در این گزارش آمده است: از جمله موضوعات مهم و قابل تأمل در نظام بانکی کشور، نحوه پراکندگی شعب بانک‌ها در سطح کشور است. براساس این بررسی می‌توان نشان داد که هر استان با توجه به میزان جمعیت و نیز ظرفیت تولید و شرایط اقتصادی و تجاری آن، چه نسبتی از تعداد شعب بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی را در اختیار دارد.
سؤالی که بعضاً میان صاحب‌نظران مطرح بوده، میزان انطباق تعداد شعب بانک‌ها با نیاز واقعی بخش پولی و مالی اقتصاد می‌باشد. برخی، تعداد زیاد شعب بانکی را یکی از معضلات اقتصاد کشور برشمرده و معتقدند لازم است بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی برای افزایش تعداد شعب خود، با محدودیت‌هایی مواجه باشند. از طرف دیگر، برخی دیگر نیز ایجاد محدودیت برای بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی جهت گسترش تعداد شب خود را غیر قابل توجیه و مخالف با محیط مساعد کسب و کار می‌دانند و معتقدند این خود بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی هستند که باید براساس میزان سرمایه، سودآوری، سیاست‌ها و برنامه‌های بازاریابی خود نسبت به تعیین تعداد شعب تصمیم‌گیری نمایند. این گزارش بر آن است تا به‌طور مختصر و اجمالی مروری آماری بر نحوه پراکندگی شعب بانک‌ها در سطح استان‌های مختلف داشته باشد.
*بررسی تعداد نسبی شعب بانکی در کشورهای مختلف
در کشورهای مختلف، بسته به اینکه نظام تأمین مالی آنها بیش‌تر متکی بر بازار پول است یا بازار سرمایه، تعداد شعب بانکی در هر کدام فرق می‌کند. در کشور ما بخش بانکی، بخش قابل ملاحظه‌ای از نظام مالی کشور را تشکیل می‌دهد، به‌طوری‌که در سال 1393 حدود 89.2 درصد از تأمین مالی اقتصاد کشور توسط نظام بانکی انجام شده است، لذا لزوم وجود تعداد بیش‌تری از مؤسسات پولی و اعتباری را نیز اقتضا می‌کند، بنابراین نمی‌توان صرفاً با توجه به مقایسه آماری بین میزان فراوانی نسبی تعداد شعب بانکی در کشورهای دیگر و فارغ از ویژگی‌های خاص نظام پولی و مالی اقتصاد ایران، نسبت به تعداد مطلوب شعب بانکی اظهار‌نظر نمود.
همان‌گونه که در شکل شماره یک مشاهده می‌شود، براساس آمارهای صندوق بین‌المللی پول، در کشورمان به ازای هر یکصد هزار نفر، تعداد 27.4 شعبه بانکی وجود دارد که در مقایسه با دیگر کشورها از وضعیت متعادلی برخوردار است.
اکثر کشورهای توسعه‌یافته به‌طور نسبی دارای تعداد شعبه بیش‌تری نسبت به ایران هستند، به‌طوری‌که مثلاً در فرانسه به ازای هر یکصد هزار نفر جمعیت، 38.5 شعبه بانکی وجود دارد. از سوی دیگر اکثر کشورهای منطقه به‌طور نسبتی به تعداد شعبه کم‌تری نسبت به ایران دارند.
این آمار نشان می‌دهد که در کشورهای توسعه‌یافته به‌رغم توسعه بانکداری الکترونیک، کماکان تعداد شعب بانکی نسبت به کشورمان و دیگر کشورهای منطقه بیش‌تر است که البته در سال‌های آینده می‌توان انتظار داشت با گسترش بیش‌تر خدمات بانکداری الکترونیک و مجازی به‌طور نسبی تعداد شعب این کشورها نیز کاهش یابد. همچنین در بین کشورهای منطقه، کشورمان به ازای هر یکصد هزار نفر جمعیت دارای تعداد بیش‌تری از شعب بانکی است. این آمار در کشور ترکیه 19.8، کشور مالزی 11 و در کشور عربستان در سطح پایین‌تری حدود 8.8 می‌باشد، بنابراین در مجموع به نظر می‌رسد جایگاه ایران به لحاظ دارا بودن تعداد شب بانکی در سطح کشورهای منطقه و توسعه‌یافته در وضعیت بینابینی قرار دارد.
*تعداد شعب بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی در کشور
براساس آمار اداره مجوزهای بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تا پایان شهریور 1394، تعداد کل شعب دارای مجوز بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی 21 هزار و 656 شعبه می‌باشد. همان طور که در شکل شماره 2 مشاهده می‌شود، بانک ملی (3192 شعبه)، صادرات ایران (2876 شعبه) و کشاورزی (1906 شعبه) دارای بیش‌ترین شعبه و بانک‌های خاورمیانه، بانک تجارتی ایران و اروپا و بانک ایران و ونزوئلا دارای کم‌ترین شعب در سطح کشور هستند.
*پراکندگی تعداد شعب بانکی در استان‌های کشور
درخصوص نحوه پراکندگی شعب بانک‌ها و مؤسسات اعتباری در استان‌های مختلف کشور، استان‌های تهران، اصفهان و خراسان رضوی بیش‌ترین و استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، خراسان شمالی و ایلام کم‌ترین آمار شعب را به خود اختصاص داده‌اند.
همچنین براساس آمار سرانه شعب در استان‌ها و مراکز استان به ازای هر یکصد هزار نفر، استان‌های سمنان، یزد و ایلام هر کدام با 54، 49 و 44 شعبه به ازای هر یکصد هزار نفر جمعیت دارای بیش‌ترین سرانه شعبه بانک در کشور هستند.
از سوی دیگر استان‌های آذربایجان غربی، البرز و سیستان و بلوچستان نیز کم‌ترین سرانه شعب را دارند، اما سرانه شعب مراکز استان‌ها نشان می‌دهد، مراکز استان‌های سمنان، کهگیلویه و بویراحمد و بوشهر بیش‌ترین سرانه شعب بانکی را به خود اختصاص داده‌اند.
از دیگر آمارهای جالب توجه در اینجا می‌توان به تمرکز شعب در مراکز استان‌ها با توجه به تمرکز جمعیتی مراکز استان‌ها اشاره کرد. همان طور که در شکل شماره 3 مشاهده می‌شود، مراکز استان‌های قم، البرز و تهران به ترتیب دارای بیش‌ترین تمرکز جمعیتی در هر استان و استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، گلستان و مازندران دارای کم‌ترین تمرکز جمعیت در مرکز استان هستند، اما براساس تعداد شعب، بیش‌ترین تمرکز تعداد شعب مربوط به استان‌های قم، تهران و البرز و کم‌ترین تمرکز شعب مربوط به مرکز استان‌های بوشهر، سمنان و مازندران است.
همچنین تفاضل این دو شاخص به‌عنوان میزان اختلاف بین تمرکز جمعیتی و تمرکز تعداد شعب در مراکز هر استان نشان می‌دهد که استان‌های قزوین، کهگیلویه و بویراحمد و چهارمحال و بختیاری به ترتیب دارای بیش‌ترین تفاوت بین تمرکز جمعیتی و تمرکز تعداد شعب انکی در مراکز استان است.
به بیان دیگر در این استان‌ها، به جز مرکز استان، سایر مناطق از پوشش کم‌تر تعداد شعب در مقایسه با دیگر استان‌ها برخوردارند، اما استان‌های مرکزی، مازندران و البرز کم‌ترین تفاوت بین تمرکز جمعیت و تمرکز شعب در مرکز استان را دارا هستند، البته همان‌طور که در شکل نیز ملاحظه می‌گردد، در تمام استان‌های کشور، میزان تمرکز شعب در مرکز استان بیش از میزان تمرکز جمعیتی مراکز استان است که به نظر می‌رسد به منظور دسترسی عادلانه‌تر به خدمات بانکی ضرورت دارد این نسبت‌ها متعادل‌تر گشته تا کلیه نواحی هر استان بتواند به خدمات بانکی دسترسی داشته باشد.
همچنین می‌توان تعداد نسبی شعب هر استان را نسبت به جمعیت هر استان به منظور مشاهده میزان پراکندگی شعب در استان‌های مختلف را مورد بررسی قرار داد. براین اساس، به‌طور نسبی استان‌های تهران، اصفهان و خراسان رضوی به ترتیب بیش‌ترین میزان تعداد نسبی شعب بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی را به خود اختصاص داده‌اند، اما شاخص مهمی که در اینجا می‌توان به‌عنوان میزان دسترسی عادلانه همه استان‌ها به شعب مزبور ارائه نمود تفاوت در میزان تمرکز شعب در استان و تمرکز جمعیتی در هر استان است.