بصیرت:نمایشگاه بین المللی کتاب در دو زمینه قابل ارزیابی است یکی حرکت در سطح و دیگری حرکت در عمق، پیشرفت در سطح را می توان در افزایش تعداد ناشرین و تعداد مخاطبین جستجو نمود و اما پیشرفت در عمق را می توان در برقراری ارتباط ناشران با مخاطب و نوع نگاه غرفه داران به کتاب جستجو کرد.
زمانی که ناشر بتواند در پرتو یک نگاه غیراقتصادی به کتاب و مخاطب یک ارتباط معنوی و فرهنگی برقرار کند آنگاه می توان مدعی شد علاوه بر پیشرفت در عمق از پیشرفت سطحی نیز برخوردار بوده ایم.
براساس یک سنت دیرینه که هر ساله در نمایشگاه کتاب اتفاق می افتد هرچه به روزهای پایانی برگزاری نمایشگاه نزدیک می شویم تعداد افرادی که در نمایشگاه حضور دارند به طور صعودی افزایش می یابد گویا نمایشگاه تنها همین 2 الی 3 روزی است که برپا شده است. نمایشگاه امسال به لحاظ جداسازی غرفه ها و افزایش وسعت محیط نمایشگاه در مقایسه با سالهای گذشته شرایطی را فراهم نموده بود که تفکیک مخاطبان از یکدیگر کاری نسبتا آسانی بود. در میان انبوه بازدیدکنندگان وجود جوانان و کودکان نسبت به سایر حاضرین در نمایشگاه کاملا برجسته و پررنگ بود. کودکانی که همراه با والدین خود به نمایشگاه آمده بودند و شورو شوق خرید کتاب های رنگی با تصاویر متنوع حال و هوای دیگری به غرفه انتشارات کودکان داده بود. از طرفی آمار گسترده جوانان که قریب به اتفاق آنان را دانشجویان تشکیل می دادند به طور چشمگیری جلب توجه می کرد.
افزایش سطح آگاهی و معلومات با توجه به گسترش روز افزون فناوریهای مختلف در عصر حاضر به عنوان یک ضرورت در زندگی انسانها محسوب می شود. در این میان امکان انتقال سریع اطلاعات و همچنین وابستگی زندگی انسانها به این اطلاعات شرایطی را فراهم نموده که انسانها ناخواسته مجبورند متناسب با سرعت رشد و گسترش اطلاعات سطح دانش و آگاهی خود را نیز از طرق مختلف افزایش دهند.
هرچند خوشبختانه گزینه های متنوع و گوناگونی برای افزایش سطح معلومات و دانش به آنها پیشنهاد می شود. اما کسب اطلاعات دقیق و درست از طریق منابع موثق که بتواند ضمن افزایش سطح آگاهی افراد در شیوه و روش صحیح زندگی و هویت اجتماعی و تاریخی آنان و همچنین ارتقاء فرهنگ صحیح موثر باشد.
کتاب این یار مهربان که یکی از گزینه های کسب آگاهی و دانش محسوب می گردد از گذشته در زندگی انسانها دارای جایگاه ویژه ای بوده و امروزه نیز علی رغم افزایش پایگاه های اطلاع رسانی در محیط های مجازی و رشد گسترده رایانه کتاب ها (کتاب های الکترونیکی) مطبوعات و تلویزیون و سینما از همان جایگاه برخوردار است. افزایش تعداد ناشران و همچنین تعداد مخاطبان به عنوان نمونه در بیست وسومین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران نسبت به سالهای گذشته و علاقمندی آنها در بازدید از نمایشگاه خود شاهدی بر این ادعاست. به همین منظور سری به نمایشگاه بین المللی کتاب تهران زدیم تا در ارتباط با نگاه مردم به مقوله کتاب و ضرورت مطالعه کتاب و همچنین نگاه ناشریان به مخاطب با غرفه داران و مخاطبان به گفت وگو بنشینیم.
هنوز جای خالی کتاب در زندگی احساس نمی شود
احمد رضایی کارشناس ارشد الکترونیک 47 ساله که به اتفاق فرزندش به نمایشگاه کتاب آمده در مورد سطح مطالعه در کشور و مشکلات موجود در این زمینه می گوید: گسترش کتاب رایانه (کتاب الکترونیکی) با قابلیت جست وجو به افزایش سطح مطالعه خیلی کمک کرده است.
وی در ادامه می افزاید: اگر بخواهیم افراد جامعه را از نظر گروه سنی به دو گروه سنی زیر 27 تا 28 سال و بالای 27 تا 28 سال تقسیم بندی کنیم. در گروه سنی 27 سال به پایین هم امکانات مطالعه فراهم است و هم اینکه واقعاً شرایط زندگی طوری است که مطالعه می کنند. لذا در مورد کاهش سطح مطالعه مشکل ما بین سنین بالاست که شرایط اجتماعی حاکم بر زندگی روزانه آنها مانند گرفتاری های خانوادگی و شغلی باعث شده متاسفانه موضوع مطالعه جزء ملزومات زندگی ما محسوب نگردد و جای خالی کتاب و مطالعه را در زندگی احساس نکنیم و نقش مهمی در کنار سایر مایحتاج روزانه زندگی ما نداشته باشد.
و آنچه مهم و ضروری محسوب می شود همان یک لقمه نان است طوری که متاسفانه ارتباط جدی بین نیازهای روزانه زندگی با کتاب و مطالعه احساس نمی شود. در حالی که بیشتر مشکلات جامعه ما در میان افراد مسن دارای سطح مطالعه پایین مشاهده می شود.
به نظر من هویت اجتماعی و تاریخی افراد تحت تاثیر مطالعه قرار دارد. در حالیکه بعضی ها اصلاً نسبت به این موضوع هیچ واکنشی نشان نمی دهند. طوری که افراد با مطالعه یک کتاب مفید ممکن است از آینده بسیار مطلوب و بهتری برخوردار شوند.
رضایی در مورد ارزش و جایگاه مطالعه در جامعه می گوید: اگر مطالعه با تدبر و فهم همراه باشد و کتاب ها را از روی دقت و درست انتخاب کنیم مطالعه کتاب خوب می تواند در کاهش سطح معضلات اجتماعی موثر و مفید باشد.
اما اینکه چرا برخی علی رغم مطالعه و داشتن ارتباط تنگاتنگ با کتاب از حرکات و رفتارهای اجتماعی مطلوب برخوردار نیستند به استفاده نادرست از مطالعه و مطالعات غیرکاربردی برمی گردد. اینکه ناخودآگاه در راستای تئوری قرار می گیریم که هوشیار باشیم ولی درست عمل نکنیم مانند پزشک هوشیار و باتجربه ای که علی رغم برخورداری از تخصص بالا و مهارت خوب هنوز طرز برخورد صحیح با بیماران و ارباب رجوع را بلد نیست.
ضرورت ایجاد انگیزه و عرضه کتاب های خوب
سیدعبدالحسین هاشمی - مشاور سازمان پژوهش و برنامه ریزی وزارت آموزش و پرورش و مدیرعامل موسسه فرهنگی برهان (انتشارات مدرسه) که با 1300 عنوان کتاب در نمایشگاه امسال حاضر شد ه در مورد علل کاهش سطح مطالعه در زندگی روزانه مردم می گوید: موضوع مهم ایجاد انگیزه است به عنوان نمونه چون دانش آموزان مجبورند برای گرفتن نمره یا قبولی در آزمون کتاب های درسی را خوب و با دقت مطالعه کنند لذا این انگیزه برای مطالعه در این قشر از اجتماع وجود دارد هرچند ما معتقدیم برای یادگیری این میزان محتوی کافی نیست. وی در ادامه می افزاید: به عنوان نمونه ما که مخاطب کودک و نوجوان داریم اگر معلمان بتوانند در سطح مدارس با اعمال شرایطی دانش آموزان را در راستای مطالعات غیردرسی و پژوهشی ترغیب و در آنها ایجاد انگیزه نمایند می توانیم با ارائه کتب متنوع و غیردرسی به دانش آموزان در این زمینه نیز موثر باشیم.
هاشمی می گوید: هرچند نمی توان میزان مطالعه را تنها در مطالعه کتاب جست وجو کرد و مطالعه روزنامه، مراجعه به وبگاههای اینترنتی هم جزء مطالعه است و در این میان هستند کسانی که فکر می کنند تنها از طریق رسانه ملی می توانند سطح فرهنگ و معلومات خود را افزایش دهند. وی با بیان اینکه کتاب در مجموع جایگاه خود را حفظ کرده و نمی توان مدعی شد که گرایش به سمت مطالعه و کتاب رو به افول است می گوید: حضور وسیع ناشران با محصولات متنوع و گسترده و همچنین استقبال فراوان مردم بیانگر آن است که گرایش مردم به مطالعه کم نشده و نمی توان واقعاً مدعی شد که میزان مطالعه در میان اقشار مختلف جامعه سیر نزولی دارد. به نظر من اگر این نمایشگاه دوبار در طول سال هم برگزار شود باز استقبال مردم همچنان پابرجاست.
هاشمی با اشاره به اینکه محیط برگزاری نمایشگاه و جاذبه های جانبی می تواند در استقبال مخاطب از نمایشگاه بسیار مهم باشد می افزاید: اگر دولت بتواند جایگاه خاص و ثابتی را به نمایشگاه اختصاص دهد خیلی بهتر است. به عنوان نمونه مکانی که برای ناشران کودک اختصاص داده می شود باید متناسب با جاذبه های کودکان و سازگار با روحیات لطیف کودکان باشد در حالیکه سطح غرفه های ناشران کودک در نمایشگاه امسال آسفالت است که این مناسب سازی و ایجاد فضا در جذب مخاطب بسیار ضروری به نظر می رسد.
نمایشگاه کوچکی که با 300 عنوان کتاب مربوط به حضرت صدیقه طاهره(س) در شبستان مصلی برگزار شده تنها نمایشگاهی است که علی رغم مصادف بودن زمان برگزاری نمایشگاه با ایام فاطمیه به آثار مربوط به حضرت فاطمه(س) اختصاص دارد. جایی که فضای معنویش برای مخاطب کاملا مشهود است. متأسفانه در مورد این غرفه هم اطلاع رسانی درستی صورت نگرفته بود طوری که با زحمت فراوان توانستم محل برپایی غرفه را پیدا کنم.
احمد عطایی مدیرمسئول موسسه فرهنگی قدر ولایت در مورد تفاوت های نمایشگاه امسال با سال های گذشته می گوید: هر چند نمایشگاه امسال به لحاظ غرفه داران و کتاب های ارائه شده با سال های قبل بسیار بهتر است و این توفیق حاصل شده قابل تقدیر است اما باز هم جمع معنوی حاکم بر نمایشگاه بسیار ضعیف است و نگاه اکثر غرفه داران به کتاب و مخاطب یک نگاه اقتصادی است درحالی که این نگاه باید یک نگاه معنوی فرهنگی باشد.
وی با بیان اینکه همین نگاه اقتصادی محور به کتاب و مخاطب متأسفانه باعث شده برخی از غرفه داران با استفاده از متصدیان اجاره ای برای فروش بیشتر استفاده کنند می افزاید: ما به معاون امور فرهنگی وزارت ارشاد (آقای پرویز) هم پیشنهاد داریم که برای ارائه خدمات مطلوب به مخاطبین باید برای متصدیان غرفه ها که مستقیما با مخاطب در ارتباط هستند از نظر تحصیلی، سابقه کار و نگاه تخصصی و حتی نوع رفتار و برخورد با مشتری باید یک سری حداقل ها را تعیین و بر آنها نظارت لازم بشود.
به عنوان نمونه ما در این نمایشگاه حدود 10 هزار متصدی غرفه داریم که در هر لحظه با یک فرد در ارتباط هستند که این ارتباط و تعامل در نوع خود می تواند بسیار مهم و موثر باشد.
لذا برای تلطیف فضای نمایشگاه ما به رعایت این حداقل ها و نظارت بر آن به شدت نیازمندیم.
متأسفانه برخی غرفه داران با به کارگیری فروشندگان غیرحرفه ای و حتی فاقد صلاحیت های اخلاقی سعی دارند تنها به فروش بیشتر بپردازند.
عطایی با بیان اینکه افزایش تعداد نشریات و تعداد مخاطبان در انتهای نمایشگاه در مقایسه با سال های گذشته نشان از آن دارد که ما از پیشرفت سطحی خوبی برخوردار بوده ایم می افزاید: باید در کنار حرکت در سطح به حرکت در عمق نیز توجه بشود. و حرکت در عمق آن است که ناشر بتواند با مخاطب ارتباط برقرار کند. حتی اگر مخاطب پرسش و سؤالی دارد ناشر جوابگو باشد. لذا ما در این نمایشگاه به لحاظ تعداد و تراکم غرفه ها و همچنین محدودیت زمانی در مقایسه با پیشرفت سطحی از پیشرفت عمقی نسبتا ضعیفی برخورداریم. به قول برخی ناشرین این نمایشگاه کتاب به یک فروشگاه بهاره تبدیل شده است. مثل یک فروشگاه بهاره تنها به فکر ارائه جنس هستیم. در حالی که انتظاراتی که از نمایشگاه کتاب وجود دارد به عنوان یک کار فکری فرهنگی بسیار متفاوت تر از انتظاراتی است که از یک فروشگاه بهاره وجود دارد.
لذا عرضه کتاب در نمایشگاه های دائمی می تواند با شکستن زمان در گسترش فرهنگ صحیح در سطح جامعه بسیار موثر باشد.
عطایی با اشاره به طرح شهرداری تهران موسوم به کتاب شهرمی گوید: کتاب شهر نیز می تواند در فضای آرام پارک ها و در ترویج فرهنگ کتابخوانی بسیار موثر باشد.
اکبر صفری