فعالیت تشکل‌ها به رغم تداوم برخی تنگناهای پیشین
گام نهادن به فضای دانشگاه پس از سال‌ها همراه با زنده شدن خاطره‌های نه چندان دوری است که در ذهن دانش آموختگان آن نقش بسته است. در دانشگاه تهران هنوز نشانه‌های چند رنگی و تنوع ایده‌ها، خواسته‌ها و فعالیت‌ها به چشم می‌خورد. چند متر آنسوتر از مراسم اعتکاف در مسجد دانشگاه، برنوشته (بنر) رونمایی از آلبوم تازه «شهرام ناظری» خواننده سنتی خودنمایی می‌کند. زیر چادرهایی که در خیابان روبروی دانشکده حقوق و علوم سیاسی روی داربست‌ها کشیده شده مادران و کودکان در مسابقه‌های بچه گانه شرکت می‌کنند و با شربت پذیرایی می‌شوند.
دانشکده خلوت است و خبری از هیاهوی صبح‌های شلوغ اول هفته نیست. وارد انجمن اسلامی دانشکده حقوق و علوم سیاسی که می‌شوی چند دانشجو دور هم نشسته‌اند و عصرانه‌ای ساده می‌خورند. از آن‌ها درباره حال و هوای این روزهای تشکل‌های دانشجویی می‌پرسم. یکی از آن‌ها می‌گوید: اگر درباره این دانشکده بپرسید، اوضاع تفاوت چندانی با قبل نداشته که دلیل اصلی آن را می‌توان در افزایش دشواری‌های کسب مجوز برای فعالیت‌ها و احضارهای پس از آن دانست. در ماه‌های گذشته حتی فعالیت‌هایی چون پخش فیلم‌های مجوزدار به دلیل مخالفت مسوولان متوقف شده و حتی تنگناها بیشتر از پیش شده است.
یکی از اعضای انجمن در پاسخ به چرایی این وضعیت گفت: ریاست دانشکده به دلیل ناهمسویی با دولت جلوی هر فعالیتی با رنگ و بوی حمایت از دولت سنگ اندازی می‌کند. ماه‌ها از روی کار آمدن دولت می‌گذرد و بر خلاف برخی ادعاها هنوز مسوولان ناهسمو و حتی مخالف رویکردهای دولت اداره محیط‌های دانشگاهی را برعهده دارند؛ مسوولانی که برخی از آن‌ها با ادراک از وضعیت مدیریت خود به عنوان وضعیت گذار حتی نسبت به گذشته مانع تراشی‌های بیشتری را پیش روی تشکل‌های دانشجویی صورت می‌دهند. از سوی مدیران بالادستی نیز حرکت موثری برای رفع این مانع‌ها انجام نمی‌شود گویی قرار نیست هیچ گشایشی در این فضا ایجاد شود.
یکی دیگر از اعضا با اشاره به پوسترهای فعالیت‌های انجمن اسلامی دانشکده حقوق و علوم سیاسی از جمله نشست‌های کارشناسی در مورد مذاکره هسته‌ای، طرح امر به معروف و نهی از منکر، درگذشت «سید صادق طباطبایی» و... از بهبود کلی فضای فعالیت‌ها به رغم مشکل‌های پیش رو سخن گفت و تصریح کرد: پس از حوادث سال 1388 به دلیل بالا رفتن هزینه‌های فعالیت سیاسی به خصوص در دانشگاه‌ها، بیشتر توجه تشکل‌های دانشجویی به فعالیت‌های فرهنگی، هنری و علمی معطوف شد.
عضو انجمن اسلامی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران مقابله با تک قطبی شدن فضای فعالیت‌های دانشجویی را از مهمترین وظیفه‌های این تشکل دانشجویی دانست و گفت: در حال حاضر تشکل‌هایی مانند بسیج دانشجویی، جامعه اسلامی دانشجویان و انجمن اسلامی دانشجویان مستقل نیز در دانشکده‌ها فعالیت دارند که به دلیل همسویی، انسجام و نیز برکنار بودن از بسیاری از تنگناها موفق شده‌اند بخش عمده‌ای از فضا را در اختیار خود بگیرند. در این شرایط انجمن اسلامی وظیفه دارد چندصدایی را در محیط دانشگاه گسترش دهد.
تشکل‌های دانشجویی و نزدیک شدن به خواست دانشجویان
روبروی ضلع شمالی دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشکده فنی است که خاطره‌های بسیاری از جنبش دانشجویی در آن به ثبت رسیده است از جمله کشتار دانشجویان استبدادستیز این دانشکده در شانزدهم آذرماه 1332 که روز دانشجو نام گرفت.
چند متر پایین‌تر از پله‌های روبروی در اصلی، جایی که شماری از دانشجویان تحصیلات تکمیلی در حال عکس گرفتن هستند، دانشجویانِ به اصطلاح سال پایینی با یک توپ والیبال سرگرم شده‌اند. در طبقه نخست دانشکده فنی، شورای مرکزی انجمن اسلامی دانشکده‌های فنی قرار دارد.
پس از ورود، یکی 2 نفر از اعضا با خوشامدگویی به دنبال صندلی می‌گردند تا از مهمان خود پذیرایی کنند. فضای داخلی دفتر شورای مرکزی اتاقی ساده دارای یک رایانه و میزی قدیمی است که روی آن برخی نشریه‌های دانشجویی و صندوقی برای پرداخت هزینه خرید به صورت نامنظم گذاشته شده است.
یکی از اعضای اصلی شورای مرکزی، کار تایپ و تنظیم متنی را رها می‌کند و با پژوهشگر ایرنا از وضعیت و چالش‌های فعالیت تشکل‌های دانشجویی سخن می‌گوید.
وی تایید می‌کند که فضا و انگیزه‌ها نسبت به قبل برای این فعالیت‌ها گشاده‌تر شده است اما هنوز تا وضعیت مطلوب فاصله زیادی وجود دارد.
به گفته این فعال دانشجویی یکی از دلیل‌های افزایش فضای کنشگری این تشکل نسبت به تشکل‌های همسان در دیگر دانشکده‌ها به مواضع غیرسختگیرانه رئیس دانشکده باز می‌گردد. با این حال به باور وی این موضع رئیسان دانشکده‌ها و نظارت سختگیرانه نهادهایی چون شورای نظارت بر تشکل‌ها، حراست و... نیست که سبب دوری تشکل‌ها از وضعیت مطلوب شده است زیرا ریشه سستی و رخوت سال‌های گذشته و اکنون را باید در میان خود دانشجویان جستجو کرد.
عضو شورای مرکزی انجمن اسلامی دانشکده فنی گفت: دانشجو بیش از دیگران آرمانگرا و نیز آگاه هست. با این حال تحت تاثیر خانواده و جامعه دیگر به دنبال اهداف جنبش دانشجویی به شکل سابق نیست. بسیاری از مردم در جامعه با افتخار می‌گویند که از مسایل سیاسی خوششان نمی‌آید و در خانواده‌ها همین ایده را به فرزندان خود القا می‌کنند. البته مردم حق دارند زیرا بسیاری پس از حوادث 88 هزینه دادند و از فعالیت سیاسی می‌ترسند. در فضای کنونی با وجود افزایش فعالیت‌های تشکل‌های دانشجویی استقبالی آنگونه که باید از آن صورت نمی‌گیرد. در این فضا اگر انجمن اسلامی فیلمی را اکران یا کنسرتی را برگزار کند بسیاری برای آن هجوم می‌آورند ولی برای برنامه‌های سیاسی اشتیاق چندانی وجود ندارد. همینطور نشریه‌هایی که در تابلوهای تشکل‌های دانشجویی نصب می‌شود از سوی بیش از 10 درصد دانشجویان مطالعه نمی‌شود.
وی افزود: یکی از مهمترین فعالیت‌های تشکل‌ها انتشار نشریه‌های دانشجویی است. این در حالی است که این نشریه‌ها همراه با تشکل‌ها همیشه در معرض برچسب و اتهام خوردن هستند و به دلیل فشارها نمی‌توانند به شکلی مناسب کار کنند. از معدود نشریه‌های مستقل دانشجویی می‌توان به «زنبق»، «رود» و... اشاره کرد که سعی می‌کنند فضایی چند صدایی در دانشگاه ایجاد کند که البته به دلیل مشکلات گوناگون نمی‌توانند مانند نشریه‌های دیگر تشکل‌های دانشجویی مثل بسیج کار کنند.
عضو شورای مرکزی انجمن دانشکده فنی در پاسخ به نحوه ارتباط دیگر انجمن‌های دانشکده‌های دانشگاه تهران و نیز دانشگاه‌های دیگر گفت: در حال حاضر ارتباط بین این تشکل‌ها در سطح فردی وجود دارد و اعضای انجمن‌های گوناگون در برنامه‌های انجمن اسلامی دانشکده‌ها و دانشگاه‌های مختلف ممکن است شرکت کنند اما در مجموع انجمن‌های اسلامی به شکل جزیره‌ای کار می‌کنند.
وی در مورد آسیب‌ها یا فرصت‌های این نوع ارتباط بین انجمن‌های اسلامی اظهار کرد: ما باید در وضعیت کنونی بررسی کنیم که اینگونه جزیره‌ای کار کردن سودمندتر است یا همچون گذشته زیر نظر اتحادیه تشکل‌های دانشجویی. بنابر این نمی‌توانم به قطع بگویم کدام وضعیت بهتر است.
عضو شورای مرکزی انجمن دانشکده فنی درباره راهکارهای بهبود فضای فعالیت‌های تشکل‌های دانشجویی تصریح کرد این تشکل‌ها در ابتدا باید خواست دانشجویان را بشناسند، خود را با آن نزدیک و همراه سازند و سپس برنامه‌های خود را به آنان عرضه کنند و از حمایتشان بهره جویند.
وی در پایان سخنانش و در پاسخ به پرسشی در مورد چشم اندازهای جنبش دانشجویی گفت: ما در سال‌های گذشته شاهد بودیم که سیر تحولات سیاسی کشور غیرقابل پیش‌بینی بوده است. بسیاری در همین انجمن‌ها به دلیل‌های گوناگون پیش از انتخابات ریاست جمهوری سال 1392 به جمع بندی‌هایی چون تحریم انتخابات رسیده بودند اما یک هفته مانده به انتخابات این جمع بندی‌ها به سمت مشارکت سوق یافت. در میان شماری از همفکران من خواست‌هایی چون تحقق کامل حق تعیین سرنوشت، انتخابات آزاد، رعایت حقوق شهروندی و آزادی بیان سبب شده تا بدون امیدواری به کسب نتیجه مشخص در کوتاه مدت به کار خود ادامه دهیم و از اکنون نمی‌توان پیش‌بینی خاصی را در مورد آینده انجام داد.
تشکل‌های دانشجویی و مساله اولویت فعالیت‌ها
در حالی که به باور شماری، اولویت‌های سیاسی در سال‌های اخیر نزد دانشجویان کمرنگ شده است، از دید فعالان برخی تشکل‌های دانشجویی، یکی از مهمترین آسیب‌های سال‌های گذشته این تشکل‌ها توجه بیش از حد به مسایل سیاسی در دانشگاه‌ها و جدال‌های بیهوده بوده است.
یکی از این فعالان، عضو بسیج خواهران دانشکده ادبیات دانشگاه تهران بود که اظهار کرد: فضای فعالیت‌های دانشجویی به صورت کلی در سال‌های اخیر بهتر شده است اما همچنان با آسیب‌های گوناگونی روبرو است. یکی از این آسیب‌ها نبود درک درست عمل تشکیلاتی است به این معنا که برخی فعالان دانشجویی بر سر کسب مسوولیت‌ها دچار دودستگی و چنددستگی می‌شوند و به سمت مسایل حاشیه‌ای می‌روند و قدرتنمایی برای آنان به مهمترین مساله تبدیل می‌شود. آسیب دیگر بی‌توجهی به همه مسایل پیرامونی است. یکی از نمونه‌های این مسایل، تحولات اجتماعی است. به عنوان مثال پس از پخش کلیپ توهین به افغان‌ها در شبکه‌های اجتماعی، بسیج دانشکده ادبیات یکی از اولین تشکل‌هایی بود که با صدور بیانیه نسبت به این مساله اعتراض کرد.
این فعال دانشجویی در پاسخ به پرسشی در مورد دلیل رخوت سال‌های گذشته در فضای فعالیت‌های دانشجویی گفت: طی دعواهای سیاسی سال‌های گذشته تشکل‌های دانشجویی از هیجان‌های سیاسی و نیز انرژی خالی شدند که بسیج دانشجویی نیز از این قاعده مستثنی نبود. پس از گذشت این دوره تشکل‌هایی چون بسیج دانشکده ادبیات به جای تمرکز بر مسایل سیاسی سردمدار انتقاد از وضعیت علمی دانشگاه‌ها شدند و با دعوت از رئیس وقت دانشگاه نظرهای خود را در این زمینه به گوش او رساندند.
عضو بسیج دانشجویی دانشکده ادبیات در پاسخ به پرسشی در مورد اهمیت فعالیت‌های سیاسی در دانشگاه‌ها گفت: این گونه فعالیت‌ها نیز مهم است ولی نباید در کانون توجه قرار گیرد. با توجه به این واقعیت که بسیج دانشگاه متفاوت از بسیج محله‌ها و مسجدها و... است باید فعالیت آن با محیط دانشگاه تناسب داشته باشد از این رو موضوع‌های علمی باید از درجه نخست اولویت برخوردار باشد. البته دانشگاه نهادی جدا از جامعه نیست و باید حتی بر آن تاثیرگذار باشد. یکی از این تاثیرها افزایش فهم سیاسی جامعه است و در این قسمت است که فعالیت سیاسی تشکل‌ها می‌تواند مفید باشد.
این فعال دانشجویی افزود: متاسفانه فعالیت‌های سیاسی بسیاری از تشکل‌ها به دعواهای سیاسی و برگزاری مناظره محدود شده است و در این مناظره‌ها برد و باخت مطرح است و نه استفاده از تریبون برای بیان عقاید و دیدگاه‌های خود. بنابر این فعالیت‌هایی چون برگزاری مناظره چیز خاصی را نصیب دانشجویان نمی‌سازد.
عضو بسیج خواهران دانشکده ادبیات در پایان سخنانش یادآور شد تشکل‌های دانشجویی در هر دانشکده متناسب با علومی که در آن تدریس می‌شود باید فعالیت‌های خود را سامان داده و مهمترین محور تمرکز خود را بر مسایل علمی قرار دهند.
یکی از ویژگی‌های فضاهای دانشگاهی همنشینی آرا و نظرهای متنوع در محیط‌های آموزشی و نیز وجود تشکل‌های دانشجویی با خواست‌ها و اهداف گوناگون است. همچنان که آورده شد نظرهای گوناگونی میان فعالان تشکل‌های دانشجویی در مورد فعالیت این نهادها وجود دارد. با وجود این گوناگونی یکی از نکته‌هایی که در سخنان بسیاری از آنان به چشم می‌خورد تحول فضای عمومی دانشگاه است. نکته مهمتر بایسته‌هایی است که از سوی تصمیم گیرندگان آموزشی می‌تواند مسیر فعالیت‌های دانشجویی را برای دستیابی به اهدافی چون آموزش تحمل جامعه چند صدایی و نیز کنشگری فعالانه و مشارکت جویانه در امور سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و... مهیا سازد.