بصیرت:رسانه های دیداری بخش وسیعی از ارتباطهای اجتماعی را برای مردم آماده و ارائه می کنند. تلویزیون از جمله آن دسته از رسانه
های بانفوذ و فراگیر است که در تعیین سلیقه های جامعه، نقش عمده و بسیار مهمی دارد. از این رو، در هرگونه نقل و انتقال مفاهیم درست یا نادرست فرهنگی کاربردهای فراوان دارد. اما این رسانه پرمخاطب که به تعبیر حضرت امام خمینی(ره) دانشگاه عمومی است، چه تأثیرهایی در گسترش و یا افول معارف دینی دارد؟
اصلاح جامعه
حجة الاسلام کاظم صدیقی، پژوهشگر دینی با اشاره به نقش گسترده تلویزیون در ارائه خدمات به مخاطبان می گوید: اگر رسانه ها بویژه تلویزیون عملکرد صحیحی داشته باشند، سطح اطلاعات و آگاهی عموم جامعه ارتقا می یابد و موجب اصلاح و تعالی مردم می شود. وی ادامه می دهد: امروزه در میان وسایلی که فرهنگ سازی کرده و در ارتقای معارف دینی به نوعی اثربخش هستند، تلویزیون تأثیرگذاری و فراگیری بیشتری دارد. این پژوهشگر دینی در ادامه تأکید می کند: تلویزیون به دلیل جاذبه های سمعی و بصری اش، هم می تواند تأثیرگذار باشد و هم ترویج دهنده بدآموزی، ضمن اینکه برنامه های تلویزیون در ارائه معارف اسلامی با برنامه ریزی و اقدامهای مطلوب می توانند جذب کننده مخاطبان بسیار باشند، به این دلیل که به طور طبیعی اکثر خانواده ها برنامه های تلویزیون را دنبال می کنند، برنامه سازان دینی می توانند با ارائه برنامه هایی با محتوای دینی، به این امر اهتمام ورزند.
امام جمعه موقت تهران با اشاره به اینکه ارائه مفاهیم دینی در دوران کودکی تأثیر بسیار دارد، یادآور می شود: کودکان و نوجوانان به این دلیل که ذهن آماده ای برای پذیرش مسائل مختلف دارند، برنامه های تلویزیونی می توانند در اذهان آنها ماندگار شوند.وی با بیان اینکه نهادهای فرهنگ ساز با اقدامهای مطلوب موجب اصلاح جامعه می شوند، تصریح می کند: چنانچه تلویزیون در فعالیتهای خود ناتوان باشد، جامعه را به سوی فساد و تباهی سوق می دهد. بنابراین، این رسانه باید با تولید برنامه هایی با محتوای دینی، به شیوه های تأثیرگذار، احیاگر تحول و اصلاح روحی و معنوی در جامعه و انسانها باشد.
از ابزارهای نوین در ارائه مفاهیم دینی بهره بگیریم
رئیس سابق پژوهشکده اسلامی صدا و سیما با اشاره به نقش کلیدی صدا و سیما بویژه تلویزیون در اشاعه مفاهیم دینی، می گوید: تهیه و تولید برنامه های دینی در تلویزیون، مستلزم به کارگیری شیوه های از پیش طراحی شده تلویزیونی است.
حجة الاسلام دکتر هادی صادقی با اشاره به اینکه تلویزیون یکی از ارکان تبلیغی دین اسلام است، خاطر نشان می کند: در نگاه اول عملکرد تلویزیون مهم و مؤثر در ترویج معارف اسلامی است، اما چگونگی بیان مفاهیم دینی در رسانه ملی اهمیت بسیار دارد.
متأسفانه، در نگاه کلی به کارکرد تلویزیون در ترویج معارف دینی می بینم که نباید توقع آموزش معارف اسلامی را از این رسانه داشته باشیم! حتماً می پرسید چرا؟ پاسخ به این سؤال، به نهادهای مختلف برمی گردد، زیرا سهم خودشان را آن طور که باید، در ارائه مسائل دینی کشور نشناخته و ادا نکرده اند. طرح ایده ها و دیدگاه های مطلوب از طرف سایر نهادها، راه را برای تهیه کنندگان تلویزیون روشن می کند و حال آنکه این تعاملات تاکنون آنطور که باید، به وجود نیامده اند.رئیس پژوهشگاه اسلامی صدا و سیما، با تأکید بر اینکه تلویزیون در نشر معارف اسلامی نمره متوسطی دریافت می کند، یادآور می شود: تولید برنامه های دینی مستلزم بهره گیری از کارشناسان زبده در عرصه اسلام است، که قبل و بعد از تولید برنامه ها، آسیب شناسی کرده و ارائه طریق نمایند. قدرت تلویزیون در تصویر و گفتار نهفته است و نباید اجازه بدهیم گفتارهای خلاف شرع و تکیه کلام های نامطلوب در جامعه جاری شود، آن هم از طریق رسانه ملی.
کیفیت نازل برنامه های دینی در تلویزیون
دکتر ابراهیم فیاض، با بیان اینکه تلویزیون نقش تعیین کننده ای در ترویج معارف اسلامی دارد، می گوید: سطح تهیه و تولید برنامه های دینی تلویزیون باید کیفی تر شود تا از عملکرد این رسانه فراگیر و تأثیرگذار در راستای هدایت جامعه به خیر و نیکی، خوب بهره برداری شود.
این پژوهشگر مسائل اجتماعی می افزاید: هرچند در برنامه های تلویزیون هراز گاهی شاهد ارائه خوب مفاهیم دینی و انعکاس مثبت آن در جامعه بوده ایم، اما در موارد عمده ای هم تلویزیون در ارائه این مفاهیم دچار لغزشهایی نیز بوده تا جایی که به افول اخلاق در این برنامه ها منجر شده است.وی با یادآوری تأثیرهای مثبت و منفی برنامه های تلویزیون بر افکار عموم خاطر نشان می کند: پس از انقلاب اسلامی بویژه در این دهه، تلویزیون در ارائه مفاهیم غیردینی و با محتوای مختلف برای خانواده های متدین نقش مطلوبی نداشته است که البته توسعه شبکه قرآن و معارف تلویزیون، روند مطلوبی را طی کرده است. این استاد دانشگاه با اشاره به آثار تربیت دینی و نقش رسانه ها در زندگی، یادآور می شود: اگر به چهار نسل قبل برگردیم، زمانی که تلویزیون به گستردگی امروز نبود، بسیاری از ارزشها جایگاه خود را داشتند، ارتباطات به شیوه های دیگری شکل می گرفت و تربیت ها به شیوه های امروزی نبود. تربیت دینی سکاندار هر خانواده بود و توجه به اصالتهای دینی، در رأس امور زندگی هر ایرانی. اما امروز متأسفانه شاهد نزول و افول اخلاق در تلویزیون هستیم که هر روز به بهانه جذب مخاطب و توجه به سلیقه مردم پررنگ تر از قبل می شود و برای یک جامعه اسلامی، باعث تأسف بسیار است.
هشدار! سقوط اخلاقی
دکتر مسعود آذربایجانی، قائم مقام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، با اشاره به این که تلویزیون نیازمند الگو در زمینه طرح مفاهیم دینی است، می گوید: این الگوها در سیره پیامبر اکرم(ص) به راحتی دیده می شود و این تدابیر ماست که این الگوی ارزشمند را در برنامه های تلویزیون جاری کنیم.
این استاد حوزه و دانشگاه در پاسخ به این سؤال که آیا در دهه های اخیر در ارائه مفاهیم و مباحث دینی- اخلاقی آن هم در تلویزیون موفق بوده ایم؟به خبرنگار ما می گوید: این سؤال ساده ای نیست و به نظرم موفقیتهایی مثلاً در معرفی زندگی در سیره انبیای الهی و اولیاءا... داشته ایم؛ ولی در بخشهای اخلاقی، متأسفانه رو به صعود نبوده و نیستیم.
وی ادامه می دهد: به طور کلی، الگوی حاکم بر ادبیات ما آن هم در تلویزیون و سینما، ارائه مفاهیم عاشقانه در دل مسائل دینی است. مثلاً در مجموعه های دینی آن هم با مضامین معرفی زندگی شخصیتها و بزرگان دین، حتماً مثلثهای عاشقانه دیده می شود. این گونه روابط لزومی ندارد در این سریالها مطرح شود. این مسأله برمی گردد به اینکه هرگز به فکر ارائه مسائل جدید نبوده ایم و دایم از یک مضمون پیروی می کنیم.دکتر آذربایجانی در ادامه خاطر نشان می کند: انگیزه ای برای تولید و عرضه کارهای دینی اخلاقی خوب نداریم!
تلویزیون، مهمترین نهاد تبلیغ دین
حجة الاسلام فاطمی نیا، پژوهشگر و محقق با اشاره به اینکه تلویزیون مهمترین نهاد تبلیغی دین اسلام به شمار می رود، می گوید: این رسانه باید با در نظر داشتن ابعاد مختلف جامعه و سلیقه های عموم، معارف اسلامی را به شیوه های کارآمد و تأثیرگذار ارائه کند.وی ادامه می دهد: متأسفانه در برخی برنامه های تلویزیون روابط مخرب خانواده را می بینیم، حال آنکه دین اسلام برای تمام سطوح نخست خانواده و اجتماع، دستورات موکدی ارائه کرده است. ضمن اینکه تمام مسأله به این نقطه ختم نمی شود و اثرات مخرب برخی برنامه ها در اذهان بین المللی هم تأثیرگذارند.
روند چشمگیر افول اخلاق در سریالهایی تلویزیونی حاکی از این است که نگاه برخی برنامه سازان در این رسانه، نگاهی سطحی، عامه پسند و بعضاً غیردینی است. این محقق مسائل دینی، در ادامه خاطر نشان می کند: البته، شبکه قرآن و معارف سیما برنامه های خوبی ارائه می کند که نمی شود آن را ندیده گرفت، ولی این مسائل باید در تمام برنامه های تلویزیون جاری شود.
*ملیحه پژمان