قاسم غفوری
رقابت میان آمریکا و چین به‌منزله دو قدرت اقتصادی، به عرصه سیاسی و حتی نظامی وارد شده، به‌گونه‌ای که هر یک، طراحی‌های گسترده‌ای برای اعمال فشار بر دیگری انجام می‌دهند. در کنار رقابت اقتصادی و تلاش هر یک بر محکوم‌سازی دیگری در مجامع جهانی به‌عنوان ناقض قوانین تجارت جهانی، هر یک برآنند تا متحدان بیشتری برای خود کسب کنند. بخشی از این سیاست در قالب تقویت روابط با متحدان سنتی صورت می‌گیرد. برای آمریکایی‌ها در شرق، کشوری مانند ژاپن متحد سنتی قلمداد می‌شود که نقش مهمی برای سیاست‌های آمریکا ایفا می‌کند. در همین چهارچوب، ششم اردیبهشت شینزو آبه، نخست‌وزیر ژاپن برای سفری یک هفته‌ای راهی آمریکا شد.
شینزو آبه در این سفر، افزون‌بر دیدارهای رسمی با مقام‌های آمریکا، به شهرهایی چون «بوستون» و «سیلیکون ولی» (کانون فناوری‌های رایانه‌ای در آمریکا) سفر کرد. نکته قابل توجه در این سفر، حضور آبه در موزه‌ها و گورستان‌های قربانیان جنگ جهانی دوم و ادای احترام به جان‌باختگان جنگ است. با توجه به اینکه ژاپن یکی از کشورهای درگیر و بازنده در جنگ جهانی دوم بود و مدت‌هاست که به‌منظور عذرخواهی به‌دلیل رفتار نیروهایش در جنگ، زیر فشار کشورهای همسایه خود و کشورهای غربی است، این اقدام آبه را می‌توان تحرکی برای بهبود جایگاه ژاپن در میان کشورهای غربی دانست. نکته قابل توجه آنکه، شینزو آبه نخستین رهبر سیاسی ژاپن بود که در سفر اخیر خود به آمریکا در نشست مشترک کنگره آمریکا سخنرانی کرد.
سفر نخست‌وزیر ژاپن به آمریکا دستاورد دیگری نیز داشته و آن، پیشرفت در توافق بر سر پیمان فرااقیانوسی (TPP) است. این پیمان قرار است میان 12 کشور آسیایی و آمریکایی در دو سوی اقیانوس اطلس امضا شود. گفتنی است، تاکنون اختلافات بازرگانی واشنگتن و توکیو، بزرگ‌ترین مانع برای توافق بوده است.
همچنین، گسترش روابط نظامی میان دو کشور در سفر آبه به ایالات متحده بررسی شد که محور اصلی اهداف آمریکا در ژاپن است. آمریکا به‌دنبال نصب سیستم‌های موشکی در ژاپن و احداث پایگاه جدید نظامی است؛ رویکردی که البته با مخالفت مردم همراه است.
در همین چهارچوب و همزمان با سفر آبه به آمریکا، صدها شهروند ژاپنی در اعتراض به تصمیم ارتش آمریکا برای ساخت پایگاه نظامی جدید در منطقه هنوکو، واقع در جزیره اوکیناوا به خیابان‌های توکیو آمدند.
حدود نیمی از 47 هزار نظامی آمریکایی در ژاپن، در اوکیناوا مستقر شده‌اند. این در حالی است که مردم ژاپن، به‌ویژه ساکنان اوکیناوا خواستار خروج نظامیان آمریکایی از این جزیره هستند.
در حوزه متحدان سنتی چین نیز، این کشور نگاه محوری خود را به روسیه و کره‌شمالی دارد. پکن از یک‌سو حل مناقشه هسته‌ای کره‌شمالی از طریق مذاکره و برداشتن فشار سیاسی و اقتصادی بر این کشور را می‌خواهد و از سوی دیگر، همگرایی گسترده با روسیه را طلب می‌کند. پس از سفر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه به چین و امضای قرارداد 400 میلیارد دلاری انتقال انرژی میان دو کشور، اکنون طرفین در حوزه‌های امنیتی و دفاعی، به‌دنبال توسعه روابط هستند که توافق طرفین برای مقابله واحد با تروریسم در این چهارچوب است.
در کنار این مقوله، چین و آمریکا به‌دنبال یافتن متحدان پیرامونی برای تقویت اردوگاه خود نیز هستند. برای آمریکایی‌ها فیلیپین به‌دلیل مناقشات جدی با پکن در دریای چین، در اولویت قرار دارد، هرچند اندونزی، مالزی، ویتنام و کره‌جنوبی را نیز باید حلقه‌های بعدی این طرح دانست. «اشتون کارتر» وزیر دفاع آمریکا در سخنرانی خود در ایالت آریزونا به تشریح مرحله بعدی چرخش سیاست‌های واشنگتن به‌سوی آسیا و استقرار نیروها، ناوشکن‌های پیشرفته و بمب‌افکن‌های آمریکایی در منطقه آسیا- پاسیفیک پرداخت. وی خواستار دریافت پایگاه نظامی برای آمریکا در فیلیپین شد.
ژنرال «گرگوریو کاتاپانگ» فرمانده ارتش فیلیپین نیز اعلام کرده، حداقل هشت مکان در کشور به‌عنوان اماکن احتمالی برای حضور چرخشی نیروها، هواپیماها و کشتی‌های آمریکایی مشخص شده است.
در چهارچوب یافتن متحدان جدید در شرق، چندی پیش فرانک رز، معاون وزیر امور خارجه آمریکا در امور خلع سلاح و کنترل تسلیحات با سفر به کشورهای ژاپن، مالزی، اندونزی، سنگاپور و هند تلاش کرد تا گفت‌وگوهای راهبردی را درباره امنیت بین‌المللی با مقامات این کشورها انجام دهد.
تحرکات آمریکا برای تحریک کشورها علیه چین چنان بوده است که به درخواست فیلیپین در نشست اخیر کشورهای آسیای شرقی و اقیانوسیه، اتحادیه آ.س.آن درباره خطرهای ناشی از نفوذ پکن در دریای چین جنوبی هشدار داده و خواهان حلّ‌وفصل سریع مناقشات منطقه‌ای شده است.
البته نباید فراموش کرد که این اقدام آ.س. آن با برتری آمریکا در این اتحادیه برابر است. چنانکه برخی از کشورها، نظیر فیلیپین از موضع خصمانه به مسئله نگاه کرده و خواهان حلّ‌وفصل سریع مسائل هستند. درحالی‌که برخی از ۱۰ کشور عضو آ.س.آن از یک‌سو به‌دلیل تسلط تجاری پکن بر منطقه و از سوی دیگر، به‌دلیل برخوردار نبودن از منابع اقتصادی در دریای چین جنوبی مواضع نرم‌تری دارند. در همین‌حال، پکن به‌دنبال تقویت حوزه پیرامونی خود است. دیدار شی‌جین پینگ، رئیس‌جمهور چین با دکتر حسن روحانی، رئیس‌جمهور اسلامی ایران در اجلاس اندونزی و تأکید بر همگرایی میان دو کشور و قوت گرفتن سفر وی به تهران، نمودی از همگرایی منطقه‌ای پکن برای مقابله با آمریکاست.
در همین حال، در سفر اخیر وی به پاکستان گام‌های مهمی برای تحقق اهداف منطقه‌ای پکن برداشته شد. در جریان سفر «شی‌جین پینگ» رئیس‌جمهور چین به پاکستان، قراردادهای مختلفی در زمینه پروژه‌های زیرساختی و تقویت روابط دو کشور به ارزش تقریبی ۴۶ میلیارد دلار، نهایی خواهد شد. قرار است چین ۳۴ میلیارد دلار در بخش انرژی و ۱۲ میلیارد دلار در پروژه‌های زیرساختی پاکستان سرمایه‌گذاری کند.
یکی دیگر از محورهای مهم سفر رئیس‌جمهور چین به پاکستان، گفت‌وگو درباره تروریسم و مقابله با اسلام‌گرایان افراطی در غرب چین و شرق پاکستان بود که برای امنیت پیرامونی چین اهمیت بسیاری دارد.
به هر تقدیر آنچه در فرایند رفتاری آمریکا و چین مشاهده می‌شود، آن است که هر یک به‌دنبال تقویت موقعیت خود در برابر دیگری است و در این راه نیز از هیچ اقدامی فروگذار نیستند. هرچند در ظاهر رفتارهای منطقه‌ای طرفین در حوزه سیاسی و اقتصادی است، اما در نهایت، به تقویت موقعیت نظامی در برابر یکدیگر معطوف می‌شود. به‌عبارتی، چین و آمریکا در حال صف‌آرایی نظامی غیرمستقیم در برابر یکدیگر هستند که محور آن را یارگیری منطقه‌ای برای حذف رقیب از میدان تشکیل می‌دهد.