«نوجوانان» یکی از اصلی‌ترین قهرمانان دوران دفاع مقدس هستند که با سن و سال کم‌شان حماسه‌ها آفریدند. رفتار و مرام نوجوانان برای رهبر معظم انقلاب پر اهمیت و تأثیرگذار است و ایشان آن را از اصالت‌های دفاع مقدس معرفی می‌کنند و در این باره می‌فرمایند: «زنده نگه داشتن یاد حادثه شهادت دانشآموز بسیجی، شهید فهمیده، از اصالت‌های دفاع مقدس است.» اهمیت حماسه‌آفرینان نوجوان و دانشآموز برای کشور چنان ضروری است که هشتم آبان، سالروز شهادت حسین فهمیده، روز «نوجوان و جوان و بسیج دانش‌آموزی» نام گرفته است تا ضمن یادآوری حماسه این قهرمان کوچک، به منزله سرمشقی مناسب به هم‌سالانش مطرح شده و راهش همچون الگویی ماندگار بر تارک تاریخ پر افتخار ایران بدرخشد. سؤال این است که چرا مسئله دانشآموز و نوجوان به این درجه از اهمیت رسیده است و چرا باید مسائل دفاع مقدس برای نوجوانان امروز تبیین شود؟ نخستین و مهم‌ترین پاسخ همان جمله ابتدایی و آغازین رهبر معظم انقلاب در دیدار با دانش‌آموزان و نوجوانان و جوانان است: «جوانان عزیز، فرزندان عزیز من، آینده کشور متعلق به شماست!» حقیقت این است که آینده کشور به کودکان و نوجوانی تعلق دارد که امروز در حال هویت‌سازی برای خود هستند. بنابراین، سهل‌انگاری و کم‌کاری در پاسخ به شبهات و پرسش‌های آنان موجب انتقال کشور به دست جوانانی است که تحت تأثیر رسانه‌ها و برنامه‌های نابودکننده دشمن هستند؛ لذا تبیین مسائل دوران دفاع مقدس برای آنها لازم و ضروری است. همانطور که امام علی(ع) فرمودند: «قلب نوجوان، در حقيقت چونان زمينى باير است كه هرچه در آن افكنده شود، مى‌پذيرد.» دوران نوجوانی یکی از مهم‌ترین ایام عمر آدمی است که به نوعی به شخصیت فردی و اجتماعی انسان شکل می‌دهد؛ به گونه‌ای که در آینده هر نوع هنجار یا ناهنجاری که در رفتار افراد به وجود می‌آید، به نحوه تربیت آن فرد در دوران نوجوانی برمی‌گردد. به بیان دیگر، شکل‌گیری شخصیت افراد به نوع تربیت و آموزش آنها در دوران کودکی و نوجوانی مرتبط است. بنابراین، باید از این دوران نوجوانی و کودکی فرزندان سرزمین‌مان که دائم مورد حمله و هجوم رسانه‌های غربی و پادوهای داخلی آنان است، محافظت و نگهداری کرد و این حفاظت تنها با پاسخ به شبهات آنان امکان دارد. پاسخ به شبهات نباید در پسران این سرزمین خلاصه شود و باید در یک ترازویی برابر دختران را هم در بربگیرد؛ دخترانی که در دنیای امروز در معرض هجمه عظیم رسانه‌ای، همچون نهال‌هایی تازه قد کشیده به هر سو کشیده می‌شوند و باید تکیه‌گاهی مطمئن برای رشد فکری خود بیابند. در این مسیر چه چیزی مانند الگوهایی از زنان مجاهد دفاع مقدس می‌تواند مسیر دستیابی به راهی مستقیم برای سعادتمندی را فراهم کند؟ ساخت الگو از زنانی که با همه وجود ارزش‌های نظام اسلامی و دوران دفاع مقدس را به نمایش گذاشته‌اند، می‌تواند در دوران کنونی تأثیر بسزایی در جامعه داشته باشد. برای بهبود انتقال معارف دفاع مقدس و رشد شجره طیبه، بسیج دانش‌آموزی که با خون 36 هزار دانشآموز آبیاری شده است، باید کارکردهای بسیج دانش‌آموزی عملی‌تر و اطلاع‌رسانی در این باره ملموس‌تر باشد و جنبه‌های تشویقی نیز افزایش یابد. «راهیان نور» یکی از اقدامات تأثیرگذار و راهگشا در این زمینه است؛ ولی از آنجایی که در طول سال فقط یک بار رقم می‌خورد، به تنهایی نمی‌تواند با بار سنگین شبهات و بذرهای شومی که آن‌ورآبی‌ها با پمپاژ دروغ کشت می‌کنند، مقابله کند. مهم‌ترین نکته این است که به نوجوانان و جوانان خود این نکته را بفهمانیم که اگر تا دیروز جنگ با اسلحه نظامی بوده؛ ولی امروز اسلحه ما قلم و علم است. دوباره شهید زین‌الدین‌ها، باکری‌ها، همت‌ها و حاج‌قاسم‌ها تربیت خواهند شد، همانطور که رهبر معظم انقلاب فرمودند: «همت‌ها، خرازی‌ها، شما خیال می‌کنید [چگونه بودند؟] شهید همت که واقعاً یک اسطوره است یا شهید خرازی که یک اسطوره است، جوان‌های معمولی بودند؛ جنگ [بود که] اینها را تبدیل کرد به این شخصیت‌های برجسته و بزرگ و حقیقتاً ماندگار.» بنابراین تداعی اینکه امروز هم جنگ است و جنگ امروز با سلاح علم و قلم است، مطمئناً همان شخصیت‌هایی را که شبانه روز می‌ایستادند و صحنه جنگ را ترک نمی‌کردند، تربیت خواهد کرد.
این نگاه هم باید بیان شود که دانش‌آموزان دوران دفاع مقدس تنها حال و هوای مبارزه نظامی را در سر نمی‌پروراندند؛ بلکه حال‌وهوای درس و مطالعه را نیز به میدان جنگ کشانده بودند؛ به گونه‌ای که از رسالت و تکلیف آموزش و علم‌اندوزى نیز غفلت نمی‌کردند. آنان به تحصیل و حضور در جبهه به منزله دو تکلیف مقدس مى‌نگریستند که باید در کنار هم به آن عمل مى‌شد. در مجموع، بخش مهمی از میراث گران‌قدر معنوی و مادی هشت سال دفاع مقدس جز در پرتو تلاش در پاسداشت خاطرات آن ایام محقق نخواهد شد و این مسئله نیازمند توجهات همه‌جانبه به جنبه‌های فرهنگی و آموزشی نسل‌های آینده است که با بیان تجربیات رزمندگان، معرفی کتاب‌های خاطرات شهدا و رزمندگان و رفتارشناسی آن عزیزان، شرح حال سرداران شهید و سوق دادن نوجوانان به سمت الهام‌گیری از شور و نشاط آن جان بر کفان رقم خواهد خورد. همچنین، باید به پرسش‌های گوناگون درباره دفاع مقدس پاسخ داد؛ از جمله اینکه چرا اسم این جنگ دفاع مقدس شد؟ چه کسی و چرا جنگ را شروع کرد؟ اوضاع دوران دفاع مقدس چطور بود؟ ظرفیت دوران دفاع مقدس چگونه بود؟ حوادث دوران دفاع مقدس چگونه رقم خورد و به چه نحوی دفاع شد؟ و ... .
در پایان اینکه طى سال‌هاى 1359 تا 1366، تعداد 366 هزار و 697 نفر از دانش‌آموزان در جبهه‌هاى جنگ حضور یافتند که از این میان 17 هزار و 296 نفر به شهادت رسیدند. تقدیم 2328 جانباز، 1110 آزاده و 2063 مفقودالاثر به آستان انقلاب اسلامى بخش دیگرى از این حضور حماسى دانش‌آموزان در حماسه هشت سال دفاع مقدس بود.