واقعه‌ای که 1400 سال پیش در صحرای کربلا و در روز عاشورا به وقوع پیوست، واقعه‌ای تنها منحصر به آن زمان نبوده و نیست؛ بلکه واقعه‌ای است سرشار از عبرت‌های تاریخی برای مردم همه زمان‌ها و همه مکان‌ها و درس‌هایی که هم برای مردم عامه جامعه و هم خواص و سیاسیون و مسئولان و رهبران عبرت‌آموز است. واقعه‌ای که اگر به زوایای گوناگون آن توجه شود و اهمیت آن در آن برهه تاریخی و در برابر بیداد زمانه و ظلم و ستم حاکمان فاسدش بررسی شود، می‌تواند انقلاب‌ساز بوده و پایه‌ها و ریشه‌های استبداد را بسوزاند؛ چنانچه این رویداد تاریخی و حادثه غم‌انگیز تاریخ بلند اسلام در عرصه رفتار سیاسی الگوی بسیاری از حرکت‌های تأثیر‌گذار دیگر شده است؛ از حرکت توّابین و مردم مدینه و قیام مختار تا نهضت و انقلاب ملت ایران به رهبری امام خمینی(ره) همه با تأثیرپذیری از این نهضت بزرگ عاشورایی بوده است. به گفته تحلیلگران رفتار سیاسی انقلاب اسلامی ایران با الهام از نهضت عاشورا سازماندهی شده و سرانجام به پیروزی رسیده است.
مبدأ نهضت‌های آزادی‌بخش
لذا می‌توان واقعه عاشورا را در عرصه رفتار سیاسی از 14 قرن پیش تا امروز مبدا و منشأ نهضت‌ها و حرکات بسیاری دانست که در دل تاریخ علیه حاکمان زور و جور و ستم به وقوع پیوسته است؛ چراکه نهضت عاشورا نهضتی راستین بوده که به دست پاک‌ترین بندگان خدا بر روی زمین علیه فاسدترین‌ها به پا شد و برای همیشه در حافظه تاریخ ثبت شد تا الگو و اسوه همه حرکت‌های حق‌طلبانه و عدالت‌خواهانه تاریخ در راستای برپایی آزادی و عدالت در جهان باشد. در همین راستا، نویسندگان، شاعران و تاریخ‌نگاران مسلمان و غیرمسلمان بسیاری از درس‌آموزی و عبرت‌های بی‌شمار این رویداد برای همه جهانیان گفته و نوشته‌اند. چنانچه نویسنده‌ای مصری به نام «عقاد» در کتابی با عنوان «ابوالشهداء حسین‌بن علی(ع)» می‌نویسد: «نه تنها مسلمانان، بلکه غیرمسلمانان از این حادثه درس جوانمردی، ایثار و مقاومت در برابر ستمگران گرفتند. از سفیر مسیحی که در همان مجلس یزید به او اعتراض کرد بگیریم تا برسیم به قرون میانه، تا روزگار خودمان.»
رفتار سیاسی در عاشورای حسینی
رفتار سیاسی حضرت زینب(س) و امام سجاد(ع) پس از واقعه کربلا در روشنگری و بیدارگری افکار عمومی با روضه‌ها و سخنرانی‌هایی آغاز می‌شود که دشمن را به وحشت می‌اندازد؛ رفتار سیاسی که از همان ابتدای تاریخ عاشورا همچون دانشگاهی، دانشجویان مسلمان و غیرمسلمان، باسواد و بی‌سواد و از همه اقشار و طبقات و کشورها را در مکتب عاشورا پرورش می‌دهد و تربیت می‌کند تا راهگشای نهضت‌ها و بیدارگری‌های آینده باشند. مفسران بخش مهمی از عزاداری و سوگواری‌های دوستداران و عاشقان امام حسین(ع) را همان رفتار سیاسی می‌دانند که باید سبب جذب افکار عمومی جهان شود؛ بنابراین، تحلیلگران غربی تأکید می‌کنند: «باید مراقب بود که اگر این عزاداری‌ها و این همه عشق هدف‌دار شود و به سوی قلب غرب نشانه رود، دیگر هیچ سلاحی نمی‌تواند در برابر آن مقابله کند.» درس‌های عاشورا از فداکاری و ایثار و شهادت و شجاعت تا تعهد و مسئولیت، صداقت و وفاداری، دفاع از امامت و ولایت، پاسداری از دین و ارزش‌ها و افشای چهره دشمنان اسلام، نفی نژادپرستی، توبه، دعا واستغفار و قیام برای خدا هر یک می‌تواند منشأ سیاستی باشد تا ملّتی را از ذلت به عزت برساند و جبهه کفر و استکبار را شکست بدهد. همانگونه که ملت ایران با الهام از همین عبرت‌های عزّت‌بخش استبداد و استعمار را به زانو درآورد و باز همین درس‌ها بود که نقش خود را در جنگ تحمیلی به نمایش گذاشت.
سکوت نکردن در برابر ستمکار
باید اذعان داشت که مبارزه با ستم و ستمگران، به ویژه حاکمان مستبد و برپایی عدل یکی از عبرت‌ها و درس‌های مهم عاشورایی در عرصه رفتار سیاسی است که به ما می‌آموزد انسان مسلمان نمی‌تواند در برابر ستم و ستمگران سکوت کند و بی‌تفاوت بماند؛ اگر سکوت کرد، او هم ستمکار است. چنانچه اباعبدالله(ع) فرمودند: «ای مردم رسول خدا(ص) فرمود: اگر کسی حاکم ستمگری را ببیند که حلال خدا را حرام می‌کند، عهد و پیمان الهی را می‌شکند، و با سنت رسول خدا مخالف است و با بندگان خدا به ستم و بیدادگری رفتار می‌کند، پس با گفتار و کردار در برابرش نایستد؛ بر خداست که این فرد را نیز با همان حاکم ستمکار محشور کند.» عاشورا و قیام امام حسین(ع) در برابر ستمگر و متجاوز به احکام خدا به ما می‌آموزد نباید در برابر حاکم ستمگر، سکوت کرد؛ چراکه سکوت و بی‌تفاوتی در برابر گناه و ستم حاکمان گناهی بس بزرگ و در حد گناه همان حاکم ستمکار است.
عزت و اقتدار
عزت یکی دیگر از عبرت‌های عاشورایی از منظر رفتار سیاسی است؛ چراکه امام حسین(ع) با گفتار و کردار خود نشان دادند، برخورد مسلمانان با یکدیگر چه در داخل کشور و چه درخارج کشور باید از موضع عزّت باشد و مسلمانی که ذلت را می‌پذیرد، مسلمانی‌اش کامل نیست. عزّت در سخن و عمل همه عاشوراییان تجلی دارد؛ ولی در سخن و عمل امام حسین(ع) از همه بیشتر. همه این بزرگواران مرگ با عزّت را زندگی و زندگی با ذلّت را عین مرگ می‌دانستند. یکی از شعارهای امام‌حسین(ع) در روز عاشورا این بود: «مرگ از پذیرش ننگ بهتر، و ننگ از ورود در آتش سزاوارتر است.» عزّت اجازه نمی‌دهد که برای اینکه چند روز بیشتر زنده بماند با فردی همانند یزید بیعت کند؛ چرا که بیعت با یزید به معنای تأیید حکومت و کارهای ناپسند اوست. همانگونه که امروز در عرصه سیاست داخلی و خارجی کشور مسلمان باید عزت خود را حفظ کرده و اجازه ندهد غرب با زورگویی به دنبال اهداف شوم خود و خواری جامعه مسلمانان باشد و این رفتار و منش سیاسی عاشورایی به ویژه برای کارگزاران نظام اسلامی هشداری است که در حالی که خود را شیعه می‌دانند؛ ولی در این حال خود را در اختیار غیرخدا قرار نداده و مرعوب و تسلیم قدرت‌های بزرگ نشوند و دیگران را نیز به این ذلّت فرا نخوانند؛ چرا که شیطان بزرگ در سخن امام راحل همان دشمنی است که دستانش به خون شهدای بسیاری آلوده است و امروز تنها در لباس دیگری به دنبال زخم زدن است. عزت همان منش و رفتار سیاسی است که جامعه را به سوی اقتدار بین‌المللی سوق می‌دهد و سبب می‌شود نظام اسلامی امروز از چنان اقتدار و عزتی برخوردار باشد که حتی دشمن را یارای مقابله نباشد. پاسداری از اسلام و ارزش‌های اسلامی یکی دیگر از درس‌های عاشورا در عرصه رفتار سیاسی است؛ چنانکه برخی حکومت‌ها معتقدند، این‌گونه امور در قلمرو مسائل خصوصی افراد جای دارد و حکومت در این باره هیچ مسئولیتی ندارد؛ اما در اندیشه سیاسی اسلام، با دلیل‌های بسیار این‌گونه امور جزء وظایف حکومت بوده و نه تنها حاکم و همه کارگزاران حکومتی باید به اسلام و ارزش‌های اسلامی باور داشته باشند، که همگان موظف به تبلیغ و پاسداری از آن هستند.