اصل وحدت در اندیشه سیاسی حضرت امام خمینی(ره)

رسول سنایى‌راد
اندیشه سیاسی مجموعه ای از آرا و عقاید است که به شیوه ای عقلانی، منطقی و مستدل و فراتر از آرا و ترجیحات شخصی، درباره چگونگی سازمان دادن به زندگی سیاسی مطرح است. چنین اندیشه ای ریشه در مطالعات و آگاهی ها دارد و می تواند پاسخگوی سوالات و مجهولات پیش آمده در عرصه عمل و امر سیاسی باشد. از این رو اندیشه سیاسی نه تنها می تواند واقعیت ها و امور سیاسی را توضیح دهد بلکه می تواند آن را تغییر داده، جهت آن را معلوم کند و لذا در یافتن راه ها و اداره بهتر جامعه و زندگی سیاسی نقش دارد.
حضرت امام خمینی(ره) واجد اندیشه سیاسی این است که متأثر از عقاید و شناخت ایشان در حوزه های فقهی، کلامی، عرفانی و فلسفی با هویتی اسلامی می باشد. بدیهی است این اندیشه که از جامعیت و انسجام منطقی برخوردار بوده و توانسته به شکل دهی و پیروزی انقلاب اسلامی و تأسیس و تثبیت نظام مقدس جمهوری اسلامی منتهی شود، می تواند همچنان شاخص مناسبی برای ارزیابی درستی مسیر حرکت و کنش ها و اقدامات امروز باشد. در این نوشتار سعی شده به جایگاه و چگونگی نیل به وحدت در اندیشه سیاسی آن حکیم فرزانه پرداخته شود.
الف) اهمیت وحدت
در اندیشه سیاسی حضرت امام خمینی(ره)، وحدت آنقدر اهمیت دارد که در تراز ایمان و توکل به خدا قرار می گیرد و می تواند راهبردهای تعیین کننده ای در عرصه های ذیل باشد:
1- رمز پیروزی انقلاب و تداوم: ایشان معتقد بود«وحدت کلمه، لله بودن، این پیروزی را به شما داده تا حالا.» (صحیفه نور، ج5، ص515) یا در مورد دیگر با اشاره به براندازی رژیم سلطنتی می فرمایند: «رمز این پیروزی وحدت کلمه ملت ایران بود.» (همان، ج6، ص62)
2- عامل اصلی ناکامی های دشمن: معظم له به صراحت می فرمایند: «ما اگر وحدت کلمه نداشتیم، هر یک مقصدی داشت، هر گروهی به طرفی می کشیدند، ممکن نبود بر این قوه شیطانی و قدرت های بزرگ که در دنبال او بود، پیروز شویم.» (همان، ج7، ص62)
3- موجبات نصرت الهی: ایشان پیروزی های بزرگ را ناشی از عنایت الهی می دانند و عامل آن را در وحدت مردم معرفی می کنند. از نگاه ایشان پیروزی های مردم هدیه خداوندی است: «برای اینکه با هم بودیم و خدا با جماعت است «یدالله مع الجماعه» خداوند با اجتماع است و شما همه با وحدت کلمه و آن کلمه، کلمه حق نه کلمه باطل، همه با هم حق گفتید.» (همان، ج7، ص6)
ب) عوامل پدیده آورنده اختلاف و تفرقه
در اندیشه حضرت امام(ره) عوامل پدیدآورنده تفرقه و اختلاف، قابل شناسایی و اجتناب است. از نگاه ایشان عواملی چون؛ پیروی از هواهای نفسانی، فراموشی و غفلت از هدف، نفوذ دشمنان و نقشه های حساب شده برای اختلاف افکنی، جناح بندی و حزب گرایی افراطی، جزئی نگری و جابه جایی اصل و فرع و ... می تواند از مهم ترین عوامل پدیدآورنده اختلاف و تفرقه در بین مردم، مسئولان و جناح های سیاسی باشدکه گاه سبب ایجاد دعواهای بیهوده و فراموشی از اهداف اصلی نظام و انقلاب می شود.
ج) پیامدهای اختلاف و تفرقه
با توجه به ریشه های شکل گیری اختلاف و بهر ه برداری دشمنان از اختلافات در داخل، امام خمینی(ره) این نتایج و پیامدها را برای اختلاف و تفرقه متصور بوده اند.
1- سوء استفاده دشمنان: معظم له هم اختلاف بین جوامع و دولت های اسلامی و هم درون جامعه اسلامی ایران را موجب سوء استفاده اجانب و ادامه چپاول و سلطه آنان دانسته و تصریح فرموده اند: «باید وحدت کلمه داشته باشید تا بتوانید یک کاری انجام بدهید. اگر هر کدام یک جناح خاصی باشد، یک طرف خاصی بکشد و او طرف دیگری بکشد، این اول استفاده اش مال اجانب است.» (صحیفه نور، ج5، ص279)
2- جلوگیری از پیشرفت و توسعه کشور: طبیعی است چنانچه بین قوا وحدت و هماهنگی باشد نوعی هم افزایی به نفع پیشرفت و کار رقم می خورد و تفرقه می تواند به فرسایش نیروها و سرمایه ها منتهی شود. امام خمینی(ره) با شناخت دشمن و شیوه های آنان برای بازدارندگی ما از پیشرفت می فرمایند: «نقشه ای بوده است که ایران را ویران نگه دارند، برای پیشرفت (خودشان). شما مطالعه کنید کتبی که در این باب هست. ایران را نمی شود ویران کرد الا به ویران کردن جناح ها، نمی شود فتح کرد الا به این که شما را از هم جدا کنند.» (همان، ج6، ص285)
3- سلطه بیگانگان: از جمله شیوه های بیگانگان برای سلطه بر سایر ملل، سیاست «تفرقه بینداز و حکومت کن» بوده است که حضرت امام(ره) آن را اینگونه بیان فرموده اند: «کسانی از ابرقدرت ها که می خواهند غلبه به کشوری بکنند و از کشوری بهره برداری کنند، محتاجند به اینکه یا این کشور با تمام افرادش طرفدار آنها باشد که از دسته جمعی آنها بهره برداری کند و یا اینکه بازی بدهند گروه های را که تفرقه بیندازند بین افراد این کشور، گروه های این کشور.» (صحیفه نور، ج14، ص86)
4- شکست انقلاب و بازگشت به طاغوت: از نگاه حضرت امام(ره) وحدت که عامل پیروزی و بقای انقلاب بوده اگر جای خود را به تفرقه و اختلاف بدهد، می تواند موجب بازگشت به طاغوت شود. چرا که «اختلاف کلمه شاید خدای نخواسته موجب این بشود که عنایت خاص خدا که بر شما سایه افکنده بود، یک وقت خدای نخواسته برداشته بشود و کشور شما آن شود که در سال های طولانی مبتلا به آن بودید.» (همان، ج14، ص 199)
د) عوامل مولد وحدت و یکپارچگی
بر اساس اندیشه سیاسی- الهی حضرت امام(ره) عوامل تولید وحدت و یگانگی در جامعه متفاوت از عواملی است که از اندیشه های سیاسی ماده گرا برمی خیزد و ریشه در جهان بینی الهی ایشان دارد. مهم ترین عوامل تولید از نگاه معظم له را می توان در موارد ذیل برشمرد:
1- توجه به خداوند و تکلیف گرایی: از نگاه حضرت امام(ره) حکومت اسلامی مقدمه سیر الی الله است و چنانچه این هدف بلند، مورد توجه باشد اختلافی پیش نخواهد آمد. ایشان به صراحت می فرمایند: «توجه به معنویت و تکلیف الهی و یاد خداوند، باعث می شود که این وحدت، محفوظ و این برادری برقرار بماند.»(12/1/1362) و یا در جایی دیگر ورود به ضیافت الله را عامل وحدت می شمارند. (27/2/1367) بنابراین وحدت که خواست خداوند است در صورت توجه به ذات اقدس الهی تأمین می شود.
2- ایام الله و ایام مذهبی: از دیدگاه حضرت امام(ره) ایام مذهبی اعم از شهادت، میلاد و عید اسلامی موجب تحکیم وحدت می شود. چون این مناسبت ها موجبات شکل گیری اجتماع بین مومنان و یادآوری هدف واحد می شود، ایشان فرمودند: «اسلام اینقدر برای اجتماع و برای وحدت کلمه هم تبلیغ کرده است و هم عمل کرده است، یعنی روزهایی را پیش آورده است که با خود این روزها و انگیزه این روزها تحکیم وحدت می شود، مثل عاشورا و اربعین.» (25/9/1360) در جایی دیگر نیز اشاره دارند که: «مسئله این است که اعیاد از قبیل مولود رسول اکرم(ص) و سایر موالید و ایام الله مردم احترام قائل بشوند و اجتماع کنند در محافل و موجب تحکیم وحدت آنها بشود.» (همان) همچنین ایشان در سطح امت اسلامی و بین ملت های اسلامی، فریضه حج را عامل مهمی برای وحدت می دانند.
3- روابط تشکیلاتی بین جناح ها و گروه های سیاسی معتقد به انقلاب و نظام جمهوری اسلامی: امام خمینی(ره) همان طور که گروه گرایی و جناح بندی سیاسی را با انگیزه رقابت ناسالم و کشمکش موجب تفرقه می دانند، ارتباط تشکیلاتی جناح ها و گروه ها را عامل وحدت برمی شمرند و توصیه می فرمایند: «سران قوم باید روابط داشته باشند با هم، متفرق نباید باشند.» (10/3/1357)
4- قبول حکمیت: بروز اختلافات در بین افراد و گروه ها که در مواردی پیش می آید باید به سرعت برطرف و درمان شود. یکی از شیوه های تبدیل تفرقه به اتحاد، رسیدگی به آن از طریق میانجی گری است که یک شکل آن حکمیت است. حضرت امام خمینی(ره) در پاره ای موارد مثل بروز اختلاف بین قوا در دوران بنی صدر، آیت الله مهدوی کنی را حکم قرار دادند و با موظف کردن سران قوا به معرفی نماینده، از آنان خواستند تا موارد اختلافی و تخلف ها را روشن و در عین حال از بازگویی آن خودداری و به رأی اکثریت تمکین کنند.
5- حرکت بر اساس موازین و قانون: بدیهی است یکی از دلایل بروز اختلاف، تخطی از وظایف قانونی یا عبور از قوانین است. لذا حضرت امام(ره) قانون شکنی را بر نمی تابند و به همگان توصیه می فرمایند که «در حدود قانونی وظایف خویش برای پیشبرد مقاصد عالی اسلامی تلاش نمایند.» (همان)
ه- جمع‌بندی
وحدت و اتحاد همه نیروها به نفع انقلاب و برپایی حکومت که مقدمه سیرالی الله در اندیشه حضرت امام خمینی(ره) است، خود موجب جلب عنایت و نصرت الهی می شود و چنانچه افراد خود را برای ادای تکلیف و کار در راه خدا آماده کرده باشند. محقق خواهد شد. همانگونه که از نگاه معظم له اگر تمامی انبیای الهی یکجا جمع شوند با هم اختلاف نخواهند داشت چون آنها هوای نفس را به نفع ادای تکلیف ترک کرده اند و به مقصد الهی خود می اندیشند.
با توجه به اینکه هرگونه حاکمیت غیرالهی از نگاه حضرت امام(ره) طاغوت است، عبور افراد از وحدت به نفع اسلام و حاکمیت الهی موجب سلب عنایت الهی و بازگشت به طاغوت می‌شود که سلطه قدرت های مادی جهان از آن جمله است.
از این رو وحدت و حفظ آن همان گونه که موجب پیروزی انقلاب اسلامی و برپایی نظام جمهوری اسلامی بوده، موجبات حفظ انقلاب و نظام هم خواهد بود که مردم و مسئولان باید با نگاه به اهداف بلند سیاسی یعنی حاکمیت الله و تمکین به اسلام، قانون و معنویت و وقت شناسی، آن را تحکیم بخشند و از اختلاف دوری کنند. در صورت بروز اختلاف هم می توان با گردن نهادن به حکمیت و قانون و احتراز از طرح مسائل اختلافی در عرصه افکار عمومی به حل آن پرداخت.