امید کاجیان: پارچین.... نامی آشنا برای رسانه ها، مردم و البته آژانس بین المللی اتمی. منطقه‌ای که کارخانه‌های صنایع دفاعی، سالیان زیادی است که در آنجا جا خوش کرده اند. یک ناحیه نظامی صدساله(!)
اما ده سال پیش به یکباره همه چیز عوض شد و این ناحیه مورد توجه همگان قرار گرفت. در سال 2004 بود که یک ادعای واهی دنیا را به تکاپو انداخت، این ادعا که در پارچین انفجارهای هسته‌ای انجام می‌گیرد و جامعه جهانی باید فکری به حال آن بکند....
ازآن زمان بود که همه چیز تغییر پیدا کرد، کمتر کسی تصورش این بود که یک ناحیه بی سروصدا در جنوب شرقی تهران که از زمان پهلوی اول مکانی برای تسلیحات نظامی به شمار می‌آمد اینگونه تبدیل به بخشی از بحرانی به نام بحران هسته‌ای ایران شود... بعد از آن سال، خوراک رسانه‌ها مهیا شد، اینکه گاهی با شانتاژ و گاهی با نگرانی به این موضوع بپردازند که به راستی در منطقه پارچین چه می‌گذرد؟و سوال دیگری که آن روزها مطرح بود اینکه آیا ایران به آژانس بین المللی اتمی اجازه بازدید از این منطقه نظامی را خواهد داد یانه؟
حساسیت‌ها روزبه روز زیاد و زیاد تر می‌شد، حساسیت‌هایی که هم از سوی مقامات داخلی کشورمان بود و هم از سوی مقامات خارجی. چرا که حالا این منطقه نظامی به زعم برخی از آنور آبی‌ها خیلی مشکوک است... همین شکاکی آنها در طی سالهایی که کشمکش هسته‌ای بالا گرفته بود، زمینه‌ای بود برای آنکه دوبار به این منطقه سرک بکشند وازآن نمونه برداری کنند یکبار در چهاردهم ژانویه 2005 و یکبار دیگر هم در نوامبر 2005، که درهر دوبار چیزی دستگیر بازرسین آژانس نشد؛ البته ناگفته نماند این بازدیدها هم خود داستان و حدیث مفصلی داشت اینکه ایرانیها به این راحتی اجازه بازدید را نمی‌دادند و خارجی هاهم مدام تهدید می‌کردند بالاخره نتیجه آن شد که پارچین کسی را تهدید نمی‌کند.
به نظر می‌آمد که آژانس حالا خیالش راحت شده باشد که در این منطقه کارخلاف قانونی شکل نگرفته است... کارهای خلاف قانونی مثل ساخت و آزمایش تسلیحات هسته ای. اما در مذاکرات 12 ساله، این منطقه هنوز هم یکی از ناحیه‌های مورد مناقشه به شمار می‌آمد حتی بعد از توافق هسته‌ای تیرماه امسال، بازهم اشاره به پارچین و بررسی آن جای سوال بود.
آخرین گزارش و پیام‌ها
آخرین گزارش آمانو از فعالیت‌های هسته‌ای ایران و اجرای موافقتنامه پادمان معاهده عدم اشاعه هسته‌ای (NPT) و مفاد مربوطه قطعنامه‌های شورای امنیت در جمهوری اسلامی ایران روز پنجشنبه هفته پیش انتشار یافت گزارشی که اشاره‌های فنی خوبی از همکاری کشورمان با آژانس هم در آن مطرح شده است. اما این در حالی است که بازهم زوایای منفی در آن دیده می‌شود، یکی از بخشهای این گزارش که به مذاق ایرانیها خوش نیامده است، قسمتی است که آمانو بازهم از داستان قدیمی پارچین می‌گوید... در بخشی از این گزارش آمده است " از زمان گزارش قبلی مدیرکل، آژانس از طریق تصاویر ماهواره‌ای در محل مشخصی از سایت پارچین وجود وسایل، تجهیزات و مواد ساختمانی احتمالی را مشاهده نمود. به علاوه ظاهرا یک توسعه کوچک بر روی یکی از ساختمانهای موجود انجام شده است. همانگونه که قبلا گزارش شده، فعالیت‌هایی که در این محل از فوریه 2012 صورت پذیرفته است احتمالا توانائی آژانس برای انجام راستی آزمائی موثر را تضعیف نموده است. اجرای کامل و به موقع بخشهای مرتبط با نقشه راه برای شفاف سازی موضوعات مربوط به این محل در پارچین ضروری می‌باشد"
اظهارات بعد از گزارش
این اظهارات واکنش رضا نجفی، نماینده ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به همراه داشت. وی با اشاره به اینکه بحث پارچین بحث نظامی است و ارتباطی با فعالیت‌های هسته‌ای ندارد به این بخش از گزارش ایراد وارد کرد اما جالب‌تر آنکه در این بین، واکنش جان کربی سخنگوی وزارت امورخارجه نیز همسو با مواضع طرف ایرانی است. وی هم می‌گوید: " این مهم است که به یاد داشته باشیم وقتی درباره سایتی مانند پارچین صحبت می‌کنید در حال صحبت درباره یک سایت نظامی متعارف هستید نه یک سایت هسته‌ای."
آنچه که در آخرین گزارش آژانس قابل بررسی است شامل چند نکته می‌باشد، نخست اینکه اساسا ایجاد تغییرات در سایت پارچین تا چه میزان ارتباط با مسائل هسته‌ای دارد؟ در حالیکه از قبل دوبار از این منطقه بازدید شده است و تخلفی هم از آن گزارش نشده، آیا ساخت و ساز در این منطقه برخلاف توافق و قطعنامه 2231 صورت گرفته است؟ اساسا چه ارتباطی می‌تواند بین مسئله تضعیف راستی آزمایی که آمانو ازآن سخن می‌گوید با این ساخت و سازها وجود داشته باشد.
در میان همه این صحبت‌ها واکنش‌های مشابه ایران و آمریکا نسبت به پارچین هم جالب توجه است اینکه چه لزومی دارد که این دو کشور که معمولا آبشان در یک جوی نمی‌رود (!) در این بحث اینگونه یک نظر در رابطه با پارچین داده اند و به نوعی از هسته‌ای نبودن این منطقه دفاع کرده اند؟
اهمیتی ندارد
علی خرم سفیر سابق ایران در سازمان ملل دراینباره به آفتاب یزد می‌گوید: "قبلا هم سازمان انرژی اتمی از پارچین بازدید کرده و این موضوع چیز تازه‌ای نیست. از سوی دیگر در توافق بین ایران و آژانس بحث پارچین گنجانده شده است و این موضوع مطلبی نیست که آژانس به خودی خود از آن صحبت کرده باشد به همین دلیل نمی‌توان به آژانس اشکالی گرفت که چرا راجع به پارچین صحبت کردید اما اینکه چه تغییراتی در پارچین صورت گرفته است و این موضوع چه ارتباطی با مسائل هسته ای دارد نیاز به بررسی بیشتر دارد."
این درحالی است که علی بیگدلی کارشناس مسائل بین الملل در اینباره به آفتاب یزد می‌گوید: " باید گفت که گزارش آمانو در وقت مناسبی مطرح نشد آن هم در شرایطی که آمریکا و ایران همچنان بر سر این توافق درگیری‌های داخلی دارند پس در وهله اول باید گفت او می‌توانست این گزارش را به تاخیر بیاندازد، مطلب دوم آنکه این ایرادی که در گزارش آمده است اهمیتی ندارد، چون در جایی از برجام نیامده که نباید ساخت و سازی در پارچین صورت بگیرد. "
چرا آمریکا و ایران در پارچین هم نظر شده‌اند
اما چرا نظرات مقامات آمریکایی و ایرانی در گزارش جدید آقای آمانو در ارتباط با مسئله پارچین همسو شده است؟این سوالی است که علی خرم در باره آن به ما می‌گوید:" اگر طرف آمریکایی چنین مسئله ای را بیان می‌کند، به این معناست که آنها می‌خواهند تا نشان دهند که توافقی که با ایران صورت گرفته پابرجاست."
خرم ادامه می‌دهد:" البته این نخستین همسویی نظرات ایرانی و آمریکایی در بحث‌های هسته ای وتوافق نیست قبلا هم در خیلی موارد این همراهی وجود داشته است. مثلا در قضیه توافق ژنو، فرانسوی‌ها مقابل ایران ایستادند و آمریکایی‌ها به نفع ایران مقابل فرانسوی‌ها قرارگرفتند و در این دو سال بارها پیش آمده که مواضع ایران و آمریکا یکسان بوده است."
خرم درباره اینکه تا چه میزان این همسویی می‌تواند نقاط منفی گزارش آژانس را التیام بخشد به ما می‌گوید:" آژانس، فنی و حقوقی صحبت می‌کند و کمتر به سمت گرایش‌های سیاسی حرکت دارد، بنابراین با نظرات آمریکا که در آن شمه‌های سیاسی گنجانده شده است متفاوت است. در هرصورت آژانس درخواست‌های حقوقی خود را مطرح می‌کند و سخنگوی کاخ سفید هم بر اساس توافقات سیاسی با ایران عکس العمل نشان داده است. "
علی بیگدلی هم در پاسخ به این سوال به آفتاب یزد پاسخ می‌دهد:" توافق به نفع هر دوی ایران و آمریکا بود ایران نفع اقتصادی می‌برد و آمریکا نفع سیاسی. بنابراین هر موضوعی که در ارتباط با توافق باشد دو دولت سعی می‌کنند نگاه‌های یکسانی در آن باره بگیرند."
بیگدلی اضافه می‌کند:" باز هم تاکید می‌کنم بحث ساخت و سازها در پارچین نه روی روند بازرسی‌ها تاثیری می‌گذارد و نه در محتویات برجام. "
وی ادامه می‌دهد:"البته اینکه آمانو چنین گزارشی داده کارخلافی صورت نداده است همانطور که ما در ساخت و ساز پارچین کار خلافی انجام نداده ایم."
چرا تضعیف راستی آزمایی؟
اما در گزارش آمانو گفته شده که ساخت و سازهای در پارچین راستی آزمایی را تضعیف می‌کند، اساسا ارتباط بین دو موضوع چیست؟ علی بیگدلی در باره این موضوع به ما می‌گوید:" البته این گزارش هنوز با دقت در جایی فاش نشده است و آن را یک روزنامه آمریکایی با اظهارنظرهای شخصی منتشر کرده، اما در رابطه با راستی آزمایی تاکنون اقدامات دو طرف به خوبی انجام شده است، آقای آمانو اینقدر از سوی آمریکا تحت فشار هست که کار خلافی نمی‌تواند انجام دهد و با توجه به اینکه او برای بار دوم هم می‌خواهد رئیس آژانس باشد و آمریکا روی این انتخاب تاثیر گذار است مطمئنا خلاف دولت آمریکا کاری نمی‌کند و بهانه به دست کنگره نخواهدداد."
مخالفین توافق، شاد شدند؟!
بخشهای منفی گزارش آمانو به ویژه درباره پارچین مطمئنا موقعیت خوبی را برای مخالفین توافق در ایران و آمریکا ایجاد خواهد کرد تا بار دیگر با پیدا کردن یک بهانه جدید بر طبل " وامصیبتای توافق" بکوبند. اینکه گزارش آمانو تا چه میزان بر روی مانور دهی بیشتر مخالفین، تاثیر می‌گذارد را علی خرم اینگونه به ما پاسخ می‌دهد:" آنچه مسلم است اینکه این بخش از گزارش نباید بهانه‌ای باشد تا مخالفین بخواهند بگویند ما نگرانی مان افزایش یافته است، چون این مسئله، موضوعی بین آژانس و ایران است و اگر کمی وکاستی داشته باشد طرفین سعی می‌کنند نقطه مشترک را پیدا و آن را حل کنند. بنابراین منطق می‌گوید نباید یک مخالفت سیاسی در داخل و خارج به دست بیاید که بخواهد توافقات ایران و آژانس را هم تحت الشعاع قرار دهد."
علی بیگدلی هم در اینباره به آفتاب یزد می‌گوید: " این گزارش در آمریکا با واکنشی مواجه نشده و از طرفی فضا به نفع اوباما تغییر پیدا کرده است بنابراین، صحبت‌های آمانو نمی‌تواند به عنوان نقطه ضعفی در کنگره مطرح شود."
وی درباره مخالفین داخلی هم می‌گوید:" در داخل ایران نباید از این موضوع صحبت شود، درست است که کمیسیون بررسی برجام در مجلس را اکثرا اصولگرایان تشکیل می‌دهند، اما بحث پارچین چیزی نیست که آنها بخواهند از آن به عنوان حربه استفاده کنند، مگر این که این نمایندگان، افراد بی اطلاعی باشند."