ابوالفضل صدقى
با پایان جنگ تحمیلی و پذیرش قطعنامه 598 شاید گروهی تصور می کردند می بایست جهت گیری سیاست خارجی جمهوری اسلامی به سوی واقع گرایی و تصور واقعی از صحنه روابط بین الملل سوق یابد؛ ولی اهانت «سلمان رشدی» به مقدسات اسلام و شخص پیامبر اسلام(ص) و واکنش شدید امام خمینی(ره) نسبت به وی، ثابت کرد که در هر شرایطی امام(ره) اجازه نمی دهد تا خللی در اصول سیاست خارجی ایجاد شود و مبارزه با جهان کفر و شرک تعطیل نخواهد شد. امام خمینی(ره) در ماه های آخر عمر شریف شان نه تنها از اصول و ارزش های انقلابی دست نکشیدند، بلکه در راه مبارزه با غرب و شرق برای اعتلای ارزش های اسلامی مصمم تر نیز شدند.
بعد از توهین و اهانت سلمان رشدی به پیامبراعظم(ص) و قرآن، امام خمینی(ره)، در تاریخ (25/11/1367) در پیامی درباره سلمان رشدی مرتد فرمودند:
«انا لله و انا الیه راجعون:
به اطلاع مسلمانان غیور سراسر جهان می رسانیم مولف کتاب «آیات شیطانی» که علیه اسلام و پیامبر و قرآن تنظیم و چاپ و منتشر شده است، همچنین ناشرین مطلع از محتوای آن، محکوم به اعدام می باشند. از مسلمانان غیور می خواهم تا در هر نقطه که آنان را یافتند سریعاً آنها را اعدام کند تا دیگر کسی جرئت نکند به مقدسات مسلمین توهین کند و هر کسی در این راه کشته شود شهید است. ان شاءالله
ضمناً اگر کسی دسترسی به مولف کتاب را دارد، ولی قدرت اعدام آن را ندارد او را به مردم معرفی نماید تا به جزای اعمالش برسد.»
از فردای صدور حکم، یعنی (26/11/1367) تظاهرات وسیعی در ایران و جهان به حمایت از حکم امام(ره) به وقوع پیوست. در ایران، دولت عزای عمومی اعلام کرد و از هسته های مقاومت حزب الله در سراسر جهان خواست که در مقابل این حرکت استکبار بایستند. مسلمانان کشورهای دیگر نیز با انجام حرکت هایی از حکم امام(ره) حمایت کردند.
آمریکا از انتشار کتاب دفاع کرد و انگلیس تأسف خویش را از فتوای امام(ره) اعلام کرد وزارت امور خارجه، سفیر و کاردار چند کشور اروپایی را که نسبت به فتوای امام(ره) موضع غیرمنطقی اتخاذ کرده بودند، احضار و به موضع گیری دولت های آنها شدیداً اعتراض کرد. کشورهای اروپایی ابتدا آلمان و بعد کشورهای بازار مشترک اروپا در اول اسفند 1367 تصمیم جمعی بر فراخوانی سفرا و کارداران خویش از تهران را گرفتند.
دولت انگلیس که حامی اصلی سلمان رشدی در این ماجرا بود، همواره مواضع غیر اصولی در این خصوص اتخاذ می کرد؛ لذا مجلس شورای اسلامی، وزارت امور خارجه ایران را موظف کرد در صورتی که دولت انگلستان حداکثر ظرف مدت یک هفته، مخالفت خود را با موضع گیری های غیر اصولی در مقابل جهان اسلام و جمهوری اسلامی و مطالب کتاب ضد اسلامی «آیات شیطانی» رسماً اعلام نکند، روابط سیاسی فی مابین را قطع نماید. دولت انگلیس اظهار تأسف کرد، ولی به طور رسمی عذرخواهی نکرد؛ از این رو جمهوری اسلامی ایران نیز بر اساس مصوبه مجلس شورای اسلامی در 16 اسفند 1367 رسماً روابط سیاسی خود را با انگلیس قطع کرد.
در همان اسفند 1367 دولت جمهوری اسلامی ایران خواستار آن شد که موضوع کتاب «آیات شیطانی» در دستور کار وزرای امور خارجه و سران کشورهای عضو کنفرانس اسلامی قرار گیرد. از آنجا که فشار مسلمانان بر سلمان رشدی زیاد شده بود و او هر لحظه خود را در برابر مرگ می دید، شایعه شد اگر رشدی عذرخواهی کند و توبه کند، حکم اعدام وی لغو می شود، ولی امام خمینی(ره) فرمودند: «اگر رشدی توبه کند و زاهد زمان هم بشود، حکم قتلش واجب است.»
شاید کسی بگوید این همه مقاومت و پرداخت هزینه برای کتاب «آیات شیطانی» به چه منظور بوده است؟ آیا جمهوری اسلامی نمی توانست از طریق نهادهای بین المللی و دیپلماسی اهداف خود را دنبال کند؟ پاسخ به این سوالات است که تفاوت مکتب سیاسی امام خمینی(ره) را با دیگر مکاتب نظری غرب آشکار می سازد. واقعیت آن است که امام خمینی(ره) به نظام بین الملل برای حمایت از مستضعفان هیچ اعتمادی نداشت، بلکه به اصل خودیاری و اتکا به خویش توجه می کرد و انجام تکلیف را بر همه چیز مقدم می دانست و از مرکز قدرت استکباری نیز واهمه ای نداشت و از ترس واقعیت های مادی، از حقیقت چشم نمی پوشید و قدرت خداوند را بالاتر از همه می دانست.
امام خمینی در همین زمینه، چند ماه قبل از رحلت خود فرمودند:
«امروز خداوند ما را مسئول کرده است، نباید غفلت کرد. امروز با جمود و سکون و سکوت باید مبارزه کرد و شور و حال حرکت انقلاب را پابرجا داشت. من باز هم می گویم، همه مسئولان نظام و مردم ایران باید بدانند که غرب و شرق تا شما را از هویت اسلامی تان به خیال خام خودشان بیرون نبرند آرام نخواهند نشست. نه از ارتباط با متجاوزان خشنود شوید و نه از قطع ارتباط با آنان رنجور ... باید دولت جمهوری اسلامی تمامی سعی و توان خود را در اداره هر چه بهتر مردم بنماید، ولی این بدان معنا نیست که آنها را از اهداف عظیم انقلاب که ایجاد حکومت جهانی اسلام است، منصرف کند ....
من بار دیگر از مسئولان بالای نظامی جمهوری اسلامی می خواهم که از هیچ کس و از هیچ چیز جز خدای بزرگ نترسند و کمرها را ببندند و دست از مبارزه و جهاد علیه فساد و فحشای سرمایه داری غرب و پوچی و تجاوز کمونیسم نکشند که هنوز در قدم های اول مبارزه جهانی علیه غرب و شرقیم. مگر بیش از این است که ما]به[ ظاهر از جهانخواران شکست می خوریم و نابود می شویم؟ مگر بیش از این است که ما را در دنیا به خشونت و تحجر معرفی می کنند؟ مگر بیش از این است که با نفوذ ایادی قاتل و منحرف خود در محافل و منازل، عزت اسلام و مسلمین را پایکوب می کنند؟ مگر بیش از این است که فرزندان عزیز اسلام ناب محمدی در سراسر جهان بر چوبه دار می روند؟ مگر بیش از این است که زنان و فرزندان خردسال حزب الله در جهان به اسارت گرفته می شوند؟ بگذار دنیای پست مادیت با ما چنین کند، ولی ما به وظیفه اسلامی خود عمل کنیم.»
بر اساس همین نگارش است که امام خمینی(ره) هیچ گاه در برابر ماجرای سلمان رشدی و از کنار اهانت کنندگان به مقام مقدس پیامبر(ص) و اسلام عقب نشینی نکرد. ایشان تحلیل های واقع گرایانه و مادی را که مرعوب مراکز قدرت بین المللی بود برنمی تافت و به امت حزب الله تأکید فرمودند:
«روحانیون و مردم عزیز حزب الله و خانواده های محترم شهدا حواس‌شان را جمع کنند که با این تحلیل‌ها و افکار نادرست خون عزیزان شان پایمال نشود. ترس من این است که تحلیلگران امروز ده سال دیگر بر کرسی قضاوت بنشینند و بگویند که باید دید فتوای اسلامی و حکم اعدام سلمان رشدی مطابق قوانین و اصول دیپلماسی بوده است یا خیر؟ و نتیجه گیری کنند که چون بیان حکم، خود آثار و تبلیغاتی داشته است و بازار مشترک و کشورهای غربی علیه ما موضع گرفته اند، پس باید خامی نکنیم و از کنار اهانت کنندگان به مقام مقدس پیامبر(ص) و اسلام و مکتب بگذریم.»
البته تصمیم امام خمینی(ره) در قضیه سلمان رشدی خالی از درایت و عقلانیت نبوده است و بر اساس شناخت ایشان از غرب صورت گرفته است. امام خمینی می خواست ثابت کند که تمامی واقعیت آن نیست که تحلیلگران مرعوب بیان می دارند، بلکه اگر ایستادگی و مقاومت به وجود آید واقعیت ها تغییر خواهد کرد؛ لذا در همین خصوص می فرمایند:
«همه ترس استکبار از همین مسئله است که فقه و اجتهاد جنبه عینی و عملی پیدا کند. راستی به چه علت است که در پی اعلام حکم شرعی و اسلامی مورد اتفاق همه علما در مورد یک مزدور بیگانه این قدر جهانخواران برافروخته شدند و سران کفر و بازار مشترک و امثال آن به تکاپو و تلاش مذبوحانه افتاده اند؟ غیر از این نیست که آنان اسلام امروز مسلمانان را یک مکتب بالنده و متحرک و پرحماسه می دانند و از اینکه فضای شرارت آنان محدود شده است و مزدبگیران آنان چون گذشته با اطمینان نمی توانند، علیه مقدسات قلم فرسایی کنند، مضطرب شده اند ... استکبار غرب شاید تصور کرده است از اینکه اسم بازار مشترک و حصر اقتصادی را به میان بیاورد ما در جا می زنیم و از اجرای حکم خداوند بزرگ صرف نظر می نماییم. ما کینه دنیای غرب را با جهان اسلام و فقاهت، از همین نکته ها به دست می آوریم. قضیه آنان قضیه دفاع از یک فرد نیست؛ قضیه آنان حمایت از جریان ضداسلامی و ضدارزش است ... آنان که هنوز بر این باورند و تحلیل می کنند که باید در سیاست و اصول دیپلماسی خود تجدیدنظر کنیم و ما خامی کرده ایم و اشتباهات گذشته را نباید تکرار کنیم و معتقدند که شعارهای تند یا جنگ سبب بدبینی غرب و شرق نسبت به ما و نهایتاً انزوای کشور شده است و اگر ما واقع گرایانه عمل کنیم آنان با ما برخورد متقابل انسانی می کنند و احترام متقابل به ملت ها و اسلام و مسلمین می گذارند، این یک نمونه است که خدا می خواست پس از انتشار کتاب کفرآمیز «آیات شیطانی» در این زمان اتفاق بیفتد و دنیای تفرعن و استکبار و بربریت چهره واقعی خود را در دشمنی دیرینه اش با اسلام برملا سازد تا ما از ساده اندیشی به در آییم.»
در مکتب سیاسی امام خمینی(ره) رئالیسم سیاسی که تنها به ارزیابی مادی منابع قدرت می پردازد، مطرود است و در جهت گیری سیاست خارجی نقشی ندارد؛ زیرا اگر تحلیلگران بر اساس نظریه واقع گرایی به اندازه گیری قدرت بپردازند، همواره باید نظام سلطه جهانی را پذیرفت و به اندازه قدرت مادی خود به دنبال منافع ملی بود. آیا با این نگاه، مستضعفان جهان می توانند در برابر مراکز قدرت و ثروت جهان صف آرایی کنند و یا از طریق نهادهای بین المللی که خود وابسته به این مراکز هستند به دنبال احقاق حقوق خود باشند؟ در مکتب سیاسی امام خمینی(ره) اعتماد به ابرقدرت های جهان ساده اندیشی است و توجه به توده های انقلابی و عدالتخواه در سراسر جهان عقلانی است. این مفاهیم در سیاست خارجی جمهوری اسلامی در دوره ریاست جمهوری آیت الله خامنه ای موج می زند.