«حج» یکی از مهم‌ترین ارکان دین است، سودمند‌ترین فلسفه وجوبی حج عبارت است از اظهار عبودیت و بندگی به پیشگاه خداوند متعال که این امر در تمامی اعمال حج، نظیر احرام و طواف و سعی و قربانی جاری است. حج افزون بر پیوند محکمی که میان بنده با خدا ایجاد می‌کند، می‌تواند از جهات گوناگون مبدأ اثرات مفید و ارزنده‌ای در اجتماع اسلامی باشد که عبارتند از:
ـ بندگان الهی به نشانه مساوات در پیشگاه خدا عوامل برتری‌های موهوم، نظیر زبان، نژاد، رنگ و سایر امتیازات اجتماعی را کنار می‌گذارند و همگی خود را در برابر پروردگار نشان مساوی و برابر می‌دانند.
ـ کنگره عظیم سالانه مسلمانان جهان به شمار می‌آید که به طور قطع اثرات بیشتری از سایر اجتماعات انسانی هفتگی و روزانه و احزاب سیاسی دارد. حج یک آیین جهانی و جامعی است که همه شئون زندگی بشر اعم از اخلاقی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، نظامی و امنیتی را در بر می‌گیرد. این فرصت برای مسلمین سایر بلاد اسلامی و غیر اسلامی در ایام مشخص در کنگره حج وجود دارد تا ضمن ایجاد اتحاد و همدلی و همفکری راه حل مشکلات جهان اسلام را بررسی کرده و برای مرتفع کردن مشکلات از نیروی عظیم مسلمانان مدد گیرند.
ـ خاستگاه بسیاری از نهضت‌های اسلامی و بیداری اسلامی که به بر انداختن حکومت‌های جائر منجر شده، در ایام حج رقم خورده است.
خلقت بشر و شناخت خداوند متعال و رسیدن به کمال مطلوب، عفو گناهان، آزمایش بندگان، یادآوری آثار و اخبار رسول گرامی اسلام(ص) از مواردی هستند که فلسفه و حکمت تشریع حج را شامل می‌شوند.
«حج» به لحاظ اعمال و مناسکی چون طواف، حضور در عرفات و مشعر و منا و سایر حرکات جمعی و روح جمعی که در اعمال آن تعبیه شده است، فرصتی بی‌نظیر را برای بنیان وحدت اسلامی مهیا می‌کند؛ چنانکه مطابق آیه 213 سوره بقره جامعه بشری، امت واحده‌ای است که گرایش به وحدت، در فطرت او به ودیعه گذاشته شده است و تشکیل امت واحده اسلامی از درگاه اسلام مبتنی بر توحید، وحدت و عبودیت است.
تسلیم و تذلل و عبودیت خالص حق، روح حج را تشکیل می‌دهد که مطابق آیه 59 سوره نساء مشهورترین مصداق آن معرفت امام و اطاعت ولی امر است و در واقع ولایت و امامت به عنوان روح و معنای اعمال و مناسک حج در تمام اعصار و برای تمام نسل‌ها حائز اهمیت بوده است؛ به گونه‌ای که بدون معرفت امام و حفظ حرمت ولایت، اعمال حج ابتر و بی‌نتیجه خواهد بود.
موضوع برائت سیاست از اصول حج تلقی می‌شود و اعلان برائت متناسب با هر عصر و زمانه با چهره‌های نفاق، استکبار و شرک، امری اجتناب‌ناپذیر بوده است. یکی از مناسک حج «رمی جمرات» یا سنگ زدن به شیطان است، امروز عوامل ارتجاع با سفسطه‌گری و غیر مشروع جلوه دادن اعلان برائت از دشمنان اسلام در موسم حج به دنبال تفسیر به رأی وخلط مبحث از آیه «لا جدال فی الحج» (بقره/ 197) هستند.
امام خمینی(ره) در پاسخ به تفکر انحرافی وابسته و بی‌هویتی که از ناحیه افراد ناآگاه و مغرض پیرامون مسئله حج مطرح شد، با زبان نقد فرمودند: «حج، تنظیم و تمرین و تشکل این زندگی توحیدی است. حج بسان قرآن است که همه از آن بهره‌مند می‌شوند. حج بی‌روح و بی‌تحرک و قیام،حج بی‌برائت، حج بی‌وحدت، و حجی که از آن هدم کفر و شرک بر نیاید، حج نیست.»
رهبر معظم انقلاب(مدظله‌العالی) نیزدر دیدار با کارگزاران حج فرمودند: «از جمله منافع متعدد دنیوی حج این است که مسلمانان در این اجتماع عظیم، در مقابل رژیم صهیونیستی و نفوذ قدرت‌های استکباری، اعلام حضور و قدرت کنند و در برابر ظالمان جهان سینه سپر کنند... ایام حج فرصت مغتنمی برای آشنایی واقعی با ملت‌ها و مسائل جهانی است تا خبرهای دروغ رسانه‌ها و خبرگزاری‌های کذاب، انسان را از واقعیت جهان دور و گمراه نکند.»
جمع‌بندی
امت اسلامی که با یک آرمان واحد در سرزمین وحی قدم می‌گذارند، ضمن بهره‌مندی از فضای معنوی، موقعیت زمانی و مکانی و نوع اجتماع احصا شده در ایام حج، می‌توانند مسائل جهانی اسلام را مطرح کنند و بر آگاهی مسلمین و بیداری حجاج بیفزایند و شعار وحدت و استقلال را سر دهند و به مفهوم واقعی مظاهر شرک، نفاق و فساد را نفی و رجم کنند. به دشمنان امت واحده پیام هشدار دهند و ضمن همراه کردن عبادت حج با ابعاد سیاسی و اجتماعی آن زوال دشمنان اسلام را رقم زنند.