خزر: تشنه اصل عدالت و انصاف

بصیرت: سومین نشست سران کشورهای ساحلی دریای خزر در باکو پایتخت جمهوری آذربایجان حلقه مکمل نشست‌های عشق آباد در سال 1381 و تهران در سال 1386 محسوب می‌شود که طی آن سران پنج کشور ساحلی پهنه آبی خزر در رایزنی‌های فشرده موفق شدند یک گام دیگر به تکمیل رژیم حقوقی دریای خزر نزدیک شوند، با این تفاوت که در نشست باکو روسای پنج کشور ساحلی خزر نه گامی معمولی که گامی بلند برای تعیین سرنوشت دریای خزر در سایه صلح و دوستی برداشتند. توافق کشورهای ساحلی خزر در زمینه همکاری‌های زیست محیطی دریای خزر که کنوانسیون آن در سال 2006 در تهران به امضا رسید آغاز حرکتی بود که نویدبخش همگرایی کشورهای ساحلی خزر برای گسترش ابعاد همکاری های مشترک محسوب می‌شد. طرح ایده تشکیل سازمان همکاری‌های اقتصادی کشورهای ساحلی خزر و همچنین تقویت همکاری های امنیتی بین پنج کشور ساحلی ادامه همین حرکتی است که مهم‌ترین ویژگی آن اراده کشورهای ساحلی برای حل و فصل مسائ مورد بحث درباره منابع دریای خزر به شمار می‌رود. در نشست باکو سران کشورهای ساحلی علاوه بر صدور بیانیه مشترک، یادداشت تفاهم همکاری‌های امنیتی را که مشتمل بر 15 بند بود، امضا کردند که همین موضوع مبین اراده مشترک کشورهای ساحلی خزر برای سرعت بخشیدن به روند همکاری‌ها و تکمیل آن است. توافق پنج کشور بر روی ممنوعیت صید ماهیان خاویاری این دریا برای پنج سال و مأموریت تیم‌های کارشناسی کشورهای ساحلی برای تعیین عرض جغرافیایی و حدود حق حاکمیت پنج کشور در دریای خزر و سه نشست سران کشورهای ساحلی این پهنه آبی رفته رفته می‌رود که نتایج مشخص و کاربردی را به همراه داشته باشد؛ نتایجی که از منافع و آثار مثبت آن تمامی کشورهای ساحلی بهره‌مند خواهند شد. هر چند برخی قدرت‌های فرامنطقه‌ای تلاش دارند همچنان در بوق اثر بخشی توافق‌های دو جانبه و سه جانبه بین کشورهای ساحلی بدمند یا پهنه آبی خزر را به صحنه رقابت کشورهای ساحلی تبدیل ساخته، فضای آن را امنیتی سازند اما تجربه ناموفق نشست 2009 سران کشورهای روسیه، قزاقستان ترکمنستان و جمهوری آذربایجان در قزاقستان و پیش‌تر توافق دو جانبه روسیه و قزاقستان در سال 1990 نشان داد که تنها راه برون رفت از وضع حاکم بر دریای خزر نه در گرو چنین سیاست‌هایی که در سایه احترام بر اصل عدالت و انصاف در تقسیم منابع این پهنه آبی میسر است چرا که هرگونه حرکتی خارج از این معادله معطوف به شکست است. به نظر می‌رسد در چارچوب احترام به اصل عدالت و انصاف و پرهیز از تکروی است که اکنون کشورهای ساحلی دریای خزر با شرکت در نشست باکو نشان دادند به اصل اجماع و همگرایی برای تبدیل پهنه آبی خزر به دریای صلح و دوستی پایبند هستند.
مهرداد عنادی