رهبر معظم انقلاب همواره بر اهمیت پدافند غیرعامل تأکید داشته و فرموده‌اند: «اگر مدیران کشور اهمیت این مسئله را درک نکرده و پدافند غیرعامل توسعه پیدا نکند، کشور در معرض تهدیدات غیرقابل‌جبران قرار می‌گیرد.» در این راستا یکی از مهم‌ترین ملزومات مدیریت پیش‌دستانه تهدیدات فرا روی امنیت ملی و نیز توسعه بازدارندگی همه‌جانبه، بهره‌گیری از ظرفیت‌های پدافند غیرعامل است. در همین راستا، در سال‌های اخیر که دشمن نحوه تهاجمات خود را تغییر داده و به جای جنگ سخت از جنگ ترکیبی علیه ملت‌ها، به ویژه ملت بزرگ ایران استفاده کرده، توجه به مقابله با جنگ نرم و ترکیبی از طریق سازمان پدافند غیرعامل اهمیت دوچندان پیداکرده است. برای بررسی این سؤال که در جنگ ترکیبی، سازمان پدافند غیرعامل چگونه می‌تواند ایفای نقش کند، با سردار «یدالله جوانی» معاون سیاسی نمایندگی ولی‌فقیه در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی گفت‌وگو کردیم. در همین راستا وی به دلایل ایجاد جنگ ترکیبی از سوی دشمن علیه ملت ایران، اشاره کرد و گفت: «در سال‌های اخیر، دشمنان اقدامات بسیاری را علیه جمهوری اسلامی انجام دادند و هر بار با شکست مواجه شدند؛ به همین دلیل به جنگ ترکیبی روی آورده‌اند. در جنگ ترکیبی در هر سطحی، در هر حوزه‌ای و به هر شکلی و با هر امکانی، سعی می‌کنند تهاجمی علیه جمهوری اسلامی و ملت ایران داشته باشند.»
نقش پدافند غیرعامل در مواجهه با جنگ ترکیبی
وی با بیان اینکه برای خنثی‌سازی اقدامات دشمن باید از مجموعه امکانات خود استفاده کنیم، تصریح کرد: «اگر جنگ دشمن علیه ما جنگ ترکیبی است، دفاع و جهاد ما مقابل دشمن هم باید ترکیبی باشد و ضروری است در همه حوزه‌ها، از همه امکانات برای یک دفاع همه‌جانبه استفاده کنیم.» معاون سیاسی سپاه در ادامه به نقش پدافند غیرعامل در مواجهه با جنگ ترکیبی دشمن و چگونگی مقابله با آن اشاره کرد و گفت: «در جنگ ترکیبی دشمنان به‌نوعی روی عملیات روانی و جنگ شناختی تمرکز دارند. در پدافند عامل فقط نیروهای مسلح برای مقابله با اقدامات تهاجمی دشمن که از ابزار نظامی استفاده می‌کنند، نقش دارند. اگرچه در کشور ما معمولاً دفاع، مردم‌پایه است؛ به همین دلیل از نیروی بسیج هم برای مقابله با دشمنان استفاده می‌شود. در حقیقت، یکی از دلایل اصلی که ما موفق شدیم جنگ تحمیلی را به دفاع مقدس تبدیل کنیم، این بود که حضرت امام(ره) با ابتکار خود، دفاع را مردم‌پایه کردند و از مجموعه‌های گوناگون برای مقابله با تهاجم دشمن بهره بردند؛ اما در پدافند غیرعامل تمام نهادها، نیروها و همه مردم می‌توانند ایفای نقش کنند؛ چون دامنه و دایره پدافند غیرعامل بسیار گسترده است.»
در پدافند غیرعامل تمرکز بر ایمن‌سازی مراکز حیاتی است
وی در پاسخ به این پرسش که در زمان جنگ ترکیبی چگونه می‌توان از پدافند غیرعامل استفاده کرد، اظهار داشت: «ابتدا باید به مفهوم پدافند غیرعامل توجه داشته باشیم. پدافند غیرعامل به مجموعه‌ای از اقدامات گفته می‌شود که هدف از اجرای آن کاستن از آسیب‌پذیری نیروی انسانی و تجهیزات مهم و حساس کشور است که با وجود حمله دشمن باعث می‌شود این آسیب‌پذیری‌ها کاهش پیدا کند و کشور بتواند به فعالیت‌های خود ادامه دهد و خدمات‌رسانی صورت پذیرد تا در نهایت با این مجموعه از اقدامات مراکز حساس و حیاتی حفظ شوند و آسیب جدی نبینند.»
سردار جوانی با اذعان به این امر که در پدافند غیرعامل تمرکز اقدامات روی ایمن‌سازی مراکز حیاتی، حساس و مهم است، خاطرنشان کرد: «ارتقا دادن قابلیت‌های بقا و حفظ کشور در شرایط بحرانی نیز از دیگر اهداف پدافند غیرعامل است. مجموعه اقداماتی که در پدافند غیرعامل شکل می‌گیرد، در راستای توسعه کمی و کیفی نیروهای متخصص و افزایش مقاومت ملی و تاب‌آوری در برابر دشمن است.»
اهمیت فرهنگ‌سازی در پدافند غیرعامل
معاون سیاسی سپاه به لزوم ایجاد مقاومت در برابر تهدیدات در سطح جامعه اشاره کرد و گفت: «یکی از اهدافی که در پدافند غیرعامل دنبال می‌شود، فرهنگ‌سازی و ایجاد باور عمومی درباره تأثیر پدافند غیرعامل در کاهش آسیب‌پذیری است؛ لذا آشنا کردن افکار عمومی با جنگ ترکیبی و اینکه مردم و سازمان‌ها چه اقداماتی را باید انجام دهند، بسیار حائز اهمیت است.» وی با تأکید بر اینکه فرهنگ‌سازی در پدافند غیرعامل بسیار مهم است، خاطرنشان کرد: «دراین‌باره رهبر معظم انقلاب عبارتی در بحث پدافند غیرعامل دارند که می‌فرمایند: «پدافند غیرعامل مثل مصونیت‌سازی بدن است؛ بدین معنا که اگر دشمن از بیرون تلاشی کند و تحرکی داشته باشد اثری نخواهد کرد.» به عبارت دیگر، در حوزه نظامی اگر دشمن به بمباران و مجموعه‌ای از تخریب دست بزند؛ درصورتی‌که در شرایط صلح به پدافند غیرعامل خوب توجه شده باشد، موقع تهاجم دشمن به دلیل استحکام در زیرساخت‌ها و تدابیری که از قبل اتخاذ شده است، اقدامات دشمن نخواهد توانست خسارات سنگینی را تحمیل کند و بحران‌آفرین باشد یا تعادل را به هم بزند و روند خدمت‌رسانی متوقف شود.»
در پدافند شناختی به دنبال صیانت از داده‌های نرم مردم هستیم
سردار جوانی با اذعان به این امر که در جنگ ترکیبی، دشمن به دنبال شناسایی تمام نقاط ضعف ماست تا با بی‌ثبات‌سازی و ناآرامی، مجموعه‌ای از اقدامات را علیه ما انجام دهد، تصریح کرد: «در این جنگ دشمن سعی دارد با مختل کردن کشور بحران‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی ایجاد کند و نمونه آن را در اغتشاشات سال گذشته مشاهده کردیم؛ بنابراین برای مقابله با این آسیب‌ها باید همه جامعه را با جنگ ترکیبی آشنا کرد. در سال‌های اخیر، تمرکز دشمن روی جنگ شناختی بوده است که باید این جنگ شناختی را برای مردم تبیین و تشریح کرد.»
معاون سیاسی سپاه در ادامه توضیح داد: «در پدافند شناختی وقتی ما به دنبال صیانت از داده‌های نرم و ارزش‌ها و باورهای مردم هستیم، مردم هم باید به ارزش‌ها توجه کنند. در این میان، این پرسش مطرح می‌شود که چرا دشمنان باورها و اندیشه‌های مردم را نشانه گرفته‌اند؟ در این‌باره رهبر معظم انقلاب سال گذشته فرمودند: «دشمن دو جا را نشانه رفته است: یکی ایمان مردم و دیگری امید مردم.» لذا در جنگ ترکیبی دشمن بر از دست دادن ایمان مردم تمرکز کرده است.»
نقش پدافند غیرعامل در آگاه‌سازی مردم از جنگ ترکیبی
وی با بیان اینکه مردم قدرت نرم جمهوری اسلامی هستند و سرمایه اجتماعی مهم‌ترین دارایی نظام به شمار می‌آید، ادامه داد: «نظام اسلامی در پدافند غیرعامل باید از دارایی‌های خود صیانت کند. در واقع، دشمنان پس از 40 سال مقابله با جمهوری اسلامی دلیل ناکامی خود را همراهی مردم با نظام دانستند و آنها در این سال‌ها به خوبی دریافتند که انقلاب اسلامی یک نظام مردمی است و اگر ولایت‌فقیه کشور را از تنگناها عبور می‌دهد، به پشتوانه مردم است و لذا دریافتند که باید روی جداسازی مردم از ولایت کار کنند.»
سردار جوانی تأکید کرد: «مردم هر چه بیشتر با اقدامات، تاکتیک‌ها و تکنیک‌های دشمن علیه نظام مقدس جمهوری اسلامی در جنگ ترکیبی آشنا شوند، قطعاً به مجموعه‌های مختلف برای خنثی‌سازی توطئه‌های دشمن کمک می‌کنند و در این مسیر پدافند غیرعامل باید نقش مهمی را ایفا کند؛ بنابراین آگاه‌سازی مردم از جنگ ترکیبی دشمن یکی از اقدامات مهمی است که در بحث پدافند غیرعامل باید دنبال شود و پدافند شناختی باید در مردم مصونیت ایجاد کند تا تحت تأثیر هر رسانه، تهدید، تصویر و فیلمی قرار نگیرند.»
در جنگ ترکیبی الزاما تهاجم نظامی وجود ندارد
معاون سیاسی سپاه در پاسخ به این پرسش که در حوزه پدافند غیرعامل چه اقداماتی را انجام دهیم تا دشمن نتواند به مراکز نظامی، منابع، ذخایر و امکانات ما آسیب بزند، تأکید کرد: «در جنگ ترکیبی الزاماً تهاجم نظامی وجود ندارد و ممکن است دشمن در حوزه‌های دیگر هجوم بیاورد که یکی از این تهاجمات همان جنگ ترکیبی است. این در حالی است که در حوزه پدافند غیرعامل در حیطه تهدیدات نظامی، همواره یک سری اصول را مورد توجه قرار می‌دهیم. اصولی که با رعایت آن می‌توانیم آسیب‌ها را به حداقل برسانیم و منابع و ذخایر را حفظ کنیم. برای نمونه، برخی از منابع را در حالت اختفا نگه می‌داریم یا از اصل استتار استفاده می‌کنیم. همچنین از اصل دیوارکشی بهره می‌بریم؛ به‌نوعی که اگر اقداماتی انجام شد، دیوارها مصونیت ایجاد کنند یا سازه‌های امن و مقاوم ایجاد می‌کنیم. از طرفی از اصل پراکندگی استفاده می‌کنیم تا درنهایت منابع و امکانات ما آسیب نبینند.»
در جنگ شناختی دشمن به دنبال تصرف مغزهاست
وی در پاسخ به این پرسش که در جنگ شناختی دشمن کدام نقطه را هدف قرار می‌دهد و این اصول در جنگ ترکیبی چگونه باید مدیریت شود، اذعان کرد: «در جنگ شناختی چیزی که دشمن می‌خواهد تصرف کند، مغزها، ذهن‌ها و قلب‌هاست. دشمنان ما میلیاردها دلار در شبکه‌های ماهواره‌ای سرمایه‌گذاری داشته‌اند تا به‌وسیله تلویزیون‌هایی، مانند شبکه ایران اینترنشنال که بهتر است بگوییم اینترنشنال صهیونیستی، من و تو، بی‌بی‌سی فارسی یا شبکه‌سازی در فضای مجازی و سایبر، مغزها را تصرف کنند؛ در حالی که در جنگ نظامی تصرف سرزمین، آبراه‌ها، گذرگاه‌ها و مناطق راهبردی مدنظر است. بنابراین اگر کشوری بتواند مغزها و قلب‌های کشوری دیگر را تصرف کند، آن‌وقت است که کل آن سرزمین را به تصرف خود درآورده است.»
مجوز تصرف قلب و مغز جوانان به دشمن از سوی دولت‌های گذشته
وی در ادامه توضیح داد: «حالا سؤال این است که اگر پدافند غیرعامل بخواهد در حوزه پدافند شناختی نقش‌آفرینی کرده و از مردم و جوانان که مهم‌ترین سرمایه‌های نظام هستند، صیانت کند، چه اقدامی باید انجام دهد؟ برای صیانت از مغزها چگونه میلیون‌ها جوان ایرانی را از امواج رسانه‌ای مصون نگه دارد؟ این پرسش پاسخ روشنی دارد و باید گفت، در دولت‌های گذشته در بحث فضای مجازی غفلت‌های بسیاری صورت گرفت و آگاهانه یا ناآگاهانه نه‌تنها به سمت ایمن‌سازی و نوعی اختفا و دیوارکشی نرفتند؛ بلکه زمینه‌ها و بسترهایی را فراهم کردند که دشمنان ملت ایران به‌راحتی به مغزها و قلب دسترسی پیدا کنند؛ درصورتی‌که در کشورهای دیگر چنین اجازه‌ای را نخواهند داد و قلب و ذهن ملت را به‌راحتی در اختیار دشمن خود قرار نمی‌دهند تا دشمن بتواند هر نوع سیاه‌نمایی و بدبینی را که خواست ایجاد کند؛ اما متأسفانه این اتفاق در کشور ما رخ داد.»
سردار جوانی در ادامه یادآور شد: «در آمریکا و در مواجهه با شبکه اجتماعی تیک‌تاک هر دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات واکنش نشان دادند و گفتند، این شبکه اجتماعی که مدیریتش در چین است، نباید در آمریکا فعالیت داشته باشد و فعالیت تیک‌تاک در آمریکا را مغایر با امنیت و ارزش‌های خود دانستند و به‌شدت با آن برخورد کردند؛ اما ما در کشور خود به‌راحتی امکانات را برای استقرار یک سری سرورها، مانند تلگرام و اینستاگرام فراهم کرده و ده‌ها میلیون ایرانی را وارد این مجموعه‌ها کردیم تا به‌راحتی مغز و فکر و اندیشه جوانان خود را در اختیار بیگانگان قرار دهیم.»
با فضای مجازی جوانان را وارد اتاقک شیشه‌ای کردیم
معاون سیاسی سپاه خاطرنشان کرد: «هر انسانی مختصات شخصیتی، روحیات، نوع نگاه، نوع فکر، آداب‌ورسوم، سنت و میزان وفاداری‌اش به ارزش‌ها با انسانی دیگر متفاوت است؛ حال اینکه در جنگ شناختی هدف تصرف مغزهاست و در فضای مجازی همه این موارد به راحتی برای دشمنان آشکار می‌شود؛ از این‌رو بهتر می‌تواند چیزی را که می‌خواهد القا کند و تحرکات مدنظرش را انجام دهد. متأسفانه، خودمان مدیریت میلیون‌ها جوان ایرانی را در شبکه‌های اجتماعی که مدیریتش دست بیگانگان بود، قرار دادیم و آنها را وارد اتاقک‌های شیشه‌ای کردیم؛ به‌گونه‌ای که اگر دشمن می‌خواست با جنگ شناختی وارد کشور شود، باید میلیاردها دلار هزینه می‌کرد تا نسبت به چگونگی فکر کردن و آداب‌ورسوم مردم ما دسترسی پیدا کنند؛ ولی ما کاری کردیم که آنها با رصد همین گروه‌ها و خانواده‌ها و پیام‌ها به‌راحتی بتوانند جامعه‌شناسی و روانشناسی دقیق و حتی شخصیت‌شناسی فردی به دست بیاورند و در زمان لازم از آنها استفاده کنند.»
سوتیتر2: شبکه ملی اطلاعات یکی از اقداماتی است که در جهت مقابله با تصرف مغزها نقش مهمی خواهد داشت. این شبکه ملی یک پدافند غیرعامل است که برای کشور مصونیت ایجاد می‌کند.
نقش شبکه ملی اطلاعات در مقابله با تصرف مغزها
سردار جوانی با بیان اینکه در اغتشاشات سال گذشته شاهد بودیم که چگونه دشمن با تولید محتوا در بخشی از جامعه تأثیرگذار شد، تصریح کرد: «تنها دلیل این بود که به یک سری داده‌های اولیه دسترسی پیدا کردند و به شناخت‌های اولیه از دانش‌آموزان، دانشجویان و جوانان ما رسیده بودند. به‌طور حتم شبکه ملی اطلاعات یکی از اقداماتی است که در جهت مقابله با تصرف مغزها نقش مهمی خواهد داشت. این شبکه ملی یک پدافند غیرعامل است که برای کشور مصونیت ایجاد می‌کند. نمی‌توان مردم را از شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی دور کرد؛ اما باید به‌گونه‌ای باشد که به‌راحتی در این فضا تبادل اطلاعات و فعالیت‌های علمی، اجتماعی، فرهنگی، هنری، اقتصادی و... داشته باشند؛ اما از طرفی هم در یک وادی ایمن و مطمئن قدم بگذارند نه اینکه در مجموعه‌ای که دشمن طراحی کرده، حضور داشته باشند تا او به‌موقع بهره ببرد.»
وی در ادامه افزود: «سال گذشته کسانی که وارد اغتشاشات و پس از آن بازداشت شدند، عمدتاً مطرح کردند که تحت تأثیر فضای مجازی قرار گرفته بودند و درواقع یک ذهن مجازی پیدا کردند؛ چون در جنگ شناختی دشمن به دنبال جابه‌جایی خائن و خادم و شهید و جلاد است که در نهایت توانست با مدیریت ادراکات، مدیریت احساسات کند و سرانجام مدیریت رفتار داشته باشد. این همان‌جایی است که باید فعالیت کنیم و اجازه ندهیم دشمن ذهن‌ها را تصرف کند.»
دشمن دیگر توان جنگ سخت علیه ایران را ندارد
معاون سیاسی سپاه با اذعان به این امر که در جنگ ترکیبی از اصطلاح هزار ضربه یا هزار خنجر استفاده می‌کنند، یادآور شد: «دشمن از تمام توان خود استفاده می‌کند تا به زیرساخت‌ها و امکانات کشور در حوزه سایبری، زیستی و... ضربه وارد کند. پدافند غیرعامل باید بداند که در هر یک از این حوزه‌ها، مانند سایبری و محیط‌زیست چگونه باید اقدام کند. امروز دشمن نمی‌تواند در یک‌زمانی جنگی را علیه ما تحمیل و در این جنگ منابع و زیرساخت‌های ما را بمباران کند. دیگر چنین توان و امکانی هم ندارد که بخواهد به اقداماتی از این قبیل دست بزند. با توجه به قدرت دفاعی، قدرت موشکی، قدرت پهپادی، انسجام، وحدت، روحیه ایثار و فداکاری و شهادت و نیز موقعیت ژئوپلیتیک جمهوری اسلامی در منطقه و داشتن متحد ایران از یک موقعیت خاصی جغرافیایی برخوردار و محور مقاومت است و دشمن برای هر نوع اقدامی همه این موارد را محاسبه می‌کند.»
جنگ ترکیبی جهاد ترکیبی می‌طلبد
سردار جوانی در ادامه به عملیات حماس علیه رژیم صهیونیستی در 7 اکتبر اشاره کرد و گفت: «در طوفان‌الاقصی صهیونیست‌ها بالاترین ضربه را متحمل شدند و امروزه به‌راحتی هر اقدامی را نمی‌توانند انجام دهند؛ چون نیروهای مقاومت به‌نوعی پشتیبان فلسطین خواهند بود؛ به همین دلیل امروز دشمن کمتر به این می‌اندیشد که بخواهد جمهوری اسلامی را هدف قرار دهد؛ از این رو اولویت‌های خود را در جنگ ترکیبی تغییر داده تا بتواند اختلال و بی‌ثباتی ایجاد کند و سال گذشته هم شاهد چنین اقدامات دشمن بودیم.»
وی در ادامه تأکید کرد: «وقتی‌که جنگ ترکیبی شد، پدافند هم باید ترکیبی عمل کند و معمولاً وقتی دشمن با ما وارد جنگ شد، باید با او مبارزه کنیم. در ادبیات و آموزه‌های دینی، این مبارزه عنوان جهاد را به خود می‌گیرد؛ بنابراین راهبرد مقابله با جنگ ترکیبی دشمن، جهاد ترکیبی است و یکی از راه‌های موفقیت در این راه این است که این جهاد مردم‌پایه و تمام ظرفیت‌های کشور فعال شود. لازمه چنین کاری این است که همه مؤسسه‌ها، بنگاه‌ها، خیریه‌ها، سازمان‌ها، نهادها، وزارتخانه‌ها و ان‌جی‌او‌ها با سازمان پدافند غیرعامل در اقدامات فرهنگی، ایمن‌سازی و آگاه‌سازی همراه و هماهنگ شوند.»
سردار جوانی در پایان خاطرنشان کرد: «باید جهاد تبیین فراگیر و در حوزه پدافند غیرعامل هم مقدمه این کار فراهم شود و لذا امروز طرح ملی جهاد تبیین یک ضرورت است؛ چراکه باید در تمام اماکن، مدارس، دانشگاه‌ها، ادارات، مساجد، بازار و... این طرح اجرا شود و لازمه این کار، هم‌افزا شدن همه سازمان‌ها و نهادها و ادارات است تا این جنگ شناختی به‌درستی فهم شود؛ چراکه راهبرد اصلی جنگ شناختی جهاد تبیین است؛ بنابراین در بحث پدافند غیرعامل همه سهیم هستند و سازمان پدافند غیرعامل باید یک نقش راهبردی و سیاست‌گذار داشته باشد تا بتواند نقشه راهی را طراحی کند و بر اساس آن دستگاه‌های گوناگون هر یک به تناسب و اقتضای شرایط در جنگ ترکیبی در راستای جهاد ترکیبی ورود پیدا کنند.»