پافشاری کند و نه تنها مجلس، بلکه نهادهای نظارتی دیگر هم که براساس ماده ۷۱ قانون جوانی جمعیت مکلف هستند که مدیران متخلف را تحت پیگرد قانونی قرار دهند، باید این کار را انجام دهند.
فکر می‌کنم اکنون در مقطعی هستیم که گفتمان جمعیت شکل گرفته و از طرفی باید در میان مردم اقناع عمومی اتفاق بیفتد؛ یعنی صدای مسئله جمعیت را همه شنیده‌اند و مخالفان و موافقانی دارد که باید اقناع‌سازی در میان مردم در دستور کار باشد؛ اما در میان مسئولان دستور کار باید این باشد که نهادهای نظارتی مدیرانی را که از اجرای قانون استنکاف می‌کنند، با صراحت و جدیت تمام محاکمه کنند تا دیگران متوجه باشند که تکلیف قانونی‌شان چیست و به کدام باید عمل کنند.
علاوه بر این، باید بازتاب این قوانین در عملکرد سازمان برنامه و بودجه و تخصیص اعتبارات مشاهده شود. در این میان جریان مطالبه‌گر هم مکلف است برای اجرای درست قوانین وارد شده و دستگاه‌های ذی‌ربط را نسبت به تکالیف قانونی‌شان پاسخگو کنند.
برخی کارشناسان مشکلات اقتصادی را ترمزی برای جمعیت و کاهش میزان باروری می‌دانند و برخی خلاف این نظر را دارند. نظر شما چیست؟ قانون جوانی جمعیت چطور توانسته است به این امر کمک کند؟
اقتصاد قطعاً یکی از متغیرهای اصلی و مهم در الگوی فرزندآوری است و اگر کسی نقش اقتصاد را منکر شود، حرف غیر دقیق و غیر عالمانه‌ای زده است؛ چرا که تأثیر اقتصاد و وضعیت اقتصادی بر فرزندآوری بسیار روشن است؛ اما واقعیت این است که همه مسئله اقتصادی نیست. ما قائلیم که اقتصاد بسیار مؤثر است و جزء مؤثر‌های محسوس هم هست اما همه مسئله نیست؛ چرا که نگرش خانواده و جامعه به مسئله فرزندآوری تعیین‌کننده است و چه بسا که سهم نگرش و فرهنگ و سبک زندگی بیشتر از اقتصاد هم باشد، اما به اندازه اقتصاد محسوس نیست. بنابراین، هر چقدر تلاطم اقتصادی و ناپایداری اقتصادی در جامعه وجود داشته باشد، حتماً روی الگوی فرزندآوری تأثیر می‌گذارد. ضمن اینکه روشنگری در این عرصه و اصلاح نگرش‌های اجتماعی به فرزندآوری هم هر یک می‌تواند سهم خود را داشته باشد. بنابراین، هر یک باید به نوبه خود پیگیری شود و چنانچه عرض کردم قانون در صدد اعطای امتیازات اقتصادی است و در کنار آن پیوست‌های فرهنگی و رسانه‌ای نهادهای فرهنگی هم ایفای نقش خواهد کرد.
چطور می‌توان به تأثیرگذاری بیشتر قانون مجلس کمک کرد؟ چه اقداماتی باید انجام داد؟
قانون‌گذاری و سیاست‌گذاری امر کاملاً درست و بدیهی است و تمام دنیا با اعمال سیاست‌ها و قانون‌گذاری سعی می‌کنند بحران‌ها را مدیریت کنند؛ اما آنچه مشخص و مسلم است اینکه قانون‌گذاری و اجرای درست آن کافی نیست، اگرچه بسیار مهم است و قانون‌گذاری مقدمه فرهنگ‌سازی هم هست؛ یعنی اگر قانون‌گذاری درستی انجام نشود، به تبع آن اصلاح فرهنگ فرزندآوری و اصلاح ارزش‌گذاری برای فرزندآوری هم به درستی اتفاق نخواهد افتاد؛ لذا عرض می‌کنم بسیار ضرورت دارد که ما بدانیم اجرای این قانون امروز اولویت‌دار‌ترین کار در حوزه جمعیت کشور است. ضمن اینکه باید بدانیم اجرای قطعی این قانون باز هم به منزله به نتیجه رسیدن قانون و به منزله تحقق کامل سیاست‌ها نخواهد بود و این قانون طی سال گذشته حدود ۲۵ درصد به اجرا رسیده است؛ آن هم در خوشبینانه‌ترین حالت آن و حتما مابقی آن باید اجرایی شود و در صورت اجرای کامل هم باز کافی نیست و باید پیوست‌های فرهنگی و رسانه‌ای در کنارش دیده شود.