مردم محروم و استبدادزده يمن، از شهرهاي مختلف اين كشور به دعوت جنبش حوثيها به صنعا آمدهاند تا انقلاب نيمه كاره و به تاراج رفته دو سال پيش خود را كامل كرده و حقوق به يغما رفته شان را از طريق مسالمت آميز و بدون درگيري مطالبه كنند.
خواستههاي مردم يمن
يمن، سرزمين متراكمي كه به اندازه تمام كشورهاي حاشيه خليج فارس جمعيت دارد، اين روزها از يكسو در تب و تاب حركتي آزاديخواهانه و حق طلبانه مي‌سوزد و از سوي ديگر آبستن حوادثي است كه بر اثر مقاومت دولت و تهديد برخي كشورهاي همسايه در حال وقوع است، سرزميني كه يكي از افتخارات مردمانش اينست كه خود را تنها ملتي مي‌دانند كه بدون جنگ و خونريزي و با رسيدن فرستاده ويژه پيامبر اكرم(ص) حضرت علي بن ابيطالب(ع) به اسلام گرويده و مشرف به اين دين الهي شدند.
اما همين سرزمين با اين ويژگي كه 45درصد از جمعيت 23ميليوني آن را شيعيان زيديه، اسماعيليه و دوازده امامي تشكيل داده و بقيه نيز از سنيهاي شافعي مذهب محب اهل بيت(ع) و به لحاظ برخورداري از معادن ارزشمند و آب و هواي معتدل از طبيعتي سبز و خرم بهرهمند بودند و به همين دلايل آن را "يمن خوشبخت" ناميده اند، امروز آبستن حوادثي است كه كوچكترين اشتباه دولت اين كشور و عدم تمكين در برابر خواستههاي مردم مي‌تواند آن را به بشكهاي از باروت تبديل كرده و حوادث غيرقابل پيش‌بيني را در آن رقم بزند.
شايد اكنون "عبدربه منصورهادي" رئيس‌جمهور يمن كه پس از قيام دو سال پيش مردم اين كشور در جريان بيداري اسلامي توانست با حمايتهاي عربستان از معاونت "علي عبدالله صالح"، خود را به كرسي رياست جمهوري رسانده و استبداد سنتي را در قالبي جديد بر اين كشور مسلط كند، با اندكي درايت بتواند به خواستههاي مردمي كه از درخواستهاي قبلي خود مبني بر "اسقاط نظام" كوتاه آمده و با پائين گرفتن لولههاي سلاح به "اسقاط فساد" و برگزاري تظاهرات آرام روي آورده اند، پاسخگو باشد و كشور را از بحراني كه در آن فرورفته، خارج كند.
اين بار زيديهاي حوثي ساكن استان شمالي "صعده" كه سالها از دو سو ت��ت فشار حكومت استبدادي يمن و تحريكات هماهنگ رژيم سعودي در فقر و استضعاف شديد به سر برده و از كوچكترين حقوق اوليه محروم بودند، براي خروج از اين وضعيت غيرقابل دوام، مرحله جديدي از مبارزات خود را در قالب دعوت "عبدالمالك حوثي" رهبر گروه "انصارالله" براي برگزاري تظاهرات مسالمت آميز مردمي از سراسر كشور به سوي صنعا آغاز كرده و روز جمعه هفته گذشته با تجمع در اين شهر، نمازي ميليوني را با تركيب "زيدي شافعي" به امامت يك روحاني شافعي اهل سنت برگزار كردند كه عملا كمر دولت را شكست و وزن سنگين زيديها را در صحنه سياسي علاوه بر صحنههاي نظامي به رخ دولت مركزي كشيد و توانست توطئه دولت را در به حاشيه راندن حوثيهاي اين كشور خنثي كرده و قدرت واقعي آنان را در بسيج سياسي مردم يمن و به صحنه آوردن آنان به اثبات برساند.
حوثيها در اين حركت جديد براي رسيدن به مطالبات به حق خود كه طبعاً خواسته تمام مردم يمن نيز هست از تاكتيكهاي مسالمت جويانه و اتحاد با ساير اقوام و مذاهب استفاده كرده و توانستهاند اكثريت يمنيها، اعم از زيدي و شافعي را با خود همراه كرده و در اين راه به موفقيت بزرگي دست يابند. آنها سه خواسته را مطرح كردهاند كه با استقبال شديد مردم يمن مواجه شده و باعث پيوستن ساير اقشار مردم و ايجاد اكثريتي قوي در مقابل دولت مركزي گرديده است.
اين سه خواسته اساسي و ملي اينها هستند:
1. اجرايي شدن نتايج گفتگوهاي ملي كه از دو سال پيش آغاز و تصميمات مهمي هم شامل تعديل حكومت و برگزاري انتخابات آزاد گرفته شده ولي دولت براي اجراي آن اهتمامي به خرج نمي‌دهد.
2. حكومت بايد تعديل شود و مقدمه آن بركناري نخست‌وزير و كنار رفتن حزب اقليت "اصلاح" از قدرت است. اين حزب كه از بقاياي رژيم علي عبدالله صالح بوده و حمايت احزاب سوسياليست، بعث و بخشهايي از ارتش را با خود دارد، قدرت را در اين كشور قبضه كرده و اهالي شمال و جنوب را از مشاركت در قدرت سياسي محروم نموده است.
3. تعديل قيمت فرآوردههاي نفتي به ويژه گازوئيل كه با افزايش 300درصدي آن، ضربه سنگيني به كشاورزان و روستائيان وارد كرده است.
بيان اين سه خواسته توسط گروه انصارالله و حمايت آن از سوي ديگر گروههاي مردمي و تعيين ضربالاجل براي اجراي آن توسط حكومت باعث شده شكل و شمايل مبارزات مردمي در يمن كه تاكنون به صورت قومي، منطقه اي، مذهبي و عمدتاً شبه نظامي بود، اين بار به گونه مبارزهاي كاملا مسالمتآميز و در قالب مطالبات دمكراتيك و در پوشش اجماع مردمي دنبال شود و اين شيوه كه مردم از سراسر يمن و 11 استان اين كشور راهي صنعا شده و بدون توسل به سلاح و بدون تخريب ادارات دولتي بر تحقق خواستههاي مشروع سه گانه ارائه شده از سوي حوثيها تأكيد كنند، عملاً دولت يمن را با بن بست مواجه كرده است.
اگر رئيس‌جمهور يمن، شعار "الشعب يريد اسقاط الفساد" را كه اين روزها مردم يمن سر مي‌دهند نشنود و در صدد برآوردن خواستههاي مردم بر نيايد، قطعاً به زودي ناچار خواهد شد گوشهاي خود را براي شنيدن شعار "الشعب يريد اسقاط النظام" آماده نمايد.
جريانات دخيل در يمن
با تظاهرات عظيم روز شنبه در صنعا كه نمادي كامل از همگرايي زيديها و شافعيهاي يمن حول محور اهداف مشترك بود، يمن از بعد سياسي وارد فاز جديدي خواهد شد و ادامه شرايط قبلي عملاً امكان پذير نيست. برگزاري نماز جمعه چند صد هزار نفره در پايتخت يمن به امامت يك روحاني شافعي و در حالي كه زيدهاي صنعا و ساير شهرهاي شمالي يمن به وي اقتدا كرده بودند، هرگونه شائبه درباره طايفهاي يا مذهبي بودن جنبش اصلاح گرايانه عليه دولت مركزي را از بين برد. درباره اين تظاهرات بزرگ و روندي كه ايجاد خواهد كرد، به نكاتي اشاره مي‌شود:
1- در تحولات و تحركات اخير، سه جريان اصلي قابل توجه مي‌باشند؛ جريان انصارالله يمن و ظرفيت بزرگ اجتماعي كه در استانهاي صعده، صنعا، ذمار، عمران، جوف و الحديده از آن حمايت مي‌نمايند. اين جريان در استانهاي زيدينشين تحت رهبري عبدالمالك حوثي قرار داشته و در استانهاي سني نشين، شخصيتهاي برجسته سني، هدايت معترضين را به عهده دارند. اين جمعيت از روز دوشنبه گذشته و به دنبال خودداري دولت از تن دادن به خواسته هايشان به ميدان آمدند و تظاهرات و نماز ميليوني خود را به اجرا گذاشته و با آن وزن خود را به حريف نشان دادند.
جريان دوم جريان اصلاح يمن است كه حدود 50 درصد از پستهاي دولت شامل نخست وزير، وزير كشور و وزير دفاع را به همراه 50 درصد مجلس در اختيار دارند و با احزاب سوسياليست، ناصري، حزب حق و حزب بعث در ائتلاف مي‌باشند و علاوه بر آن از حمايت بخشهايي از ارتش تحت فرماندهي علي محسن الاحمر و بقاياي رژيم علي عبدالله صالح هم برخوردار مي‌باشند. اين جريان سه روز پيش در مقابل تظاهرات پرشمار معارضان در يكي از مراكز اصلي خود- شهر تعز- راهپيمايي بزرگي به راه انداخت ولي روز بعد در آنجا نيز معارضه با برگزاري تظاهراتي بزرگتر نشان داد كه در تمام استانهاي اين كشور از محبوبيت فراگيري برخوردار است.
جريان سوم، جريان متعلق به منصورهادي، رئيس‌جمهور يمن مي‌باشد كه از حمايت جنوبيها برخوردار بوده و بر حدود نيمي از مجلس و دولت اين كشور تسلط دارد و در عين حال بخشهايي از ارتش را نيز فرماندهي مي‌كند. جريان منصورهادي اگرچه از سوي نيروهاي انصارالله (حوثي ها) احساس تهديد مي‌كند ولي در شرايط كنوني با جريان حزب اصلاح- جريان شبه اخواني وابسته به عربستان- و خاندان الاحمر مشكل بيشتري دارد و به نظر مي‌آيد كه از شرايط كنوني چندان ناراضي هم نيست و آن را فرصتي براي خلاص شدن از جريان الاحمر به حساب مي‌آورد.
2- جريان معارضه يمني با محوريت "انصارالله" با صراحت و طي بيانيه و نيز در گفتگو با هيأتهاي اعزامي از سوي عبدربه اعلام كرده است كه به هيچ وجه قصد سرنگوني رياست جمهوري يا تصرف صنعا را ندارد بلكه هدف از اعتراضات و توسعه آن را حل و فصل سه خواسته خود اعلام كرده است.
انصارالله به رهبري عبدالمالك الحوثي با برگزاري تظاهرات آرام و ممانعت از حمل سلاح و نيز ممانعت از حمله به ادارات دولتي و بانكها و تنزل خواستهها از "اسقاط نظام" به "اسقاط دولت" سعي كرده است اكثريت يمنيها اعم از زيديها و شافعيها را با خود همراه كند و در اين راه موفقيت بزرگي را به دست آورده است. به گونهاي كه آمريكا، انگليس، فرانسه، آلمان و اعضاي شوراي همكاري خليج فارس به رهبري عربستان به شدت از تحولات روز جمعه صنعا نگران شده و بيانيههايي را صادر كردهاند. نماينده دبير كل سازمان ملل در امور يمن- جمال بن عمر- در تماس با مقامات دولتي و حوثيها از "وخامت اوضاع" ابراز نگراني كرده است.
از آنجا كه انصارالله تاكنون به عنوان يك گروه "شبه نظامي" و محدود در منطقه شمال شناخته مي‌شد و عربستان تلاش مي‌كرد تا آن را گروهي شيعي و تحت حمايت ايران نشان دهد، تظاهرات ميليوني و تركيب زيدي شافعي نمازگزاران و اقتداي زيديها به امام جمعه شافعي، فرصت تازهاي را به انصارالله مي‌دهد تا از حاشيه به متن بيايد و وزنه اصلي تغييرات يمن را به دست بگيرد. وقتي تظاهرات ميليوني از دوشنبه تا جمعه در صنعا و 11 مركز استان ديگر يمن برگزار شد همه اذعان كردند كه حوثيها توان اسقاط فوري نظام در صنعا را دارند و اگر به اين كار اقدام نمي‌كنند به خاطر بعضي از ملاحظات سياسي است.
3- مبارزه با فساد حكومتي در حوزه اقتصاد و سياست به محور اصلي تغيير در يمن منجر شده است. از حدود دو سال پيش معارضه يمني رفتار و عملكرد وزارتخانههاي يمن را زير نظر گرفته و به طور مستند تخلفات انجام گرفته و سوء استفادههاي مالي را به مردم گزارش كردهاند. اقدام اخير دولت براي گران كردن پيدر پي فرآوردههاي نفتي و به خصوص گازوئيل كه در زندگي مردم فقير يمن نقش اساسي دارد، جرقه اعتراضات اخير را زد. در يمن بيش از 80 درصد مردم در روستاها زندگي كرده و دست كم 90 درصد مردم يمن از طريق كشاورزي زندگي بسيار فقيرانه خود را مي‌گذرانند.
رسيدن قيمت گازوئيل به 200 دلار در هر بشكه عملاً كشاورزي يمن را نابود مي‌كند اين در حالي است كه همه گزارشها بيانكننده آن است كه جناح نخست‌وزير يمن و خاندان الاحمر عملاً نفت منطقه جنوبي "حضر موت" - مهمترين ميدان نفتي يمن- را در اختيار عربستان قرار داده و سعوديها به مدد حمايت علي محسن الاحمر اين منطقه را عملاً از حاكميت و صنعا جدا كردهاند.
اعتراض عليه فساد دولت مركزي مسلماً به حد كنوني محدود نمي‌ماند مخصوصاً از اين رو كه تجربه مي‌گويد دولت در برابر اعتراضات مقاومت مي‌كند و عملاً تغييرات مسالمتآميز و محدود را به بن بست مي‌كشاند. دولت تلاش مي‌كند تا عملاً اعتراضات از سطح اعتراض به تصميمات اقتصادي دولت را به اعتراض به اصل حاكميت منتقل كند و از طريق آن حساسيتهاي منطقه‌اي و بين‌المللي را عليه معارضه يمني به ميدان بياورد از اين رو اگرچه در پرقدرت بودن جنبش تغيير در يمن هيچ ترديدي نيست اما در عين حال در چشم انداز اين حركت دشواريهايي ديده مي‌شود و نتيجه به ميزان زيادي بستگي به بازي جناح معارضه از يك طرف و جناح جنوب به رهبري عبدربه از طرف ديگر دارد.
4- تحركات منطقه‌اي و بين‌المل��ي كه حول محور تحولات يمن مشاهده گرديد از حساسيت شرايط يمن حكايت مي‌كند. پيش از اين سفير آمريكا در يمن در پيامي كه به عبدالمالك حوثي رهبر جريان انصارالله داد، نوشته بود كه سرنوشتي شبيه بشار اسد در انتظار اوست و از اين طريق تلاش كرده بود كه شكل گيري يك جبهه جهاني- منطقه‌اي عليه انصار را يادآور شود. در عين حال بيانيه غربيها به رهبري آمريكا كه در آن از توسعه دامنه بحران ابراز نگراني شده و خواستار "گفت و گوي نتيجه بخش" بين معارضه و دولت شده بود، از محدوديتهاي فراواني كه غرب براي اثرگذاري بر تحولات يمن با آن مواجه مي‌باشد، حكايت مي‌كند.
بيانيه شوراي همكاري خليج فارس و تحرك تازه آنان و تهديدآميز معرفي كردن شرايط يمن و جابجايي محدود نيروي هوايي عربستان كه در مرزهاي با يمن انجام داد از نگراني عميق اعراب متحد غرب خبر مي‌دهد. در عين حال وعده عربستان براي تأمين بنزين و گازوئيل يمن و صحبت كردن از كمك اقتصادي به دولت نشان مي‌دهد كه عربستان به ناكارآيي روشهاي پيشين و طرح قبلي خود كه به "مبادره - ابتكار- خليجي" مشهور شده، واقف است. اما با توجه به سه خواسته ذكرشده كه به مسايل اقتصادي محدود نمي‌گردد، بعيد است دست و دل بازي ديرهنگام ملك عبدالله بتواند اين خيزش ميليوني را متوقف گرداند.
5- اگر سه خواستهاي كه به آن اشاره شد، محقق گردند، اين يك پيروزي بزرگ براي انصارالله مي‌باشد چراكه تن دادن حكومت به بازگرداندن قيمتهاي گازوئيل و تعديل دولت صنعا موقعيت اين جنبش را در كل يمن از جمله در بين اهل سنت كه بيش از نيمي از جمعيت يمن را شامل مي‌شوند و در ميان روستائيان كه لااقل 80 درصد جمعيت 25 ميليوني يمن را به خويش اختصاص داده اند، مستحكم كرده و در انتخابات آينده مجلس كه پس از اصلاح قانون اساسي- احياناً در سال 1394 (2015) - برگزار خواهد شد به يك موقعيت بلامعارض تبديل كرده و جابجايي سياسي به طريق مسالمت آميز را تسهيل مي‌گرداند.
از اين رو بايد گفت محدود نگه داشتن دامنه اعتراضات به دولت و جريان وابسته اصلاح ضمن آن كه از هزينههاي مبارزه مي‌كاهد و مانع وقوع جنگ داخلي در يمن مي‌شود، سرعت و قطعيت نتيجه را هم زياد مي‌كند و از اين رو بسيار هوشمندانه مي‌باشد. حوثيها هم اينك در عمل نزديك به 70 درصد صنعا به همراه دست كم 4 استان شمالي را در اختيار دارند و هيچ نيرويي قابل مقايسه با آنان نيست و از اين رو يمنيها كه دنبال راه حل براي برون رفت از وضع فعلي هستند در عمل "انصارالله" را به عنوان گزينه ارائه مي‌نمايند. كما اين كه حدود يك ماه پيش وقتي در استان "اب" (استان اصلي حزب اصلاح) درباره اين كه بهترين جرياني كه مي‌تواند يمن را از بحران كنوني نجات دهد، كدام است؟ مطرح شد بيش از 90 درصد گفتند هيچ راه حلي به جز "انصارالله" وجود ندارد.
البته تجربه سه سال اخير در مصر، تونس، ليبي و يمن به خوبي بيانگر آن است كه بايد از امنيتي شدن جنبشها و رويكردهاي انحصارگرايانه خودداري شود چراكه امنيتي شدن و انحصارگرايي به دشمن امكان رخنه داده و هزينه انقلابها را بسيار زياد مي‌كند و حتي مي‌تواند آنها را با ناكامي مواجه گرداند. از اينجا مي‌توان راز مخالفت جدي امام خميني- رضوانالله تعالي عليه- در استفاده از سلاح براي پيروزي انقلاب اسلامي را دريافت. اين تجربه مي‌تواند انقلابها را از انحراف نجات دهد.
6- بعضي از خبرها و نشانهها بيانگر آن است كه با بالا گرفتن دامنه اعتراضات عليه دولت تحت الحمايه آمريكا و عربستان در يمن، اين دو كشور مذاكراتي را با شاخه يمني القاعده، موسوم به "انصار الشريعه" براي به خشونت كشيدن تظاهرات و اعتراضات مسالمت آميز انجام دادهاند و آنان در نظر دارند با بالا بردن هزينهها، مردم فقير يمن را از اطراف نيروهاي انقلاب دور گردانند. اگر اين اتفاق بيفتد حوثيها ناچارند متقابلاً به سلاح روي آورند و اين اگرچه با دشواريهايي همراه است ولي توطئه مشترك عربستان و آمريكا را خنثي مي‌كند.
جمهوري اسلامي ايران و فرصتهاي انقلاب يمن
وقوع انقلاب در يمن فرصتهاي جديدي را پيش روي دستگاه سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران براي گشايش اعتبار سياسي در اين كشور باز كرده است. پتانسيلها و فرصتهاي زيادي در لواي اين انقلاب براي بهبود روابط دو كشور و نفوذ جمهوري اسلامي ايران در يمن، ايجاد شده است. اين فرصتها را در سه بخش كلي به شرح ذيل مي‌توان تقسيمبندي كرد:
بُعد داخلي: از مهمترين فرصتهايي كه جامعه داخلي يمن براي منافع ملي ايران دارد مي‌توان به حضور شيعيان زيدي در اين كشور اشاره كرد. اين گروه مذهبي كه تقريباً حدود 40 تا 42 درصد جمعيت اين كشور را تشكيل مي‌دهند، اقليت بزرگي در يمن به حساب مي‌آيند.
با وقوع انقلاب در يمن و سرنگوني صالح، هرچند نظام سياسي اين كشور حفظ شده است، اما مي‌توان اميدوار بود كه اين گروه مذهبي از اين به بعد در معادلات سياسي يمن ناديده انگاشته نخواهند شد و مي‌توان گفت از آنجا كه اين گروه نيز همانند ديگر گروههاي يمني در مبارزه عليه رژيم صالح شركت داشته اند، بنابراين ديگر ناديده انگاشتن اين گروه در معادلات سياسي يمن امكان پذير نيست. حضور زيديها در ساختار سياسي مي‌تواند ديدگاه سياست خارجي يمن را نسبت به جمهوري اسلامي ايران ملايمتر سازد.
بُعد منطقه‌اي: از بُعد منطقه‌اي مي‌توان به محدود شدن نقش عربستان سعودي و تنفر مردم از سياستهاي محافظه كارانه و جانب دارانه آل سعود از غرب اشاره كرد. هرچند در حال حاضر رئيس‌جمهور فعلي يمن خط مشي مشابه حكومت عبدالله صالح را در پيش گرفته و مورد حمايت عربستان است، اما با موانعي كه عربستان در راه انقلاب يمن ايجاد كرد، مردم يمن اين خاطره را از ياد نخواهند برد و در آينده اين مسأله مي‌تواند به ضرر عربستان تمام شود؛ چراكه ايران، بر خلاف عربستان، از همان ابتدا از عدالت‌خواهي حمايت مي‌كرد. ايران مي‌تواند با تدبير مناسب و يك سياست خارجي پويا، از اين سرمايه اجتماعي ايجادشده به بهترين شكل استفاده نمايد.
بُعد بين‌المللي: در حال حاضر، آمريكا توانسته است تا حدودي مديريت تحولات منطقه را به دست بگيرد و شواهد نشان از موفقيت نسبي اين كشور در هدايت اين تحولات دارد؛ اما بايد گفت كه در بلندمدت، مردم منطقه كه اكثريت مطلقشان مسلمان هستند، در حكومتهايي دمكراتيك اجازه نخواهند داد كشورشان تحت سيطره ايالات متحده باشد و سعي خواهند كرد بر طبق اصول و منافع خود رفتار نمايند.
يمن نيز مسلماً از اين امر مستثني نيست. بنابراين شكل گيري يك حكومت دمكراتيك كه خواسته اصلي انقلابيون است بسيار به سود ايران خواهد بود؛ چراكه دو كشور منافع مشترك زيادي دارند كه كسب آنها در گرو همكاري با يكديگر است.