فریبا پژوه / زینب اسماعیلی
خبری در میانه تأیید و تکذیب؛ صبح روز گذشته «تسنیم»، خبر داد هیأت سیاسی طالبان افغانستان برای دیدار با مقامات امنیتی جمهوری اسلامی ایران به تهران سفر کرده‌اند.
همان صبح بود که سخنگوی دولت در حاشیه جلسه هفتگی در پاسخ به سؤال خبرنگار همین خبرگزاری که در مورد سفر این گروه می‌پرسید، اظهار بی‌اطلاعی کرد و گفت: «نمی‌توانم تأیید کنم، این مسئله با عقل من هم جور درنمی‌آید». بااین‌حال، این خبر به‌سرعت در رسانه‌های دیگر هم بازنشر شد. خبر اولیه حاوی اطلاعات کمی بود و حاکی از سفر هیأتی متشکل از اعضای دفتر سیاسی طالبان افغانستان در قطر بود که به‌رهبری فردی به نام «طیب‌آغا»، مسئول دفتر سیاسی طالبان در قطر، به ایران سفر کرده‌اند.
براساس‌این خبر، هیأت سیاسی طالبان افغانستان در سفر به تهران با مقامات امنیتی جمهوری اسلامی ایران دیدار و پیرامون مسائل منطقه‌ای به‌ویژه مسائل جهان اسلام و همچنین مسائل مربوط به مهاجران به بحث و تبادل‌نظر پرداختند.
درحالی‌که بسیاری از مقامات افغان، از این سفر اظهار بی‌اطلاعی می‌کردند، «محمد اسماعیل قاسم‌یار»، عضو کمیته روابط بین‌الملل شورای‌عالی صلح افغانستان، این خبر را تأیید کرد و به خبرنگار «شرق» گفت: «از دفتر سیاسی طالبان یک گروه هفت تا هشت نفره که مقیم دوحه قطر هستند، به تهران سفر کرده‌اند و ملاقات‌هایی داشته‌اند».
او هم موضوع این سفر را رایزنی در مورد مسائل جهان اسلام و مهاجران اعلام کرد بااین‌حال که تأکید داشت موضوع مهاجران افغان موضوع دولت افغانستان است نه طالبان.
شورای صلح تنها مرجعی است که در مذاکرات با طالبان نقش اساسی دارد و از متنفذین رهبران جهادی و رهبران طالبان در دوره حکومت طالبان تشکیل شده است. رئیس اول این شورا، «برهان‌الدین ربانی» از فرماندهان ارشد مجاهدین و رئیس‌جمهوری اسبق افغانستان بوده و پس از آن ریاست شورا به «صلاح‌الدین ربانی»، پسرش رسید. او اکنون وزیر خارجه دولت افغانستان است. این شورا وظیفه دارد زمینه را برای مذاکرات و توافقات صلح با طالبان و ادغام این گروه در بدنه دولت فراهم کند.
روابط دولت تهران- کابل در سطح خوبی از همکاری قرار دارد؛ ظریف اواخر دی‌ماه در سفر به کابل، دعوت‌نامه حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران، را برای سفر به تهران به رئیس‌جمهور افغانستان تسلیم کرد. اشرف غنی بعد از دوبار تعویق این سفر، سرانجام اواخر فروردین ٩٤ در پاسخ به این دعوت به تهران آمد.
خبرها حاکی از این است که هیأت سیاسی طالبان افغانستان پیش از این نیز دو‌مرتبه به‌منظور دیدار با مقامات امنیتی جمهوری اسلامی ایران و همچنین شرکت در کنفرانس بین‌المللی بیداری اسلامی به ایران سفر کرده بودند.
خرداد ٩٢ درحالی‌که منابع ایرانی خبر سفر هیأت طالبان به تهران را تکذیب می‌کردند، قاری‌محمد یوسف‌احمدی، سخنگوی طالبان، به خبرگزاری اسلامی افغان که مقرش در پاکستان است، گفت نمایندگان دفتر سیاسی طالبان در قطر به ایران سفر کرده‌اند.
آن‌زمان هم صحبت از مذاکره این افراد با مقامات ایرانی مطرح بود. یوسف‌احمدی تأیید کرده بود که نمایندگان دفتر سیاسی طالبان با مقامات ایرانی ملاقات کرده‌اند. همچنین گروهی از روحانیون طالبان هم به صورت جداگانه در کنفرانسی در تهران شرکت کرده‌اند.
خبرگزاری فارس، آن‌زمان در خبری آورده بود که «در نشست بیداری اسلامی در تهران، محمدالله نعمانی وزیر تحصیلات عالی طالبان و شمس‌الدین پهلوان والی قبلی میدان‌وردک در زمان حکومت طالبان حضور داشته‌اند».
طیب آغا کیست؟
طیب آغا رئیس هیأتی که به تهران سفر کرده، در ٣٥سالگی به‌سر می‌برد، در ولسوالی (شهر) ارغنداب ولایت قندهار متولد شده و به زبان‌های پشتو، فارسی، انگلیسی، عربی و اردو مسلط است. بر اساس سابقه‌ای که «بی‌بی‌سی» از این فرد داده «طیب آغا» اواخر حاکمیت طالبان در افغانستان، یکی از نزدیک‌ترین دستیاران «ملاعمر»، رهبر طالبان، بود. گفته می‌شود او پس از سقوط طالبان به کویته پاکستان رفت و در سال‌های گذشته در آنجا بوده است.
اما طیب آغا که تجربه میانجیگری بین‌المللی دارد، با مقامات آلمانی و آمریکایی هم مذاکره کرده است. نتیجه آن دیدارها موافقت طالبان برای گشایش دفتر سیاسی در قطر و صحبت برای تبادل اسرا میان آمریکایی‌ها و طالبان بود. ظاهرا این مذاکرات در ماه مارس ۲۰۱۲ متوقف شده است. طالبان افغانستان پیش‌ازاین اعلام کرده بودند هدف آنها از ایجاد دفتر سیاسی در قطر، ارتباط با سایر کشورهای جهان است، به‌همین‌منظور از زمان ایجاد این دفتر، اعضای آن، سفرهای متعددی به سایر کشورها، ازجمله چین، استرالیا، آلمان، ژاپن و برخی دیگر از کشورها داشته‌اند.
گروه طالبان در سال گذشته، شایعات درمورد سفر هیأت این گروه به چین را تأیید کردند و گفتند هیأت این گروه در ماه نوامبر سال گذشته میلادی از قطر به منظور «بحث روی روابط دوجانبه بین گروه طالبان و چین و بیان موضع طالبان» به آن کشور سفر کرده است.
دفتر سیاسی گروه طالبان، سال ٢٠١٣ برای گفت‌وگو با دولت افغانستان در قطر گشایش یافت که با برافراشتن پرچم طالبان بر آن، با مخالفت «حامد کرزی» رئیس‌جمهوری افغانستان مواجه و بسته شد. اما اردیبهشت امسال پس از گفت‌وگوهای مقدماتی هیأت ٢٠ نفره شورای‌عالی صلح و شخصیت‌های سیاسی افغانستان با طالبان در قطر، دفتر سیاسی طالبان در آن شهر، بازگشایی شد.
اطلاعات خبرنگار ما حاکی از این است که ٢٠ خرداد، دور دوم مذاکرات صلح افغانستان در قطر برگزار می‌شود. پیش‌بینی می‌شود مذاکره طالبان با مقامات امنیتی ایران، مقدمه مذاکره قطر باشد. دور اول مذاکره در قطر که اوایل اردیبهشت برگزار شد، با موفقیت همراه نبود. در این دور از مذاکرات شورای‌عالی صلح و نمایندگان غیررسمی دولت کابل و نمایندگان طالبان حضور داشتند. قاسم یار، عضو کمیته روابط بین‌الملل شورای‌عالی صلح افغانستان با ابراز امیدواری درباره موفقیت‌آمیزبودن دور دوم مذاکرات صلح، از حمایت ایران و چین از این گفت‌وگوها خبر داد. وی معتقد است اکنون منطقه درک کرد که «تهدید امنیتی طالبان محدود به افغانستان نیست و منطقه را تهدید می‌کند». او به خبرنگار ما می‌گوید: «ما به وعده‌های همکاری کشورهای همسایه و دوستان بین‌المللی افغانستان در مورد کمک به مذاکرات بین‌الافغانی خوشبین هستیم».
دشمنان دیرینه
روابط ایران با طالبان زمانی‌که آنها در افغانستان بر سر قدرت بودند، پر تنش بود و این تنش در پی شهادت دیپلمات‌های ایرانی در مزارشریف در سال ۱۹۹۸، پس از تصرف این شهر از سوی طالبان، به اوج رسید. ایران پس از آن به مهم‌ترین حامی ائتلاف مخالفان طالبان، به رهبری احمد شاه مسعود تبدیل شد. در جریان حمله نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا به افغانستان، پس از حملات ١١ سپتامبر نیز ایران نقش پررنگی در بسیج نیروهای مخالف حکومت طالبان داشت.