پایگاه بصیرت؛ گروه بین الملل: " محمد جواد ظریف" وزیر خارجه ایران و "فدریکا موگرینی" مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، عصر پنجشنبه ۱۳ فروردین ۱۳۹4، طی کنفرانس خبری در لوزان سوئیس بیانیه مشترک مطبوعاتی را در خصوص به توافق رسیدن برای حل و فصل بحران هسته ای ایران به زبان فارسی و انگلیسی قرائت کردند. بر اساس این بیانیه طرفین متعهد شدند که تا تاریخ 11 تیر ماه سال جاری به توافق جامع دست پیدا کنند. این بیانیه در حقیقت راهکارهایی را که طرفین مذاکره بر آن توافق کرده اند بر شمرده است و اگرچه مذاکرات حداقل تا 11 تیرماه ادامه خواهد داشت و بر سر جزئیات آن توافق نشده است، اما دارای ابهاماتی است که بدون شک دستگاه سیاست خارجی کشور باید در طول مذاکرات آینده باید به آن ها توجه ویژه ای داشته باشد. این ابهامات البته هنوز چون به مرحله اجرا درنیامده، نمی تواند به معنای نفی خطوط قرمز نظام در موضوع هسته ای باشد، اما همچنان که رهبر معظم انقلاب در دیدار با مداحان (20/1/1394)، دو روز قبل هشدارهایی را مطرح کردند، باید به ابهامات بیانیه لوزان توجه جدی داشت تا منافع ملی در موضوع هسته ای تأمین گردد. رهبر معظم انقلاب ضمن طرح این هشدارها، بار دیگر بر اطمینان به مسئولان دیپلماسی هسته ای کشور تأکید کردند، اما از بابت این که موضوع هسته ای امر بسیار مهمی در پیشبرد منافع ملی کشور است، هشدارهایی را نیز بین کردند. با توجه به بیانیه لوزان و هشدارهای رهبری، می توان چالش های ذیل را در این زمینه مورد تأمل قرار داد: 1- موضوع نحوه لغو تحریم ‌ها یکی از این ابهامات است که در تعابیر به کار رفته از سوی سخنگوی 1+5 و وزیر امور خارجه کشورمان تفاوت‌هایی به چشم می‌خورد، زیرا طرف غربی بحث برداشتن گام به گام تحریم‌ها را مطرح می‌کند. سخنگوی کاخ سفید در این خصوص صراحتا اعلام نمود که تحریم ها نه به صورت یکجا که تدریجا لغو خواهد شد و در تازه ترین اظهارات، بن رودز، مشاور سیاست خارجی رئیس جمهور آمریکا بار دیگر مدعی شد که تحریم های وضع شده علیه ایران در صورت رسیدن به توافق جامع بصورت مرحله ای لغو خواهند شد. این در حالی است که یکی از شروط اصلی مذاکرات از طرف ایران رفع همه تحریم ها به صورت یکجا بوده است. در این بیانیه آمده است که تحریم های آمریکا بعد از تایید راستی آزمایی ایران از طرف آژانس بین المللی انرژی اتمی برداشته می شود و مشکل اینجاست که اگر آژانس این تایید را با منافع سیاسی اعضا در آمیزد، آن گاه احتمال انحراف در توافق بیشتر می شود. از همین رو ره��ر معظم انقلاب در تاز ه ترین بیانات خود (20/1/1394) فرمودند: « در این جزئیّات مذاکرات ــ که خیلی هم این چند ماه آینده مهم است ــ اتّفاقی که باید بیفتد این است که تحریم ها به‌طور کامل و یکجا بایستی لغو بشود. این که یکی از آنها می گوید تحریم ها شش ماه دیگر لغو می شود، یکی می گوید نه ممکن است یک سال هم طول بکشد، یکی دیگر می گوید ممکن است از یک سال هم بیشتر بشود، اینها بازیهای متعارف معمول اینها است؛ اینها هیچ قابل اعتناء و قابل قبول نیست؛ تحریم ها بایستی ــ اگر چنانچه حالا خدای متعال مقدّر فرموده بود و توانستند به یک توافقی برسند ــ در همان روز توافق به‌طور کامل لغو بشود؛ این باید اتّفاق بیفتد. اگر قرار باشد که لغو تحریم ها باز متوقّف بشود بر یک فرایند دیگری، پس چرا ما اصلا مذاکره کردیم؟ اصلا مذاکره و نشستن پشت میز مذاکره و بحث کردن و بگومگو کردن برای چه بود؟ برای همین بود که تحریم ها برداشته بشود؛ این را باز بخواهند متوقّف کنند به یک چیز دیگری، اصلا قابل قبول نیست.» 2. چالش و ابهام بعدی بحث روند رو به رشد تحقیقات در تاسیسات فوردو است که صرفا تحقیقات آزمایشگاهی است و اجازه تزریق گاز به دستگاه ها داده نشده است. البته این موضوع به معنای این نیست که فوردو از اعتبار ساقط شده باشد، بلکه در حالتی قرار می گیرد که اگر طرف مقابل تعهدات خود را انجام نداد، فوردو ابزار فشاری است که در این وضعیت فعال می شود و به گفته عراقچی، غنی سازی در آن انجام خواهد گرفت. با این حال ابهام در این است که روند تحقیقات در فوردو، بدون رسیدن به مرحله صنعتی آیا منجر به توسعه می شود یا خیر؟ یعنی آیا در سطح آزمایشگاهی، یک پروژه تحقیقاتی می تواند از همه جوانب توسعه هم برخوردار شود یا صرفا بخشی از مراحل را طی خواهد کرد و در طی زمان دستخوش آب رفتن انگیزه های پشت سر خود خواهد شد و حتی روند تحقیقاتی آن، و نه توسعه، بی خاصیت خواهد شد؟ از همین رو مقام معظم رهبری در همان سخنان بالا می فرمایند: « توسعه‌ علمی و فنّی هسته‌ای در ابعاد گوناگون، به‌هیچ‌وجه نبایستی متوقّف بشود. توسعه باید ادامه پیدا کند، توسعه‌ فنّی. حالا محدودیّت هایی را ممکن است لازم بدانند قبول بکنند، ما حرفی نداریم. برخی از محدودیّت ها را قبول کنند، امّا توسعه‌ فنّی حتماً بایستی ادامه پیدا بکند و با شدّت و قدرت پیش برود.» 3- چالش سوم مربوط به نظارت های آژانس است که در متن بیانیه آمده است: « ... آژانس بین المللی انرژی اتمی از فن آوری های مدرن نظارتی استفاده خواهد کرد و از دسترسی های توافق شده بیشتری از جمله به منظور روشن کردن موضوعات گذشته و حال برخوردار خواهد شد.» این جملات نیازمند واکاوی زیادی است و باید به شدّت مراقب بود که آن نظارت ها خارج از عرف و چارچوب نظارتی که در ارتباط با دیگر کشورها مطرح است، نباشد. طی سال های گذشته غربی ها تلاش زیادی کردند که خارج از نظارت های آژانس، فعالیت های نظامی مشروع ایران را نیز زیر نظر بازرسی قرار دهند، که با مقاومت مسئولان این زیاده خواهی آن ها متوقف شد. در مجموع اِعمال نظارت های خارج از عرف با حضور تیم های از آژانس که احتمال حضور مأموران اطلاعاتی اسرائیل نیز در آن ها بعید نیست، یکی از زیاده خواهی های غرب است که باید مراقب بود، از قِبَل توافقات هسته ای ایجاد نشود. رهبر معظم انقلاب در این باره نیز در سخنرانی اخیر به روشنی موضع گرفتند و فرمودند: «به‌هیچ‌وجه اجازه داده نشود که به بهانه‌ی نظارت، اینها به حریم امنیّتی و دفاعی کشور نفوذ کنند؛ مطلقاً. مسئولین نظامی کشور به‌هیچ‌وجه مأذون نیستند که به بهانه‌ی نظارت و به بهانه‌ی بازرسی و مانند این حرفها، بیگانگان را به حریم و حصار امنیّتی و دفاعی کشور راه بدهند، یا توسعه‌ی دفاعی کشور را متوقّف کنند؛ توسعه‌ی دفاعی کشور، توانایی دفاعی کشور، مشت محکم ملّت در عرصه‌ی نظامی، این بایستی همچنان محکم بماند و محکم‌تر بشود؛ یا حمایت ما از برادران مقاوممان در نقاط مختلف؛ اینها مطلقاً نبایستی در مذاکرات مورد خدشه قرار بگیرد. تذکّر بعدی این است که هیچ شیوه‌ی نظارتی غیر متعارف که جمهوری اسلامی را به یک کشور اختصاصی از لحاظ نظارت تبدیل میکند، به‌هیچ‌وجه مورد قبول نیست. همین نظارتهای متعارفی که در همه‌ی دنیا معمول است، اینجا هم همان نظارتها [باشد]، و نه بیشتر.» 4. چهارمین مورد بحث، مدت زمان این توافق است. اگرچه مدت زمان اصلی این توافق 10 سال ذکر شده است اما "جان کری" وزیر امور خارجه آمریکا طی مصاحبه مطبوعاتی اعلام کرد که برخی از محدودیت های اعمال شده بر ایران برای 10 سال، برخی برای 20 سال و برخی حتی همیشگی است. یکی از مسائل مبهم این است که چه مسائلی وجود دارد که قرار است ایران برای همیشه باید در خصوص آن ها محدود باشد. و این که آیا این محدودیت ها به تحقیق و توسعه بیشتر برنامه هسته ای ایران ضربه خواهد زد یا خیر؟ 5. مسئله بعدی مربوط به زمان اجرایی شدن توافق نهایی است. این نکته مشخص است که حتی در صورت رسیدن به توافق نهایی در تیر ماه، اجرایی شدن آن زمان بر خواهد بود. وزیر امور خارجه کشورمان نیز اعلام نمود که ممکن است روند اجرایی شدن این توافق چند ماه طول بکشد. با این اوصاف چه تضمینی وجود دارد که طرف مقابل مذاکره به ویژه آمریکا در یک مدت زمان مشخص این روند را طی نماید و در این مسیر کارشکنی نکند؟ به هرحال هیچ شکی نیست که کشورهای غربی همواره به دنبال این بوده اند که بیشترین امتیاز را از ایران گرفته و در مقابل کمترین امتیاز را بدهند. بنابراین تیم مذاکره کننده ایران باید با توجه به رهنمود های مقام معظم رهبری با نگرشی صحیح و مسئولانه از حق هسته ای ایران دفاع کند و در توافق نهایی به هیچ وجه بر سر منافع ملت ایران کوتاه نیاید. نباید فراموش کرد که چنانچه رهبر معظم انقلاب فرمودند، اهمیت دستاوردهای هسته ای ایجاب می کند که: اولا توافق نکردن بهتر از یک توافق بد را یک اصل بدانیم و ثانیا مطلوب نیست که از بررسی های انتقادی به سبب طی شدن زمان چشم بپوشیم، بلکه نقد و ارزیابی بیانیه لوزان و استفاده از نظریات همه طرف ها در تدوین توافقنامه جامع بر طولانی شدن زمان اولویت دارد و این موضوع را رهبری در بیانات اخیر تذکر دادند و فرمودند: « حالا ممکن است بگویند آقا ما سه ماه بیشتر زمان نداریم؛ خب، حالا سه ماه بشود چهار ماه، آسمان که به زمین نمی‌آید؛ چه اشکالی دارد؟ کمااینکه آنها در یک برهه‌ی دیگری هفت ماه زمان را عقب انداختند. خیلی خب، دوستان ما هم اگر چنانچه در این همدلی‌ها و هم‌زبانی‌ها و تبادل‌نظرها یک وقتی گرفته شد، چه اشکال دارد، وقتی گرفته بشود، یک خرده زمان آن تصمیمات نهایی عقب بیفتد؛ طوری نخواهد شد.»/