مهدی سعیدی
در سال‌هایی نه چندان دور که انقلاب اولین روزهای تولدش را می‌گذراند، دشمنان نهضت اسلامی ملت ایران با همه توان به میدان آمده بودند تا این حرکت نوپا را در نطفه خفه کنند. از سویی دیگر، یکی از الزامات انقلاب، تغییرات بنیادین در ساختار و نهادهای نظام سیاسی بود که این دگرگونی موجب آن شد تا زمان استقرار ساختار جایگزین، با نوعی بی‌ثباتی و ناامنی در جامعه روبه‌رو باشیم. به همین دلیل بود که در آن ایام، روزی نبود که خبری از توطئه و بلوایی جدید به گوش نرسد و عده‌ای به جرم خیانت و خرابکاری و وابستگی به دشمن دستگیر نشوند. در این اوضاع بود که دفاع مردمی از انقلاب اسلامی که پیش از این نیز ضرورت آن احساس می‌شد، در قالب تشکیلاتی به نام «بسیج» تجلی عینی یافت. بسیج با توجه به ویژگی‌هایی که داشت، بسیار به کار نظام آمد و در حل بسیاری از بحران‌ها نقش‌آفرین بود.
مهم‌ترین ویژگی بسیج را می‌توان در بی‌بدیل و منحصربهفرد بودن آن دانست که مشابه آن را در دیگر نظام‌های سیاسی غیراسلامی نمی‌توان یافت.
در دیگر کشورها نیز هرچند اجتماعاتی مردمی شکل گرفته‌اند و در نگاه اول شبیه به مجموعه بسیج به‌نظر می‌رسند، اما با مرور ویژگی‌های بسیج در ادامه مشخص میشود که تفاوت‌هایی مبنایی حتی در نشانه‌های ظاهری میان این مجموعه‌ها با تشکل بسیج در نظام اسلامی وجود دارد.
شاید مهم‌ترین ویژگی سازمان بسیج را بتوان در مکتبی بودن آن دانست. بدین معنا که مبتنی بر آموزه‌های مکتب تشیع و اسلام ناب محمدی(ص) شکل گرفته است. در این مجموعه، شاخصه هدفگذاری، سازماندهی، مدیریت، تعیین صلاحیت، عضوگیری و... آموزه‌های اسلامی بوده و چه در مرحله تأسیس و چه در مرحله تداوم و تحول، تنها از آموزه‌های اسلامی الگوبرداری شده است.
ویژگی ممتاز دیگر مجموعه بسیج، جهادی بودن آن است. رهبر معظم انقلاب اسلامی در تبیین ماهیت اقدامات جهادی و تفاوت آن با دیگر اقدامات مشابه در بازدید از پژوهشکده رویان می‌فرمایند: «جهاد با جهد و تلاش از لحاظ ریشه یکیاند؛ یعنی در آن، معنای جهد و کوشش وجود دارد؛ اما جهاد فقط این نیست؛ جهاد یعنی مبارزه؛ مبارزه در همین اصطلاح متعارف فارسی امروز ما. مبارزه انواع و اقسامی دارد: مبارزه علمی داریم، مبارزه مطبوعاتی داریم، مبارزه سیاسی داریم، مبارزه اقتصادی داریم، مبارزه نظامی داریم، مبارزه آشکار داریم، مبارزه پنهان داریم؛ اما یک نقطه مشترک در همه اینها وجود دارد و آن اینکه در مقابلِ یک خصم است و در مقابل یک مانع است. مبارزه با دوست معنی ندارد؛ مبارزه در مقابل یک دشمن است.»
با این تعریف از اقدام جهادی، بسیج را می‌توان مصداق کامل تشکلی دانست که با محوریت اقدام جهادی شکل گرفته است و اگر مأموریت‌های جهادی از آن گرفته شود، فلسفه و موضوعیت خود را از دست خواهد داد.
ویژگی ممتاز دیگر مجموعه بسیج، فراگیر بودن آن است. بدین معنا که بسیجی بودن در قالب‌های تنگ سازمانی نمی‌گنجد. همه اقشار از زن و مرد و پیر و جوان، همه اقوام از فارس و ترک و لر و کرد و عرب و... می‌توانند عضوی از مجموعه بسیج باشند. حتی مذهب نیز مانع پیش روی عضویت در بسیج نیست و از شیعه و سنی تا مسیحی و زرتشتی می‌توانند سبک زندگی بسیج را بپذیرند و به اردوگاه بسیجیان وارد شوند، همان‌طور که در دوران دفاع مقدس شاهد حضور همه این افراد جامعه بودیم.
ویژگی ممتاز دیگر تشکل بسیج، پویایی و شادابی و انعطاف‌پذیری آن است. این ویژگی از آنجا ناشی میشود که اغلب اعضای بسیج را نوجوانان و جوانان تشکیل می‌دهند که شادابی و طراوات و ایثار و از خودگذشتگی و... از ویژگی‌های سنی آنان است. هنگامی که این نیروی جوانی با بهجت و طراوت ایمان و معنویت آمیخته شد، مجموعه‌ای ممتاز شکل می‌گیرد که می‌تواند موتور محرک اجتماع در حرکت به سمت تعالی و پیشرفت باشد.
همین غلبه و حاکمیت روحیه جوانی است که اقشار مختلف بسیج را که در آن، علاوه بر نوجوانان و جوانان، پیران و میانسال‌ها نیز حضور دارند، شاداب و پرامید کرده و در مجموع، تشکلی چالاک و پویا را خلق کرده است. ویژگی دیگر تشکل بسیج، فراسازمانی بودن آن است. بدین معنا که این مجموعه در عین حال که در چارچوب ساختار کشور دارای جایگاه مشخصی است و در قالب مجموعه‌ای سلسله‌وار تعریف شده است، انعطاف وسیع در عضوگیری داشته و تمامی اقشار جامعه می‌توانند در آن عضو باشند. بدین منوال، بسیج ساختاری منعطف و فراتر از سازمان‌های کلاسیک دارد.
با توجه به ویژگی‌های برشمرده و منحصربهفرد بسیج باید گفت که امروز نیز جمهوری اسلامی برای عبور از میدان‌های سخت تا تحقق همه آرمان‌های انقلاب اسلامی بیش از گذشته نیازمند چنین مجموعه‌ای گرانبهاست. تنها با چنین خصوصیاتی است که می‌توان اقتصاد مقاومتی را نهادینه کرد و از سد تحریم‌های دشمن گذشت. با این نگرش می‌توان در جبهه‌های علمی گل کاشت و برای تحقق عدالت و پیشرفت، گام‌هایی استوار برداشت.
به امید آنکه ویژگی‌های بسیج در گذر زمان از گزند نسیان و استحاله در امان بماند و رنگ و بوی مجموعه بسیج که صبغه‌ای الهی است، بر همه مجموعه‌های اجرایی و تصمیم‌گیری کشور سایه افکند. چرا که به فرموده حکیم فرزانه انقلاب اسلامی، «فرهنگ بسیجی است که می‌تواند بر همه تحولات این کشور فائق بیاید و حرکت این کشور را تضمین کند.»(7/9/84)