پایگاه بصیرت؛ گروه بین الملل: یکی از مهم ترین مسائل در حیطه دیپلماسی ایران در سال 1392، گفتگوهای هسته ای ایران و 5+1 بود که در آذرماه منجر به صدور توافقنامه ژنو شد. این توافقنامه که عنوان اصلی آن "برنامه اقدام مشترک" است، با واکنش های متعددی مواجه شد، اما در شرایط کنونی بیش از دو ماه است که وارد فاز عملیاتی شده و مذاکرات مربوط به گام نهایی آن در روزهای آخر سال 92 در وین بین ایران و 5+1 پی گیری شد. گروه بین الملل بصیرت در گفتگو با دکتر سیامک باقری، کارشناس مسائل هسته ای، نگاه دوباره ای به ابعاد مختلف مذاکرات هسته ای ایران و 5+1 از زمان صدور توافقنامه ژنو تا کنون داشته است که در ذیل تقدیم می شود: بصیرت: روند مذاکرات هسته ایی تا چه اندازه بعد از توافقنامه ژنو به نفع ایران بوده است؟ دکتر باقری: در این رابطه سه دیدگاه وجود دارد: دیدگاه اول معتقد است که توافقات هسته ای و روندی که تاکنون پیش رفته مثبت بوده و ما موفق شدیم منافع جمهوری اسلامی ایران را تا حدودی در این فرآیند حفظ بکنیم و آن را افزایش دهیم. این ها استدلال هایی را هم مطرح می کنند که مهم ترین استدلال این است که ما موفق شدیم که فرآیند تشدید اقدامات خصمانه غرب علیه ایران را بگیریم. دیدگاه دوم بر عکس دیدگاه اول معتقد است که توافق هسته ایی بر بنای ناجوری منعقد شده و روندی که تاکنون پیش رفتیم نه تنها روند مثبتی را نشان نمی دهد، بلکه ما از طریق فرآیند موجود متضرر هم داریم می شویم از جمله این که مهم ترین ضرری که متوجه ما و بحث می شود این که عزت ما در این فرآیند دچار آسیب شده است. دیدگاه سوم معتقد است هنوز زود که ما در این باره نتیجه بگیریم که آیا برنامه هسته ایی ما از راه این توافقنامه حفظ خواهد شد یا نه. طرفداران این دیگاه معتقد هستند که بایستی فعلا همچنان صبر کنیم و مباحثی که در حوزه سیاست هایی اعلامی طرفین مطرح می شود را ملاک عمل قرار ندهیم و بایستی ببینیم که در آن توافق نهایی ببینیم طرفین به خصوص غربی ها و آمریکایی ها چگونه عمل خواهند کرد و نمی توانیم فقط از گفته های رسانه ایی آن ها نتیجه بگیریم که آیا این روند، روند مهم و بسیار مثبت است یا منفی؟ بصیرت: واقعیت های موجود کدام دیدگاه را منطقی تر نشان می دهد؟ دکتر باقری: من فکر می کنم دیدگاه واقعی این است که تقریبا ما نمی توانیم مواضع و تفسیرهایی که غربی ها دارند ارائه می دهند را نادیده بگیریم. این مواضع می تواند به ما گمانه هایی از آینده این روند را به گونه ایی نشان بدهد و علائمی از این مباحثی که در آینده ممکن اتفاق بیافتد را به ما نشان بدهد. بایستی ما موضوع را به دو قسمت تقسیم کنیم: اول اینکه آن چیزی که تاکنون رخ داده است، از خطوط قرمز رد نشده است. دوم این که فشارهای غربی ها به معنای روندی که بایستی طبق نظر آن ها صورت می گرفت، تا حدودی کاهش یافته اگر چه در مواضع و جهت گیری های آنان افراط و تندوری هایی را ملاحظه می کنیم و اقداماتی خاصی را انجام می دهند، اما در مجموع شرایط فعلی نشان دهنده این است که نوعی احتیاط از نوع غربی آن به صورت عملیاتی وجود دارد. اما از منظر دیگر، تفسیرها، مواضع و همچنین نشست هایی که طرفین دارند و ابهاماتی که برای طرفین وجود دارد و در این نشست ها آن ابهامات هنوز باقی است و طرفین بر تفسیرهای خود پافشاری می کنند، بیانگر این موضوع است که غرب حاضر نیست برنامه هسته ایی ایران را به معنای حقوق مشروع و صلح آمیز آن به صورت جامع که مورد نیاز جمهوری اسلامی ایران است بپذیرد و لذا این نگرانی وجود دارد که در نقطه پایانی، غربی ها بر مواضعی پا بفشارند که بعد مشاهده کنیم در این دوران فقط زمان از دست ما گرفته شده و یا غربی ها بخواهند با تدبیر زمان، شرایط دیگری را بر جمهوری اسلامی ایران تحمیل بکنند و لذا آن چیزی که است تفسیرهای متفاوت از متن توافقنامه است. در واقع منازعه بر تفسیرهایی از متن است. تفسیری که اروپایی ها به ویژه آمریکایی ها از متن دارند جمهوری اسلامی ایران خلع فناوری صلح آمیز هسته ایی می کند و آن را به محدودترین وضعیت می رساند. اگر بر آن تفسیرها همچنان پافشاری شود و اهرم های خاص خودش هم در واقع چیده شود، ممکن به هرحال در نقطه پایانی به نتیجه توافق نهایی نرسیم یا این که غربی ها فشارهای دیگری را بر جمهوری اسلامی ایران وارد کنند. از سوی دیگر این امکان نیز وجود دارد که غرب مسیرهای دیگری درباره ایران دنبال کنند. غرب موضوع هسته ایی ایران را به تنهایی نگاه نمی کند. غرب ایران را یک مجموعه می بیند که برنامه هسته ایی جزئی از یک این مجموعه است و لذا اگر در موضوع هسته ای نتواند جمهوری اسلامی ایران را تضعیف کند، بر روی حوزه های دیگر تمرکز می کند و لذا از این زاویه ما می توانیم نگرانی های خاص خود را داشته باشیم. سوال: با توجه به این که گفتید غربی ها ممکن است از فرصت مذاکرات هسته ایی به مباحث دیگر گرایش یابند و تحریم هایی در بحث حقوق بشر و ... وضع کنند، آیا نشانه هایی از گرایش به این حوزه مشاهده می شود؟ دکتر باقری: در قطعنامه هایی که غربی ها تاکنون صادر کرده اند و همچنین بخشی از تحریم هایی که وضع شده و یا دارایی های ایران را بلوکه کرده اند، به همین اتهامات حقوق بشر و حمایت از تروریسم بر می گردد که غرب علیه ایران به غلط مطرح می کند، اگر چه تحریم هایی که در حوزه حقوق بشری و یا حمایت از تروریسم علیه ما وضع شده و اعمال شده در مقابل تحریم هایی که مبتنی بر موضوع هسته ایی است بسیار فاحش و متفاوت است. مهم این که ما به موضوع نگاه روندی داشته باشیم. وقتی به موضوع نگاه روندی داریم، یک نوع شیفت پارادایمی در حوزه اثرگذاری بر رفتارهای ایران را ملاحظه می کنیم. بنابراین می توانیم بگوییم که غربی ها زمینه های موضوع حقوق بشری را دارند فراهم می کنند و تلاش می کنند درباره آن بر آن اجماع سازی و جلب افکار بین المللی را انجام دهند که سپس مبتنی بر آن تحریم ها و فشارهای بعدی را علیه ایران اجرا کنند. سوال: از زمان اجرای توافقنامه ژنو که بیش از دو ماه از آن می گذرد، تا الان وضعیت را چگونه ارزیابی می کنید آیا کفه ترازوی اجرای تعهدات طرفین برابری می کند؟ یعنی آیا به همان میزان که جمهوری اسلامی ایران به تعهدات خود عمل کرده، گروه 5+1 هم تعهدات خود را اجرا کرده است؟ دکتر باقری: دردرجه اول به نظر می رسد که این کفه ترازو برابر نیست. اما نکته اساسی مدیریتی است که از طرف گروه غربی و آمریکایی ها در این زمینه صورت می گیرد، یعنی اهمیت این موضوع مهم تر است. گویا غرب و آمریکا در بحث طرح اقدام مشترک هر نوع منفذهایی که ممکن است به نفع جمهوری اسلامی ایران باشد را در کمیته های کارشناسی خودشان مورد تفحص قرار داده اند و برای هر یک از آن ها راهکارهایی را فرض کرده اند، از جمله موضوع انتقال پول های بلوکه شدن جمهوری اسلامی ایران. تلاش غربی ها بر این است که یا ایران نتواند از فرصت های به وجود آمده ساختار تحریم ها را بشکند و نگذارند ایران حفره هایی که در طرح اقدام مشترک ایجاد شده موقعیت خودش را به لحاظ دیپلماتیک و اقتصادی و... تقویت کند و نفوذ خود را بیشتر نماید. گویا غربی ها برای مواجه با این فرصت ها، به صورت عملیاتی طرح هایی مدنظر قرار داده اند تا بلافاصله عملیات لازم را علیه آن موضوع انجام دهند، به همین جهت است که ما می گوییم کفه ترازو به نفع جمهوری اسلامی نیست. دوم در موضوع این که پول های بلوکه شده چگونه باید به ایران منتقل شود، کشورهای اروپایی و آمریکا به گونه ایی عمل کردند که این پول ها و مبالغ برای ایران موثر واقع نشود. این کار را یا به صورت قسط بندی کردن یا به صورت اختصاص دادن به کشورهای دیگر که از ایران طلبکار هستند و یا این که به موقع ندادن پول ها. همچنین غربی ها برای این که ایران نتواند از فضای به وجود آمده، در زمینه دیپلماسی اقتصادی استفاده کند، با گذاشتن قوانین و ترساندن کشورهای خواهان روابط اقتصادی با ایران و تهدید به مجازات آنان که توافقات بلندمدت و حتی توافقات کوتاه مدت حوزه های اقتصادی با ایران نبندند. وارد عمل شدند. به بیان دیگر اگر فرض بر این باشد که طرح اقدام مشترک ایران و غرب (توافقنامه ژنو)، فرصت هایی را برای جمهوری اسلامی ایران باز کرده، در درجه اول نمی شود این موضوع را انکار کرد، اما غرب تما تلاش خود را به کار گرفته تا این فرصت ها را مدیریت کند و تک تک این فرصت ها را برای جمهوری اسلامی ایران تبدیل به همان تهدید و بازگشت به نقطه صفر است. سوال: در مقابل ایران به تمام تعهدات خود از جمله در موضوع رآکتور اراک و اورانیوم 20 درصدی عمل کرد. دکتر باقری: جمهوری اسلامی ایران همیشه به توافقات خودش پایبندی داشته است، چه در توافقنامه سعدآباد، بروکسل و توافقاتی دیگری که با غربی داشتیم و در توافقنامه ژنو نیز، جمهوری اسلامی ایران در بحث اکسیدکردن 20 درصد اورانیوم، رآکتور اراک و عدم بارگذاری سانتریفیوژهای جدید، اعهدات خود را طبق توافقنامه ژنو عمل کرد، ولی آن چیزی که کاملا مشهود است همچنان عدم صداقت طرف غربی ها در این موضوع است. یعنی از مواضع اعلامی آنها تا مواضع اعمالی آنها ما شاهد این هستیم که غرب پایبند به این تعهدات نیست، به عبارت روشن تر، به میزان علائم مثبتی که جمهوری اسلامی ایران تاکنون به افکارعمومی جهان و غربی ها ارائه داده به عنوان این که خواستار حل موضوع در چارچوب حقوق مشروع است، طرف غربی عدم شفافیت، عدم صداقت و حتی در بعضی موارد عدم پایبندی به توافقات را نشان داده است. بصیرت: به ویژه تحریم برخی شرکت ها و افراد در فاصله کوتاهی بعد از توافق نامه ژنو به روشنی گویای این است که آمریکایی ها توافق ژنو را زیر سؤال بردند. دکتر باقری: بله علاوه بر این که آمریکا توافق نامه ژنو را در مواضع مختلف زیر سوال برده، اقدامات اعتمادساز هم انجام نداند. نکته اساسی این است از روزی که موضوع هسته ایی ما آغاز شد، تاکنون غربی ها و آمریکایی ها اعتمادسازی را از جمهوری اسلامی خواسته اند،ولی هیچ وقت خودشان گام های اعتمادساز برنداشته اند در موضوع توافقنامه ژنو هم ما گام های اعتمادساز مشخص و آشکار از طرف غربی ملاحظه نمی کنیم، بر عکس آن چیزی که ملاحظه می کنیم پیچیده کردن موضوع و تفسیرهای متفاوت از توافقنامه و حتی اقداماتی که بصورت آشکاری متفاوت از آن توافقات است، را می بینیم. سوال: با توجه به این موضوع، تیم هسته ای ایران می تواند و ضرورت دارد که با برجسته کردن اقدامات ناصادقانه غرب که سبب سلب اعتماد می شود و نیز رفتارهایی که توافقنامه ژنو را زیر سؤال می برد، در مذاکرات هسته ای مدعی باشد و غرب را پاسخگوی این اقدامات خود بداند و از این منظر ایران دست برتر را در مذاکرات داشته باشد. دکتر باقری: از این منظر ما می توانیم در مذاکرات دست برتر را داشته باشیم، اما یک نقطه ضعف در تیم هسته ای ما وجود دارد و آن عدم استفاده از عملیات روانی، ظرفیت های رسانه ایی و ظرفیت های دیپلماسی عمومی و افکار عمومی است. به میزان استفاده ایی که آمریکایی ها و غربی ها از رسانه ها و مفسرین خودشان، نمایندگان و شخصیت های خودشان استفاده می کنند و فضا را به گونه ایی ترسیم می کنند که جمهوری اسلامی ایران همچنان یک خطر بزرگ است، در مقابل تیم هسته ای کشورمان کمترین استفاده را از رسانه ها می کنند و اساسا ما نشست هایی را برای توجیه رسانه ها در خصوص موضوع هسته ایی و حتی هدایت رسانه ها که چگونه در این موضوع باید وارد شوند، ملاحظه نمی کنیم. شاید 60 ـ 70 درصد از مبارزه در بحث هسته ایی بین طرفین را باید مبارزه روانی بر سر افکار عمومی بدانیم. بصیرت: در جمعبندی مباحث هسته ای اگر نکته خاصی دارید بفرمائید: دکتر باقری: من فکر می کنم سناریوی غربی ها عمدتا بر یک مفروض کلیدی مبتنی است این مفروض کلیدی، شرایط داخلی جمهوری اسلامی ایران است، یعنی آن چیزی که موضع نهایی غربی ها را حتی در توافق نهایی تعیین می کند، شرایطی است که در داخل جمهوری اسلامی ایران رقم می خورد. بنابراین شرایط داخلی جمهوری اسلامی ایران در میدان مبارزه هسته ایی بین ایران و غرب یک عنصر و نیروی کلیدی است. می توان نتیجه گرفت سناریوی غرب در گام نهایی بر روی این است که چه میزان داخل کشور مستحکم و مبتنی و متکی بر قدرت درونی است. به عبارتی دیگر به میزان این که ساخت درونی قدرت و مولفه های درونی قدرت ما در حوزه هسته ایی بسیج بشوند و نوعی همبستگی و اجماع کلی در جهت حفظ و کسب ابعاد مختلف صلح آمیز هسته ایی بدون واگذاری کوچکترین بخشی به وجود آید، در گام نهایی موفق هستیم. به میزان این که ما شکاف داشته باشیم و ضعف درونی در قدرت داشته باشیم و مولفه های قدرت به ویژه همبستگی در بخش نخبگان ما و متعاقبا افکارعمومی شکل نگیرد، ما در گام نهایی احتمالا شکست خواهیم خورد و نتیجه نخواهیم گرفت./ با تشکر از جناب دکتر باقری که وقت خود را در اختیار پایگاه بصیرت قرار دادند. مصاحبه از: حمزه عالمی