جمعه گذشته ارتش ترکیه یک هزار و 200 نیروی نظامی خود را به همراه 15 تانک و چندین زره پوش در عمق خاک عراق در بعشیقه از توابع استان موصل عراق مستقر کرد. اردوگاهی که نیروهای ترک در آن مستقر شده اند در اختیار نیروهای «الحشد وطنی» است که اعضای آن را عمدتا نیروهای عرب سنی که سابقاً عضو پلیس عراق بوده اند و همچنین داوطلبانی از موصل تشکیل می دهند. این ارودگاه توسط اثیل النجیفی، استاندار برکنار شده موصل ایجاد شده که روابط نزدیکی با ترکیه دارد. گفته می شود پیش از ورود این نیروها، شمار اندکی از نیروهای نظامی ترکیه در اردوگاه مذکور حضور داشتند.
این اقدام ترکیه با واکنش و اعتراض شدید بغداد مواجه شده است و مقامات عراقی آن را به مثابه تجاوز به خاک عراق قلمداد کرده اند، اما آنکارا ادعا می کند اعزام این نیروها با تجهیزات سنگین به نقطه ای در شمال عراق موضوعی عادی و کم اهمیت است. احمد داود اوغلو نخست وزیر ترکیه ، این اقدام را جابجایی عادی نیروهای ترکیه در اردوگاهی توصیف کرد که حدود یک سال پیش بنا بر درخواست استانداری نینوا و با هماهنگی بغداد ایجاد شده است.
اما خالد العبیدی، وزیر دفاع عراق اعلام کرد که به همتای خود تاکید کرده تحولات اخیر بدون اجازه و هماهنگی بغداد بوده و باید فورا این نیروها عقب کشیده شوند.
فواد معصوم رئیس جمهوری عراق نیز حضور نیروهای نظامی ترکیه در مناطق شمالی آن کشور را نقض قوانین بین المللی دانست و خواستار خروج فوری نیروهای ترکیه شد.
نکته قابل توجه آن است که دولت عراق پیش از اقدام ترکیه، با انتشار بیانیه ای نسبت به اعزام هر گونه نیروی خارجی به عراق هشدار داده بود. حیدر العبادی، نخست وزیر عراق، در این بیانیه تاکید کرده بود، از هیچ کشوری درخواست اعزام نیروی زمینی نکرده و به همین دلیل، هرگونه حرکتی را در این راستا، اقدامی خصمانه در نظر خواهد گرفت. به همین دلیل برخی ناظران، ورود ترک ها به خاک عراق در عمق 120 کیلومتری را نوعی اعلام جنگ علیه عراق با هدف اعمال فشار بر دولت حیدر العبادی دانسته اند.
درباره اهداف و انگیزه های ترکیه از این اقدام، فرضیه های مختلفی مطرح شده است.
ترکیه از یک طرف قصد دارد ناکامی های خود را در سوریه و در برابر محور مقاومت جبران کند. به طور طبیعی شکست های متوالی تروریست ها در سوریه به ویژه در جنوب حلب، حامیان این گروه ها به ویژه ترکیه را خشمگین ساخته است. از سوی دیگر آنکارا تلاش دارد به رغم حمایت های پنهانی از داعش، خود را در حال مبارزه با این گروه تکفیری و تروریستی نشان دهد.
ترکیه سعی می کند با حمایت از گروه های وابسته به خود در عراق، بستری را فراهم کند که حتی پس از پیروزی نهایی بر داعش، دولت مرکزی عراق نتواند کنترل خود را بر تمامی مناطق این کشور برقرار کند. حتی در صورتی که آنکارا نتواند طرح های شومی چون تجزیه عراق را عملی کند، دست کم می تواند تا مدت زمانی طولانی نفوذ خود را در این کشور حفظ کرده و مانع تشکیل دولتی یکپارچه شود که بر خلاف اهداف و منافع همسایه شمالی خود گام برمی دارد.
در سطحی فراتر می توان گفت با توجه به معادلات پیچیده منطقه، به نظر می آید ترکیه تحت پوشش ناتو بازی خطرناکی را در مقابل روسیه و ایران شروع کرده است. بدین معنا که اقدام آنکارا را باید در بستر شکل گیری قطب بندی های جدیدی دانست که در منطقه در حال ظهور است. در یک طرف این معادله ایران و روسیه و در طرف دیگر ناتو و متحدان آن در منطقه قرار دارند.
تجاوز ترکیه به خاک عراق یک روز پس از آن صورت گرفت که اعضای ناتو در نشست روز چهارشنبه خود از یک راهبرد جدید در واکنش به افزایش حضور نظامی روسیه در جنوب تنگنه بسفر خبر دادند که بنا بر گفته دبیرکل ناتو، این راهبرد طیفی از اقدامات از جمله فعالیت های شناسایی و نظارتی توسط نیروهای ناتو در سراسر مدیترانه، استقرار نظامیان ناتو در نقش مستشاران نظامی در مناطقی از خاورمیانه و تقویت مراکز نظامی ناتو در منطقه را شامل می شود.
مواضع و تصمیماتی که ناتو در نشست اخیر خود اتخاذ کرد، حکایت از آن دارد که این سازمان نظامی، ترکیه را خط مقدم ثبات منطقه ای برای خود در جنوب می داند. ناتو همچنین قصد دارد به روسیه این پیام را بدهد که سوریه و یا عراق هدف راحتی برای مسکو نخواهد بود و اگر روسیه به همراه ایران بر ادامه سیاست ها و اقدامات خود اصرار کنند، ترکیه در مقابل ایران و روسیه تحت پوشش ناتو مقاومت خواهد کرد.
البته ناتو و در رأس آن آمریکا گفته اند که از اقدام ترکیه در ورود به خاک عراق آگاه بوده اند، اما تاکید کرده اند که این اقدام در راستای ائتلاف مبارزه با داعش صورت نمی گیرد. به این ترتیب غرب در ظاهر نشان می دهد که با ترکیه فاصله دارد، اما نفوذ ناتو بر ترکیه و حضور این سازمان در مناطق درگیری بر کسی پوشیده نیست.
در شرایط فعلی ورود نظامی روسیه به سوریه، قواعد بازی را برای غرب به هم ریخته است و اگر ائتلاف ایران، روسیه، عراق، سوریه و حزب الله بتواند کارآمدی خود را در سوریه به اثبات برساند، برای اولین بار پس از جنگ سرد انحصار تصمیم گیری در حوزه جنگ و صلح از دست غرب خارج می شود. قطعا پذیرش چنین امری برای ناتو و به ویژه آمریکا کار آسانی نخواهد بود.
با این تفاصیل ترکیه در معادلات منطقه ای، یک نقش ابزاری یافته است تا اهداف و سیاست های غرب را پیاده کند. حتی برخی ناظران بر این باورند که سرنگون ساختن جنگنده سوخوی 24 روسی در شمال سوریه توسط ترکیه با اشاره غرب صورت گرفته است تا هشداری به روسیه و تحرکاتش در سوریه داده باشند. تجاوز به شمال عراق نیز در همین راستا قابل ارزیابی است. این در حالی است که اروپائیان هیچ وقت ترکیه را کشوری دوست خود تلقی نمی¬ کنند، چرا که ترکیه سالیان زیادی است پشت درهای اتحادیه اروپا به انتظار نشسته است. ذهنیت کشورهای اروپایی همچنان، ترکیه را وارث توسعه طلبی عثمانی می داند و با گذشت سالیان زیاد از فروپاشی عثمانی، اروپائیان همچنان نگاه بدبینانه ای به ترکیه دارند.
علاوه بر این، حاکمان ترکیه بر اساس تجارب گذشته باید دریافته باشند که چنین اقداماتی بی نتیجه است. سرنگونی جنگنده روسی نه تنها سبب توقف عملیات روس ها در سوریه نشد، بلکه به آن شدت بخشیده است. لذا آنکارا در گام بعدی دست به ماجراجویی تازه ای زده و این بار تمرکز خود را متوجه یک حلقه ضعیف تر در زنجیره ائتلاف منطقه ای کرد که با محوریت ایران و روسیه و مشارکت عراق، سوریه و لبنان علیه تروریست ها شکل گرفته است.
در پایان باید گفت ترکیه وارد بازی خطرناکی شده که پیامدهای منفی و خسارت های آن به مراتب بیشتر از دستاوردهای آنی قلمداد می شود. مهمترین خسارتی که آنکارا با اقدامات متهورانه خود متحمل آن می شود، تنش در مناسبات با کشورهای همسایه و نیز روسیه می باشد، تنش هایی که سیاست «صفر کردن مشکلات» مورد ادعای حزب حاکم را تا مدت مدیدی تبدیل به رؤیایی دست نایافتنی کرده است./