سووشون و بقیه ماجرا!

توقف پخش سریال «سووشون» در همان ساعات اولیه انتشار بار دیگر بی‌نظمی‌ها و چالش‌های پلتفرم‌های نمایش خانگی در ایران را به صدر اخبار آورد. اگرچه این اتفاق تازه نیست، اما ابعاد آن فراتر از یک توقف ساده است و به رویه‌ای نگران‌کننده در فضای رسانه‌ای کشور اشاره دارد.
در سال‌های اخیر، پلتفرم‌های نمایش خانگی به یکی از بازیگران اصلی عرصه فرهنگ و سرگرمی در ایران تبدیل شده‌اند. اما در کنار فرصت‌های تولید و پخش آثار متنوع، شاهد سوء‌استفاده‌هایی هستیم که می‌تواند اعتماد عمومی را تضعیف کرده و فرهنگ جامعه را دچار آسیب کند.
یکی از رفتار‌های تازه رایج، استفاده آگاهانه از محتوای تحریک‌آمیز یا تابوشکنانه و عبور آگانه از خطوط قرمز شرعی و قانونی است. پلتفرم‌ها گاهی با علم به واکنش نهاد‌های نظارتی، عمداً بخش‌هایی را منتشر می‌کنند که واکنش‌برانگیز باشد. نتیجه، موجی از توجه و کنجکاوی عمومی است که به‎نفع تبلیغات آن پلتفرم تمام می‌شود. پس از آن، با حذف یا اصلاح محتوای موردنظر، ادامه پخش سریال از سر گرفته می‌شود؛ این چرخه معیوب نه‌تنها خلاف اصول حرفه‌ای رسانه‌ای است، بلکه چند پیامد منفی مهم دارد:
اول از همه نقض حقوق مادی و معنوی مخاطب است؛ بیننده‌ای که با خرید اشتراک انتظار تماشای منظم محتوا را دارد، با تعلیق غیرمنتظره روبه‌رو شده و قربانی یک بازی تبلیغاتی می‌شود.
دور زدن قانون هم دیگر پیامد این رفتار است؛ آگاهانه دست گذاشتن بر خطوط قرمز فرهنگی برای جلب توجه، نشانه‌ای از بی‌اعتنایی به قوانین و تلاش برای عادی‌سازی هنجارشکنی است.
ایجاد رقابت ناسالم هم قابل بیان است؛ این رویکرد سبب لطمه به پلتفرم‌هایی می‌شود که در چارچوب قانون فعالیت می‌کنند، و در نهایت به کلیت صنعت نمایش خانگی آسیب می‌زند.
آنچه موجب توقف پخش سریال سووشون شد، یک رفتار آگاهانه از سوی صاحبان این محصول و ناشی از تعرض آشکار و غلیظ به قوانین و خطوط قرمز است. اما در غرب هم گاهی (حتی بدون زیرپا گذاشته شدن قوانین) برخی سریال‌ها و سکو‌ها یا کانال‎ها مشمول حذف و سانسور بی‌رحمانه قرار می‌گیرند! برای نمونه، «نتفلیکس» در بازه ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ به درخواست دولت‌ها ۹ فیلم را حذف کرده است. از جمله حذف فیلم‌هایی در آلمان و ویتنام یا سانسور بخشی از برنامه «قانون میهن‌پرستی» در عربستان. حتی در آمریکا، کشوری که مدعی آزادی بیان است، روایت‌های مربوط به فلسطین بار‌ها با سانسور یا حذف مواجه شده‌اند. حذف فیلم‌های فلسطینی از نتفلیکس و فشار بر هنرمندان حامی فلسطین، نشانه‌ای روشن از محدودیت‌های پنهان در فضای فرهنگی غرب است.
بنابراین، کنترل محتوا پدیده‌ای جهانی است، اما آنچه در ایران نگران‌کننده است، استفاده ابزاری و هدفمند از این مسئله برای ایجاد هیاهو، جذب مخاطب، و فریب اوست. برای مقابله با این روند‌های سودجویانه و ضدفرهنگی، نهاد‌های نظارتی باید با جدیت وارد عمل شوند. اقدامات پیشنهادی عبارت‌اند از: وضع جریمه‌های سنگین برای تخلفات، لغو موقت یا دائم مجوز فعالیت پلتفرم‌های متخلف و نظارت مؤثر بر محتوای اولیه پیش از انتشار.
نمایش خانگی ظرفیت بالایی برای ارتقای فرهنگ دارد. اما این ظرفیت نباید به ابزاری برای سودجویی، نقض قانون و ترویج ابتذال تبدیل شود.