پایگاه بصیرت؛ گروه بین الملل: همان گونه که ظهور داعش جنجال برانگیز بود و تا مدت ها تیتر اول رسانه های مختلف را به خود اختصاص داده بود، افول این گروهک تروریستی نیز برای همگان قابل توجه خواهد بود. اما آیا نشانه هایی به ویژه در عراق و سوریه مبنی بر عقب نشینی و نابودی این گروه وجود دارد یا این که داعش تا مدت مدیدی همچنان منطقه را صحنه تاخت و تاز خود قرار خواهد داد؟ در این گزارش به بررسی این موضوع در صحنه عراق و سوریه می پردازیم: آخرین وضعیت داعش در عراق بنا بر گزارش منابع امنیتی عراق، گروه تکفیری داعش نیمی از مناطقی را که در خردادماه سال جاری در حمله ‌ای ناگهانی به عراق به اشغال درآورده بود، اینک طی حملات تهاجمی ارتش عراق و نیروهای مردمی (موسوم به الحشد الشعبی) از دست داده است. به گفته برخی کارشناسان نظامی، گروه تروریستی داعش در بیش از 20 محور در مناطق سنی نشین شش استان عراق مشغول جنگ است. در شرایط فعلی عناصر داعش در موصل، مرکز استان نینوا، تلعفر در غرب، سنجار در نزدیکی تلعفر، ربیعه در مرز عراق و سوریه و بخش هایی از دشت نینوا سیطره دارند. ارتش عراق توانسته است عناصر داعش را از بخش هایی از منطقه زمار در غرب موصل و مناطقی از دشت نینوا را از اشغال این گروهک آزاد کند. بنا بر آخرین گزارش ها، عناصر داعش برای جلوگیری از حمله قریب الوقوع ارتش، خندق هایی را در اطراف شهرها و مناطق تحت کنترل خود در دره نینوا حفر کرده اند. همچنین این گروه تروریستی، خانواده ها را در شهر موصل عراق مجبور کرده دست کم یک نفر را برای عضویت در این گروه و شرکت در جنگ تعیین کنند. گفته می شود با تصمیم داعش هر کس از جنگ در کنار داعش خودداری کند باید یک میلیون و 500 هزار دینار بپردازد و در غیر این صورت زندانی خواهد شد . از دیگر اقدامات داعش در موصل برای مقابله با حمله ارتش و پیشمرگه، بمب گذاری ساختمان استانداری استان نینوا است تا در صورت عقب نشینی، این ساختمان را به طور کامل منفجر کنند. داعشی ها همچنین 15 مسجد را بمب گذاری کرده و برای حفظ امنیت ارتباطات، هر کسی در سطح شهر از تلفن همراه استفاده کند، دستش را قطع می کنند. این در حالی است که پروژه آزادسازی موصل هر روز جدی تر می شود. فؤاد معصوم، رئیس جمهور عراق، اسامه النجیفی معاون خود را مامور نظارت بر طرح عملیات آزادسازی شهر موصل کرده است. ریاست جمهوری عراق با صدور بیانیه رسمی تصریح کرده است: نیروهای ارتش عراق، پیشمرگ ها و جنگجویانی از شهر موصل در عملیات آزادسازی این شهر مشارکت خواهند کرد. یک نماینده کرد مجلس عراق هم تاکید کرد پیشمرگ ها در استان نینوا خواهند جنگید، اما وارد شهر موصل نخواهند شد. استاندار نینوا هم اعلام کرده است نیروی نظامی بیست هزار نفری برای آزادسازی شهر موصل تشکیل می شود. در ��ایر استان های عراق نیز ارتش نسبت به داعش برتری محسوسی دارد. شهر تکریت، مرکز استان صلاح الدین عراق به محاصره نیروهای عراقی در آمده است و عشایر معمولا حملات تروریست های داعشی را دفع می کنند. خبرهای رسیده حاکی از آن است که شهر تکریت در آستانه آزاد سازی کامل است. نیروهای امنیتی عراق،‌ داعش را در مناطق همجوار دو منطقه بلد، ‌الدجیل، ‌الضلوعیه، ‌سامرا، ‌جنوب تکریت و مناطق دیگری در مجاورت بیجی که به جز پالایشگاه این شهر در اشغال داعش بود، نابود کرده و تنها مناطقی مانند الدور در این استان همچنان تحت اشغال داعش باقی مانده است. همچنین هفته گذشته نیروهای امنیتی توانستند با کمک نیروهای عشایر، منطقه بیجی را در این استان کاملا از وجود عناصر گروه تروریستی داعش پاکسازی کنند. در استان دیالی، جز مناطق کمی در شمال شرق این استان، به خصوص بعد از پیروزی نیروهای ارتش و مردم در نواحی السعدیه و جلولا و همچنین ادامه پیش روی های ارتش در تمامی مناطق دیالی، نقطه دیگری تحت اشغال داعش نمانده است. در استان کرکوک، داعش در مناطق هم مرز با استان صلاح الدین یعنی منطقه الحویجه تا ناحیه داقوق حضور دارد و سایر مناطق پاکسازی شده است. در استان الانبار نیروهای ارتش عراق وارد یک نبرد سرنوشت ساز با داعش در شهر الرمادی مرکز این استان شده اند که داعش در بخش هایی از آن مانند فلوجه، هیت وراوه و عانه و روستاهای الوس و القائم حضور دارد. این در حالی است که مناطقی از این استان همچون ‌الابار، ‌المجر و بروانه توسط ارتش عراق آزاد و پاکسازی شده است. وضعیت داعش در سوریه در سوریه، داعش همچنان مناطق زیادی از دو استان دیرالزور و رقه را در اختیار دارد و روند آزادسازی این مناطق با توجه به گستردگی آن، کند پیش می رود. در سایر مناطق سوریه مانند شمال حلب و یا درعا در جنوب، شاهد حضور عناصر داعش هستیم، اما سیطره اصلی در دست آنان نیست و سایر گروه های تروریستی مانند جبهه النصره هم حضور فعال دارند. موصل در عراق و رقه در سوریه دو پایگاه اصلی داعش بشمار می آیند؛ شهر مرزی ابوکمال نقطه اتصال پیشروی های داعش در عراق و سوریه است و عملیات پشتیبانی داعش از طریق بزرگراه حدیثه - ابوکمال (در عراق) و دیرالزور - رقه در سوریه تامین می شود. به همین دلیل یکی از راه های متوقف کردن پیشروی های این گروه، قطع ارتباط میان عناصر آن در سوریه و عراق است. با ادامه روند عملیات های تهاجمی در عراق و سوریه می توان پیش بینی کرد داعش همچنان بخش های زیادی از قلمروی خود را از دست خواهد داد. وضعیت درونی داعش داعش در ابتدای حملات و پیشروی های برق آسای خود روحیه بالایی کسب کرد و دست یابی به غنایم مالی و نظامی فراوان، موجب جذب بیشتر افراد به ویژه از سایر کشورها به این گروه تروریستی شد. برپایی خلافت اسلامی و اداره شهرها و روستاهای تحت تصرف نیز به آنان نوعی ثبات و اعتماد به نفس بخشید و به همین دلیل در سودای توسعه خلافت اسلامی مورد ادعای خود تا فراسوی مرزهای عراق و سوریه بودند، اما شکست هایی که داعش به ویژه در عراق طی ماه های اخیر متحمل شد، موجب تضعیف روحیه آنان شده و دست کم می توان گفت در شرایط کنونی به جای حمله و پیشروی، فقط در صدد دفاع و حفظ مناطق خود هستند. نمونه ای از حالت انفعالی و تدافعی داعش را می توان در اقدامات میدانی مانند حفر خندق در اطراف موصل مشاهده کرد. داعش برای حفظ نظم و ثبات در مناطق تحت سیطره ناچار به اعمال خشونت است. یک نویسنده آلمانی (یورگن تودنهوفر) که اخیرا از فرصتی نادر برای بازدید از سرزمین های تحت اشغال داعش (رقه و موصل) برخوردار شده، گفته است که این گروه بی رحم تر و سخت جان تر از آن چیزی است که او تصور می کرد. به گفته او داعش با برپایی نظام خاص دادگستری، مردم را وادار به اجرای احکام شرعی کرده است. پلیس داعش هم بر اجرای شریعت نظارت می کند، هرچند رئیس پلیس محلی موصل به او گفته است که دیگر مجبور نیست مجازات های خشن اعمال کند، زیرا ترس و خشونت ورزی یک عامل بازدارنده خیلی قوی محسوب می شود. روایت ‌های تکان ‌دهنده ‌ای هم که توسط زنان فراری طائفه ایزدی از دوران اسارتشان نقل شده، نشان می دهد داعش در پیشبرد اهداف خود از هیچ گونه جنایت و خشونتی دریغ نمی ورزد. به گفته پیروان آیین ایزدی در عراق، حدود ۳۵۰۰ نفر از زنان و دختران آن ها هنوز در اسارت عناصر داعش هستند و با آنان همچون برده‌های جنسی رفتار می‌شود. بی تردید رفتارهای ناهنجار و خشونت آمیز حتی گریبان عناصر داعش را فرا گرفته و همزیستی درونی آنان را به چالش خواهد کشید. در همین راستا اخباری از تصفیه حساب های درون سازمانی به گوش می رسد و حالت رعب و وحشت حتی در میان عناصر و فرماندهان میانی داعش حاکم شده است. قرائت یک جانبه از شریعت و فرونهادن جنبه رحمانی دین، نه تنها مخاطبان داعش را از دین می گریزاند، بلکه در نهایت خود آنان را به بن بست تئوریک می کشاند. برای مثال وقتی نویسنده آلمانی از عناصر داعش می پرسد سوره های قرآن با رحمت آغاز شده است، اما چرا شما از رحمت بدور هستید، پاسخی نداشته اند! آینده داعش همان گونه که ذکر شد گروه داعش بر خلاف چند ماه پیش، دیگر قادر به حمله و پیشروی های راهبردی نیست، بلکه ناچار به دفاع و حفظ مناطق تحت نفوذ خود بوده و بخش های زیادی از قلمروی خود را از دست داده است. آخرین برآوردها حاکی از آن است که مناطق تحت اشغال داعش چه در عراق و چه در سوریه، کمتر از 30 درصد است. ادامه موجودیت داعش حداقل به سه عامل اساسی بستگی دارد: استمرار کمک های خارجی، حفظ روحیه و ثبات داخلی و بالاخره تاخیر و کندی در عملیات های هجومی علیه آن توسط ارتش عراق و سوریه. متاسفانه حمایت های خارجی به رغم ادعاهایی چون تشکیل ائتلاف ضد داعش، هنوز ادامه دارد و خصوصا داعش برای تضعیف نظام سوریه گزینه خوبی در نظر آمریکا و همراهان اوست. در سطحی بالاتر، از نظر این کشورها، داعش حربه مناسبی برای پیشبرد سیاست آشوب و تفرقه افکنی و برافروختن جنگ مذهبی محسوب می شود، لذا نابودی آن نه تنها برای حامیانش موضوعیت ندارد، بلکه می توان گفت تقویت آن در دستور کار قرار گرفته است. وضعیت داخلی داعش نسبت به ابتدای حملات دچار رکود شده است و تلاش رهبران داعش این است که ضمن حفظ روحیه نیروهای موجود، با کمک حامیان خارجی، همچنان به جذب نیرو ادامه دهند و منابع مالی و پشتیبانی خود را توسعه دهند. از طرفی تدوام سیاست ارعاب و خشونت و نیز بافت و فرهنگ قبیله ای در مناطق تحت نفوذ، عامل دیگری در حفظ حاکمیت داعش محسوب می شود. تنها راه غلبه بر داعش تکیه بر حملات هجومی میدانی است که چنین کاری از ماه ها پیش آغاز شده و روند خوبی یافته است، با این حال با توجه به مشکلات و موانع و پیچیدگی های کار میدانی (از جمله گستردگی مناطق، سیطره داعش بر خطوط مرزی عراق و سوریه، باز بودن معابر مرزی با اردن و عربستان و ترکیه، استقرار داعش به همراه مردم در شهرها و...) انتظار حمله برق آسا و نابودی زودهنگام داعش، منطقی به نظر نمی رسد. در بعد رسانه ای و افکار عمومی نیز علیه داعش کارهای مناسبی صورت گرفته و نکته قابل توجه آن است که داعش با توجه به افکار منحرف و رفتارهای ناهنجار، در عرصه افکار عمومی دچار افول زیادی شده و جز برای برخی جوانان افراطی با رویکرد سلفی و وهابی در گوشه و کنار جهان، جذابیتی ندارد. با این تفاصیل می توان پیش بینی کرد داعش محکوم به نابودی است و دیر یا زود مناطق اشغالی عراق و سوریه از چنگ این گروه تکفیری آزاد خواهد شد، هر چند اندیشه تکفیر به این زودی و به سادگی از میان نخواهد رفت، لذا لازم است نخبگان جهان اسلام با ارائه و اجرای یک برنامه حساب شده فکری ـ فرهنگی علیه افراطی گری و تکفیر، مانع ظهور داعش و دواعش در آینده شوند./