(روزنامه اطلاعات - 1394/06/19 - شماره 26250 - صفحه12)
سرويس خارجي: نزديک به 70 سال از کشيده شدن خطي در ميانه شبه‌قاره هند مي‌گذرد اما مناقشات اين منطقه حتي با آمدن و رفتن سياستمداران ليبرال و محافظه‌کار و ناسيوناليست سر حل شدن ندارد؛ گويا ميانگين مرگ‌هاي روزانه در منازعات اين منطقه هنوز خون‌بهاي حل هيچ کدام از بحران‌ها نشده تا اولياي سياست هند و پاکستاني به توافقي رضايت دهند.دقيقا 68 سال پيش در روزهاي تابستاني نفس‌گير مرداد 1947 مبارزه و انشقاق در جامعه هندي‌ها سرانجام به نتيجه‌اي رسيد و استقلال آن از بريتانيايي که حالا با از دست دادن هند ديگر «کبير» نبود، محقق شد.
استقلال از انگليس اما پايان مبارزه در شبه قاره رنگين هند نبود بلکه نوع مبارزه را در آن تغيير داد.جدايي از انگلستان خراشي را دربازوي راست شبه قاره کشيد و آن را اندکي کوچک‌تر کرد؛ پاکستان از «هند بريتانيا» جدا و مبارزه‌اي نوين آغاز شد.جداي از تلاش‌هاي استقلال‌طلبانه رهبران و مردم هند بريتانيا، بسياري تفاوت‌هاي مذهبي را عامل چند تکه شدن هند مي‌دانند.
در واقع پس از دو نيم شدن هند بريتانيا به هند و پاکستان، هند به کشوري سکولار با اکثريتي هندي و اقليتي مسلمان و در مقابل پاکستان به جمهوري اسلامي با اکثريتي مسلمان تبديل شدند.در پي کشيده شدن خط مرزي بين مردمي که تا ديروز با يک ديگر زير يک آسمان زندگي مي‌کردند بزرگترين سيل مهاجرتي تاريخ بشر شکل گرفت و بيش از 14 ميليون تن از هندي‌ها، مسلمانان و سيک‌ها مجبور به ترک خانه‌هاي خود در دو طرف مرز شدند.
از همين روزها درگيري بزرگ دو کشور تازه استقلال يافته شکل گرفت و با بروز سه جنگ بين دو کشور تداوم يافت؛ درگيري‌هايي که با آغاز «مذاکرات ترکيبي» از سال 1998 همچنان گاه و بيگاه ادامه دارند .اما حضور نخست‌وزير پاکستان در مراسم تحليف همتاي هندي‌اش در سال گذشته اميدها براي بهبود روابط بين اين دو قدرت اتمي را افزايش داد.
پس از آن نارندرا مودي، نخست‌وزير ناسيوناليست هند و نواز شريف همتاي پاکستاني‌اش در حاشيه نشست سازمان همکاري شانگهاي در اوفاي روسيه با يکديگر ديدار و توافق کردند تا «سرتاج عزيز» مشاور امنيت ملي نخست وزير پاکستان در دهلي‌نو با همتاي هندي خود ديدار و درباره يک سري مسائل ميان دو کشور با هدف کاستن از تنش‌ها و اختلافات ديرينه، مذاکره کند. در بيانيه مشترکي که از سوي روساي دو کشور پس از ديدار در اوفا منتشر شد، طرفين تاکيد کردند که اين دوره از مذاکرات با تمرکز بر «مبارزه با تروريسم» برگزار مي‌شود.پس از آن اما سوشما ساواراج، وزير خارجه هند براي برگزاري اين مذاکرات پيش شرط‌هايي را مطرح کرد؛ پيش شرط‌هايي که با عدم پذيرش از سوي طرف مقابل به تعليق اين گفتگوها انجاميد.
دولت هندوستان دو مسئله را به عنوان پيش‌شرط‌هاي خود براي حضور دراين مذاکرات مطرح کرد: محدود بودن تمامي مسائل تحت موضوعيت مبارزه با تروريسم و لغو هرگونه ديدار مقامات پاکستاني با رهبران جدايي‌طلبان منطقه کشمير. طرف پاکستاني با اعلام اين مسئله که هدف از مذاکرات بايد کاهش تنش‌ها و افزايش اعتماد در جهت عادي‌سازي روابط باشد از پذيرش هر گونه پيش شرطي سر باز زد. گفته مي‌شود اخيرا کميسيونر عالي پاکستان در دهلي نو از رهبران جدايي طلب اين منطقه براي ديدار با سر تاج عزيز دعوت کرده بود .
اين در حالي است که پيش از اين و در اوت 2014 نيز مذاکرات وزراي خارجه دو کشور با دلايل مشابهي لغو شده بود.عمر بحران منطقه کشمير و جامو اما به دوران جدايي اين دو کشور از يکديگر برمي‌گردد. کشمير در زمان جدايي اين دو کشور از يکديگر با اکثريتي مسلمان تحت رهبري شاهي بود که در ميان درگيري‌ها ترجيح داد بي‌طرف بماند و در عوض از سران هر دو طرف بخواهد جدايي اين منطقه را به رسميت بشناسند. با وجود توافقي که بين رهبر کشمير و پاکستان به صورت موقت امضا شده بود نيروهاي پاکستاني مدت کوتاهي پس از جدا شدن از هند به کشمير لشکرکشي کردند. در مقابل پادشاه کشمير از هندي‌ها درخواست کمک و براي اطمينان يافتن درباره کمک نظامي هند به کشمير در مقابل پاکستان حکم الحاق کشمير به هند را امضا کرد.
پس از ورود نيروهاي هندي به کشمير جنگ اول دو کشور هند و پاکستان آغاز و با ميانجيگري سازمان ملل با تاکيد بر ضرورت برگزاري رفراندوم در کشمير آتش‌بسي برقرار شد. 10 سال بعد شمال کشمير تحت عنوان کشمير آزاد به پاکستان پيوست و درگيري‌هاي منطقه‌اي در کشمير و جامو ادامه يافت تا اينکه در سال 1972 پاکستان شرقي يا همان بنگلادش از پاکستان اعلام استقلال کرد و جنگ دوم بين دو کشور هند و پاکستان آغاز شد. با حمايت هند از بنگلادش در مقابل پاکستان و جدايي اين منطقه از حکومت اسلامآباد در نهايت آتش‌بس ديگري بين دو کشور برقرار شد که در آن «خط کنترل» يا «خط آتش‌بس» به عنوان مرز بين دو کشور تعيين شد.
با وجود تعيين اين خط طرف پاکستاني هنوز تاکيد مي‌کند که طي حملات نظامي خود اين منطقه را اشغال کرده در حالي که طرف هندي با استناد به حکم الحاق اين منطقه معتقد است کشمير و جامو متعلق به هند است و همين موضوع علت تداوم درگيري‌ها و دشمني‌ها بين دو کشور شده است. با اين حال مقامات نظامي دو کشور قرار است در روز 15 شهريور در شهر دهلي براي گفتگو درباره مسائل مرزي با يکديگر ديدار کنند. جداي از احتمال لغو اين ديدار برخي معتقدند اين جلسه نيز با توجه به عدم پيشرفت در گفتگوهاي قبلي و هم چنين تداوم تيراندازي‌ها در مرز بين دو کشور به نتيجه‌اي منجر نخواهد شد. خبرهاي چند روز آتي روشن خواهند کرد که آيا مقامات دو کشور براي حل بحران 70 ساله خود تدبيري خواهند انديشيد يا به سياق گذشته جواب دو طرف نه خواهد بود.
از سويي،يکي از رابطه‌هاي استراتژيک نه چندان مناسب در جهان در حالي روز به روز رو به وخامت مي‌گذارد که افغانستان دولت پاکستان را به دخالت در امور خود و طولاني کردن جنگ14 ساله با کمک به طالبان در يک رقابت خيره کننده براي تاثيرگذاري و نفوذ، متهم مي‌کند. خبرگزاري آسوشيتدپرس در گزارشي نوشت:پاکستان با ميزباني جمع گسترده‌اي از آوارگان افغان اين اتهامات را رد کرده و مي‌گويد نمي‌تواند حرکت و اقدامات شبه نظاميان افغان را در سراسر مناطق مرزي تحت کنترل داشته باشد .
اين يک مساله ديرپا ميان اين دو همسايه است اما رخدادهاي اخير ميان دو طرف باعث وخامت اوضاع شده است و در زمانيکه به نظر مي‌رسد طالبان در حال گسترش فعاليت خود است و ناتو نيز نيروهاي خود را از اقدامات ضربتي در افغانستان عقب کشانده، اين روند خطرناک محسوب مي‌شود.اين روند همچنين بيانگر يک رويکرد معکوس در روند نسبتا مثبتي است که اشرف غني، رئيس‌جمهوري افغانستان در زمانيکه زمام امور را در 2014 به دست گرفت، آغاز کرد.
حملات مداوم و بي رحمانه طالبان و افزايش خشونت‌ها که درپي واگذاري کنترل امنيتي از ناتو به نيروهاي افغان در پايان 2014 صورت گرفته، به نظر باعث کم شدن و از بين رفتن صبر و تحمل اشرف غني شده است.پس از يکسري حملات مرگبار در اوايل ماه گذشته ميلادي در کابل، پايتخت افغانستان، اشرف غني دولت پاکستان را در يک برنامه زنده تلويزيوني منبع و عامل اصلي خشونت در کشورش دانست.اشرف غني در اين مصاحبه گفت: تصميمات دولت پاکستان در چند هفته آينده به طرز قابل ملاحظه‌اي بر روابط دوجانبه بين دو کشور براي چندين دهه بعدي اثر خواهد گذاشت. ما بيش از اين نمي‌توانيم شاهد اين باشيم که مردم افغانستان در جنگ جان خود را از دست بدهند و قرباني شوند و بيش از اين نمي‌توانيم شاهد فشارها از خارج از کشور باشيم .
در ميان لفاظي‌هاي به وجود آمده، حقايق اوليه جاي مناقشه ندارند: رهبران طالبان در پاکستان مستقر هستند در کويته، پيشاور و کراچي؛ از زمانيکه حملات تحت فرماندهي آمريکا در 2001 باعث سرنگوني رژيم طالبان در افغانستان شد و آنها مجبور شدند تا اين کشور را ترک کنند و در جايي ديگر مکاني براي خود برگزينند.رخدادهاي اخير کاملا اندازه و حجم تاثير پاکستان بر اين گروه را مشخص مي‌کند. رهبران طالبان به صورت مستقيم از داخل خاک پاکستان اين جنگ در افغانستان را رهبري مي‌کنند و مردان مسلح و عاملان انتحاري، سلاح و پول از طريق مناطق مرزي به صورت سالانه براي حملات طالبان مي‌فرستند.
در سال جاري ميلادي، حملات طالبان که به دليل سرد بودن فصول پاييز و زمستان در افغانستان در فصول گرم بهار و تابستان بيشتر مي‌شود، به ويژه در پي خروج نيروهاي ناتو از اين کشور در سال 2014، وحشيانه‌تر شده است.سخنگوي وزارت امور خارجه افغانستان گفت: سيد ابرار حسين، سفير پاکستان در کابل، براي ابراز شکايت دولت افغانستان ناشي از تيراندازي‌هاي اخير مرزي، احضار شد.يک روز بعد در روز استقلال افغانستان جانان موسي‌زاي، سفير افغانستان در اسلام آباد توسط وزارت امور خارجه پاکستان احضار شد و دولت اين کشور مراتب شکايت و اعتراض خود را بابت اتهامات وارده از سوي کابل و کمپين تخريب وجهه دولت اسلام آباد به سمع اين سفير رساند.
اعزاز احمد چودري، وزير امور خارجه پاکستان گفت: اين اتهامات باعث از بين رفتن اعتماد مشترک ميان دو طرف شده و بر روابط دوجانبه اثر مي‌گذارد؛ روابطي که دو طرف براي بهبود آنها تلاش فراوان کرده‌اند.به گفته سه تن از افرادي که به موضوع مذاکرات ميان اشرف غني با دو تن از سفراي مستقر در کابل آشنا بودند، رئيس جمهوري افغانستان گفته بود که پاکستان سه گزينه پيش رو دارد: اگر در شکست طالبان ناکام بماند، بايد يا در قبال طالبان حالت خصمانه بگيرد، يا به شدت اين گروه شبه نظامي را متوقف يا سرکوب کند.يکي از اين سفرا گفت: ما در مرحله توقف فعاليت اين گروه شبه نظامي هستيم. روابط ميان دو کشور همچنان در پايين‌ترين مرحله است.
اين ديپلمات گفت: اگر پاکستاني‌ها آنچه را که مي‌گويند تمايل دارند تا براي مقابله با تروريسم و افراط گرايي انجام ندهند، متحدان افغانستان بايد از آمريکا و تمامي جهان بخواهند تا پاکستان را به عنوان تامين کننده پناهگاه امن براي تروريست‌ها شناسايي کنند. چنين ارزيابي از پاکستان باعث انزواي مالي و ديپلماتيک آن و بغرنج شدن روابط اين کشور با ساير شرکاي منطقه‌اي نظير چين و همچنين ساير وام دهندگان بين‌المللي و آژانس‌هاي تامين کننده مي‌شود .
سخنان تند اشرف غني ناشي از شکست و ناکامي واضح هيات عاليرتبه‌اي است که هفته گذشته به اسلام آباد رفت تا درباره برنامه اقدام براي پايان دادن به اين جنگ با مقام‌هاي پاکستاني ديدار کند. اين هيات دست خالي به کابل بازگشت.اوايل سال جاري ميلادي نيز اشرف غني يک پيشنهاد هشت بندي به نواز شريف، نخست وزير پاکستان فرستاد و در آن نوشت، هر دو کشور در يک جنگ اعلام نشده و غيرمنتظره شرکت کرده‌اند. اشرف غني در اين نامه همچنين به اسلامآباد تاکيد کرد تا به تعهداتش براي برقراري صلح با حبس خانگي رهبران طالبان و نقض برخي تسهيلات براي اعضاي برجسته اين گروه شبه نظامي پايبند بماند نظير عدم اجازه به فعاليت‌هاي آزادانه و دسترسي نيروهاي شبه‌نظامي به خدمات پزشکي و توقف فعاليت‌هاي شبکه حقاني که يکي از وحشيانه‌ترين و بدترين گروه‌هاي شبه نظامي در منطقه است.
مستغني، سخنگوي افغان گفت: کابل در حال حاضر اميدوار است که پاکستان به زودي به اين گزينه‌ها و شرط‌ها پاسخ دهد .در همين حال محمود شاه، تحليلگر سياسي پاکستاني مي‌گويد: اسلام آباد بايد به اين نگراني‌ها و نااميدي‌هاي اشرف غني پاسخ دهد و با برخي از عناصر که مي‌خواهند روند صلح ميان طالبان و کابل را خدشه‌دار کنند، برخورد کند.اين تنش‌ها همچنين در يک برهه تنش زا به وجود آمده، در حاليکه رهبران طالبان افغان با بحران رهبري خود در پي انتشار خبر کشته شدن ملا محمد عمر در دو سال قبل مواجه شده‌اند.
طالبان با فشارهاي گوناگوني مواجه شده است ؛ يکي از جانب افرادي که تلاش مي‌کنند تا روابط خود را با القاعده و ساير شبه نظاميان تحکيم بخشند و از طرف ديگر بايد به چالش‌هاي برخي از راديکال‌ها که به شدت توسط برخي از تاکتيک‌هاي وحشيانه و واضح داعش اغوا شده‌اند، پاسخ و واکنش نشان دهد .در چنين شرايطي، رهبراني که سطوح مختلفي از شبه نظامي‌گري طالبان را ارائه مي‌دهند، در کشمکش اعلام يک رهبر براي خود هستند و قيام داخلي در افغانستان در حالي همچنان ادامه دارد که تقريبا 5000 تن تاکنون در سال جاري ميلادي کشته شده‌اند.
رهبران طالبان در کويته پاکستان با يکديگر ديدار کردند و برخي از اعضاي اين گروه مي‌گويند که بيش از 1000 وفادار شامل فرماندهان نبرد در اين نشست حضور داشتند تا به راه حلي براي مناقشه با دولت دست يابند؛ راه حلي که بارها و بارها به تعويق افتاده است.معاون سخنگوي اشرف غني گفت: اين نشست در کويته باعث خشم کابل شد و رئيس جمهوري افغانستان ،اسلام آباد را به ناکامي در انجام اقدامي عليه گروه‌هايي متهم کرد که به برگزاري چنين نشست‌هايي در انظار عمومي دست مي‌زنند و عليه مردم افغان اعلام جنگ مي‌کنند. تحليلگران مي‌گويند، انگيزه پاکستان در پناه دادن شبه نظاميان تاثيرگذاري استراتژيک بر همسايه خود و کوتاه کردن دست هندوستان و ايران از افغانستان است .
ملا اختر منصور که به عنوان جانشين ملاعمر معرفي شده، توسط ايمن الظواهري، رهبري القاعده مورد حمايت قرار گرفته است و اين باعث تحکيم روابط ميان دو گروه مي‌شود. يکي از معاونان ملا منصور به نام سراج الدين حقاني، سرکرده شبکه حقاني است که با القاعده نيز ارتباط دارد. يکي از مقام‌هاي امنيتي افغان که خواست نامش فاش نشود، گفت: جاسوس‌هاي سرويس‌هاي امنيت داخلي پاکستان، آژانس جاسوسي مورد حمايت ارتش اين کشور در کويته هستند تا به تضمين اين مساله بپردازند که ملامنصور که به نظر مي‌رسد براي تقويت قدرت طالبان رهبري اين گروه را به دست گرفته، با وجود مخالفت‌ها از جانب خانواده ملاعمر در اين سمت بماند. پاکستان تاکنون به اين اتهامات هيچ واکنشي نشان نداده است.
ناظران مي‌گويند ملامنصور مدت‌هاست در اين سمت است و به بازي دوگانه مي‌پردازد – برخي بر اين باورند که از جانب دولت پاکستان با دولت کابل مذاکره‌اي غيررسمي داشته درحاليکه به آتش درگيري‌ها در افغانستان دامن مي‌زند.پس از دور نخست مذاکرات رسمي و رو در روي مقام‌هاي افغان و طالبان که در ژوئيه 2015 در پاکستان برگزار شد، روند مذاکرات درپي مرگ ملاعمر متوقف شد.
در اسلام آباد سخنگوي وزارت امور خارجه پاکستان به خبرنگاران گفت:اين کشور همچنان به حمايت و تسهيل روند مذاکرات صلح پايبند است. اين به دولت کابل بستگي دارد که درباره گام‌هاي بعدي تصميم گيري کند. از نظر پاکستان، در تداوم روند صلح هوشمندي و زيرکي لازم است.
ش.د9402469