فرزان شهیدی
از زمان جنگ 22 روزه غزه در زمستان سال گذشته مناسبات ترکیه با هم پیمان خود یعنی رژیم صهیونیستی دچار تنش شد. خشونت گسترده اسرائیل علیه مردم غزه موجب شد مردم ترکیه نیز واکنش های شدیدی نسبت به دولت اسراییل نشان دهند. به عبارتی مخالفت با اسراییل و تجاوزات این رژیم علیه فلسطینیان تبدیل به یک اراده مردمی و دولتی در ترکیه شده است.
رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه با مشاجره با شیمون پرز رئیس جمهور اسرائیل در اجلاس داووس در اردیبهشت ماه گذشته احساسات ضداسرائیلی را در ترکیه دو چندان کرد. البته اردوغان پس از آن ماجرا سعی کرد تا روابط آنکارا- تل آویو با تنش مواجه نشود، اما برخی از تحلیلگران معتقدند دوستی استراتژیک میان ترکیه و اسرائیل در معرض خطر قرار دارد هر چند سیاستگذاران ترکیه به خصوص فرماندهان ارتش این کشور همچنان روابط ترکیه و اسرائیل را راهبردی و مهم می دانند.
اگر قدری به عقب بازگردیم می بینیم در سال 1383 به دنبال ترور شیخ احمد یاسین روابط ترکیه و اسرائیل تا حدودی تیره شد و اردوغان در آن سال اسراییل را یک رژیم تروریست اعلام کرد. پس از آن اردوغان خالد مشعل را به ترکیه دعوت کرد، اما روابط میان ترکیه و اسرائیل با مداخله و میانجی گری امریکا بار دیگر بهبود یافت. از آن پس اسرائیل تلاش کرد به منظور حفظ روابط راهبردی خود با ترکیه درخصوص برخی از اظهارات معترضانه مقامات آنکارا سکوت کند.
از سوی دیگر وزارت آموزش و پرورش ترکیه با صدور بخشنامه ای که در آن از مدارس می خواست از دانش آموزان بخواهند به یاد کودکان قربانی فلسطینی یک دقیقه سکوت اختیار کنند، مقامات تل آویو را خشمگین ساخت. اسراییل در مقابل از دولت ترکیه خواست این بخشنامه را لغو کند و اجازه ندهد احساسات ضداسرائیلی در میان کودکان ترک گسترش یابد. از سوی دیگر اسرائیل نیز به پخش برنامه ای در مدارس اسرائیل پرداخت که به نسل کشی ارامنه در جریان جنگ جهانی اول پرداخته شده بود. این در حالی بود که تظاهرات ضداسرائیلی در خیابان های ترکیه در اعتراض به جنگ غزه مدام در جریان بود. از سویی مردم ترکیه خواستار تحریم کالاهای اسرائیلی و لغو شدن توافقنامه های نظامی اسرائیل و ترکیه بودند.
از طرفی پخش نخستین قسمت از سریال تلویزیونی «جدایی» از کانال تلویزیون دولتی ترکیه اعتراض جمعی رسانه ها و مقامات سیاسی اسراییل را برانگیخت. بنا به ادعای اسراییل در این سریال تلویزیونی که از محل بودجه دولت ترکیه و برای کانال دولتی این کشور ساخته شده است، از نظامیان اسرائیلی تصویری خشن و سرکوب گر ترسیم شده است که از کشتن فلسطینیان احساس رضایت می کنند.
نخستین واکنش به این اقدام دولت ترکیه از سوی آویگدور لیبرمن وزیر خارجه صهیونیستی بود که با فراخوانی سفیر ترکیه به وزارت خارجه، مراتب اعتراض شدید اسراییل را به این اقدام کانال تلویزیونی دولتی ترکیه اعلام کرد .
از آن سو لابی صهیونیستی در آمریکا دولت ترکیه را تهدید کرده است که در برابر سیاست های خصمانه ترکیه علیه تل آویو ، واکنش نشان خواهد داد و حمایت های همیشگی خود از ترکیه در برابر تحرکات لابی ارمنی در آمریکا را متوقف خواهد کرد. رژیم صهیونیستی همچنین تهدید کرده است که ممکن است در قرار دادهای فروش برخی سامانه های مدرن نظامی اسراییل به ارتش ترکیه بازنگری کند .
با توجه به این شواهد می توان نتیجه گرفت که روابط ترکیه و اسراییل در معرض تنش جدی قرار دارد و در صورت وقوع این تنش، رژیم صهیونیستی بیش از ترکیه متضرر خواهد شد، زیرا این رژیم فاقد عمق استراتژیک در منطقه است و همراهان و هم پیمانان قابل اعتمادی ندارد و بیشترین تکیه آن بر قدرت های غربی استوار است. به این ترتیب از دست دادن ترکیه ضربه سختی به این رژیم وارد ساخته و موجب انزوای بیشتر آن در منطقه خواهد شد.
در شرایط فعلی ترکیه از قدرت سیاسی بیشتری در منطقه برخوردار است و می تواند از این قدرت در راستای انتخاب هم پیمانان خود استفاده کند و به ویژه از زمان روی کار آمدن احمد داووداوغلو به عنوان وزیر امور خارجه ترکیه، معادلات سیاسی این کشور در عرصه منطقه ای و بین المللی شاهد تغییرات فراوانی بوده است.
در واکاوی عوامل بروز تنش در مناسبات راهبردی ترکیه و اسراییل توجه به این نکته لازم است که دولت اردوغان از یک سو با تکیه بر پشتوانه مردمی که روحیه ضد صهیونیستی آن ها قوی است، به موضعگیری های شجاعانه ای علیه اسراییل و جنایات این رژیم علیه مردم مظلوم فلسطین و لبنان پرداخته است. از سوی دیگر اروغان با درایت خاص خود تلاش دارد در سیاست خارجه خود تحولاتی ایجاد کند و نقش این کشور را از سطح یک هم پیمان اسراییل، به یک کشور مقتدر منطقه تبدیل کند که حتی می تواند میان کشورهای عربی همچون سوریه و رژیم صهیونیستی میانجی گری کند.
طبعا چنین رویکردی در سیاست خارجه ترکیه حاکی از رویکرد بیشتر آنکارا نسبت به جهان اسلام و عرب است و به نظر می رسد اردوغان قصد دارد مناسبات خود را با کشورهای اسلامی و عربی بیش از گذشته بهبود بخشیده و بر نقش و نفوذ منطقه ای خود بیفزاید و این رویکردی است که در سایر حوزه های خارجی همچون ترمیم مناسبات با ارمنستان هم به چشم می خورد.