سیامک باقری
آمانو دبیر کل آژانس، گزارش جدیدی را برای شورای حکام آژانس که قرار است در 11 آذر ماه نشست فصلی خودش را برگزار نماید، منتشر ساخت. این گزارش که تاحدودی به لحاظ شکلی و محتوایی با گزارش قبلی دبیرکل آژانس متفاوت است، با واکنش نسبتاً مثبت ایران مواجه شده است. این در حالی است که گزارش ماه سپتامبر آمانو منجر به انتقاد ایران و جانبدارانه خواندن آن توسط تهران شد. تا چه میزان می توان به این تغییرخوش بین بود؟
1. این گزارش نسبت به گزارش قبلی کوتاه تر است. نحوه گزارش دهی درباره فعالیت های مرتبط با غنی سازی فعلی، تأسیسات غنی سازی سوختی فردو، فعالیت های بازفرآوری، پروژه های مرتبط با راکتور آب سنگین، تبدیل اورانیوم و تولید سوخت و دیگر فعالیت ها با این که معطوف به مباحث فنی هسته ای است، در عین حال، بیانگر همکاری ایران با آژانس و توانایی آن در دسترسی به برنامه های هسته ای ایران در چارچوب پادمان ها است. در خصوص تعیین بازرسان نیز انتقاد و هشدار ایران منعکس گردید. همچنین در گزارش اخیر نسبت به بازرسی از تأسیسات آب سنگین اشاره شده است. یکی از موارد مهم این گزارش نسبت به گزارش های قبلی اشاره به مدالیته حل و فصل مسائل میان ایران و آژانس در کنار بحث مطالعات ادعایی است.
2.علی رغم نکات فوق، گزارش آمانو همچنان دارای اشکالات عدیده ای است. این گزارش مانند گزارش های گذشته اغفال کننده است. زیرا بین اقدامات الزام آور و داوطلبانه، تفکیکی انجام نداده است. اقدامات الزام آور شامل موضوعاتی می شود که هر عضو آژانس باید در چارچوب اساسنامه و قواعد و مقررات آژانس عمل نماید. در حالی که بخش زیادی از انتقادات آژانس نسبت به عدم همکاری ایران به اقدامات داوطلبانه درچارچوب پروتکل الحاقی برمی گردد. تأکید دبیر کل بر اطلاعات جعلی و اصرار برای گرفتن پاسخ علیرغم توضیحات فنی ایران، از جمله اشکالات دیگری است که گزارش آمانو را به شدت سیاسی می کند. افزون براین در بخش نتیجه گیری، متأسفانه هیچ گزاره مثبتی مشاهده نمی گردد. دبیرکل، علیرغم همکاری های انجام شده اعلام کرده است که ایران برای این که به آژانس اجازه دهد تا تأیید کند تمام مواد هسته ای در ایران در فعالیت های صلح آمیز به کار گرفته می شود، همکاری لازم را ارائه نکرده است.
3.با توجه به نکات فوق می توان نتیجه گرفت که تغییرات در گزارش آمانو اگرچه تاحدودی ناشی از انتقادات ایران به گزارش قبلی بوده، اما نمی تواند به معنای روند رو به بهبود باشد. زیرا تغییرات مطرح شده اصولی و شفاف نیست. همچنین این گزارش، کلید واژه های غیر فنی و عمدتاً سیاسی خود را حفظ کرده و همچنان بر مطالبات ادعایی تأکید دارد و درخواست های خارج از پادمان را مطرح می نماید. افزون بر این، در گزارش مربوط به سایت «فردو» به اطلاعاتی استناد شده که یادآور اولین اتهام زنی های آمریکا به ایران است. از سوی دیگر، رویه دبیرکل آژانس نشان داده است معلوم نیست وی در آینده گزارش های خود را عادلانه و با تفکیک اقدامات الزامی از اقدامات داوطلبانه و برقراری توازن بین گزارش فنی و تخصصی تنظیم نماید. با این وجود، نمی توان انتظار داشت که آژانس حرکتی متفاوت با راهبردهای قدرت های غربی و آمریکا انجام دهد. براساس راهبرد بازنگری هسته ای آمریکا، ایران یکی از تهدیدات مهم و مهار آن یکی از اهداف حیاتی تلقی شده است و در این راستا، آژانس نیز یکی ابزارهای مهم برای مهار و باز داشتن ایران از فناوری غنی سازی است.