بررسی توان موشکی نیروهای یمنی و نقش آن در تغییر معادله جنگ

پایگاه بصیرت / گروه بین الملل/یوسف شفیعی

عربستان از فروردین ماه امسال با تمام توان به یمن حمله کرده و با گذشت نزدیک به 10 ماه از شروع حمله، نتوانسته است به هیچ یک از اهداف خود برسد. 

در این میان یکی از متغیرهای مهم در این نبرد به موضوع توان موشکی ارتش یمن برمی گردد. ارتش یمن و انقلابیون این کشور در یک ماه گذشته تنها با شلیک سه موشک بالستیک بیش از 500 متجاوز را به هلاکت رساندند. ناشناخته بودن توان موشکی یمن عاملی مهم در غافلگیری سعودی ها است. در این مطلب به بررسی توان موشکی یمن و نوع موشک های این کشور می پردازیم.

 کشور یمن که زمانی به دو بخش شمالی و جنوبی (هر کدام متحد با دو ابرقدرت جنگ سرد) تقسیم شده بود، در سال‌های جنگ سرد توانست موشک‌های کوتاه برد از اتحاد جماهیر شوروی دریافت کند. در سال 1979، یمن جنوبی در جریان درگیری با بخش شمالی، حدود 12 موشک فراگ-7 با حدود 6 لانچر (پرتاب کننده) متحرک به دست آورد. در آن سال‌ها، هر دو بخش شمالی و جنوبی یمن به موشک‌های فراگ و اسکاد ساخت شوروی دست یافتند. در سال 2002، ناوگروهی اسپانیایی، یک کشتی متعلق به کره شمالی به نام «سوسان» را توقیف کرد که 15 موشک را به یمن حمل می‌کرد. یمن در سال‌های حکومت علی عبدالله صالح ادعا می کرد که موشک ها را برای مقاصد دفاعی خریداری کرده است. با توجه به این که واشنگتن به جامعه جهانی اطمینان می داد که نمی گذارد متحدانش از کره شمالی تسلیحات خریداری کنند، حادثه توقیف کشتی کره شمالی یک فاجعه سیاسی برای دولت وقت آمریکا بود. در جریان توقیف این محموله که مشخص شده بود پانزده فروند موشک اسکاد-بی بوده‌اند، سفیر یمن در واشنگتن طی نامه‌ای به کاخ سفید تصریح کرد این موشک‌ها برای نیازهای ارتش یمن بوده و باید فورا تحویل ارتش این کشور شوند. 

این موشک‌ها در نهایت پس از کمی تاخیر به یمن تحویل داده شد. در سال 2010 یک موسسه تحقیقات نظامی بریتانیایی تخمین زد که قدرت موشکی یمن شامل موشک‌های اسکاد-بی با شش پرتاب کننده سیار و بین 22 تا 33 موشک آماده است.

با آغاز نبرد هوایی عربستان سعودی و همپیمانانش علیه انقلابیون در یمن، نخستین هدف بمباران ها، پایگاه های هوایی و یگان های موشکی یمن بود. 

طی پنج روز نخست عملیات موسوم به «عاصفة الحزم» مقامات عربستان اعلام کردند که توانسته‌اند تمامی توان موشکی یمن را از بین ببرند. با این وجود، یک ماه و نیم بعد، نیروی پدافند هوایی عربستان مدعی شد که توانسته است یک فروند موشک اسکاد شلیک شده توسط حوثی‌ها را با سامانه پاتریوت رهگیری و منهدم کند. از آن جا مشخص شد تمامی توان موشکی یمن هنوز از بین نرفته است. 

یمن مانند بسیاری دیگر از کشورها، توانایی نظامی واقعی خود را گزارش نکرده و اطلاعات دقیقی از این توان وجود ندارد، اما مشخص است که ارتش این کشور از چند دهه پیش تاکنون از طیف مختلفی از موشک های میانبرد بالستیک اسکاد و فراگ و همچنین توپخانه راکتی 333 میلیمتری استفاده می کند. نوع و میزان موشک هایی که ارتش یمن در اختیار دارد عبارتند از:

راکت های کاتیوشا: بنا بر اظهارات دکتر «یاتک مارتین روبو»، متخصص لهستانی سیاست دفاعی و تسلیحاتی و استاد دانشگاه پوژنان، پدافند هوایی عربستان سعودی توان مقابله با توپخانه راکتی MRLSH یا همان راکت های کاتیوشای یمن را ندارد. یمن از نظر تعداد توپخانه راکتی، ششمین کشور دنیاست. این راکت ها همانطور که در جریان جنگ های اسرائیل با حزب الله لبنان و حماس نشان دادند به سختی قابل شناسایی هوایی هستند. این تسلیحات می‌توانند گزینه خوبی برای راکت باران  استان های جنوبی عربستان باشند. همچنین متحدان حوثی ها در استان نجران عربستان که علیه دولت عربستان اعلان جنگ کرده اند، توانایی شلیک این راکت ها به استان های میانی عربستان را دارند.

راکت های فراگ: راکت های کوتاه برد فراگ 7 اگرچه از جمله قدیمی ترین موشک های دنیا هستند، اما به دلیل غیر هدایت پذیر بودن و سیستم نشانه گذاری مکانیکی، امکان رهگیری توسط سامانه های ضد بالستیک پاتریوت و کوتاه برد راپیر عربستان را ندارد. از این رو این راکت ها هم گزینه خوبی برای اصابت به اجتماعات زرهی عربستان در مرزهای دو کشور هستند. فراگ مخفف کلمات (Free Rocket Over Ground)، نامی است که ناتو به وسیله آن سیستم موشکی برد کوتاه (بالستیک) توپخانه ای تولید شوروی یعنی (9K52 Luna) را مورد خطاب قرار می دهد . آمار دقیقی از این راکت ها در یمن در اختیار نیست، ولی ارتش یمن این راکت ها را در زرادخانه های خود دارد.

موشک های بالستیک اسکاد-بی و سی: موشک های بالستیک اسکاد-بی و اسکاد-سی که چند سال پیش نیز عبدالله صالح 15 فروند از کره شمالی خریداری کرده است، اصلی ترین سلاح موشکی یمن است. این موشک ها با برد بیش از 300 کیلومتر، توان هدف قرار دادن تمامی پایگاه های نظامی عربستان در جنوب را دارند. اگرچه این موشک ها به راحتی توسط سامانه های پاتریوت قابل رهگیری و انهدام هستند، اما یمنی ها با استفاده از تاکتیک غافلگیری، امکان گریز از سیستم پدافندی عربستان با استفاده از موشک اسکاد را فراهم می کنند. به باور نهادهای تحلیلی نظامی، عربستان احتمالاً تعداد 7 تا 13 فروند از موشک های اسکاد یمن را توسط بمباران هوایی هدف قرار داده است. از این رو به احتمال زیاد، حوثی ها هنوز تعدادی بین 12 تا 27  فروند موشک اسکاد دیگر در اختیار دارند. 

"اسکاد ــ بی" یک موشک بالستیک ساخت شوروی سابق است که در جمع خانواده‌ 4 گانه موشک‌های اسکاد، جزو موشک‌های میان‌برد به حساب می‌آید. اسکاد ــ بی، حدود 300 کیلومتر برد داشته و با وزنی معادل 6 تُن، طول 11 متر و کلاهک جنگی یک‌تُنی، موشکی قدرتمند محسوب می‌شود. 

خطای موشک‌های "اسکاد ــ بی" حدود 50 متر است که این میزان خطا و اشتباه در اصابت به هدف، همزمان با انفجار سر جنگی 1000 کیلوگرمی موشک، قطعاً هدف را اگر به‌طور کامل نابود نکند، حتماً آن را به‌شدت دچار آسیب می‌کند. چند روز قبل ارتش یمن یک پایگاه مهم موشکی را در عمق 350 کیلومتری از مرز عربستان با یمن، با موشکی که سرتیپ شرف لقمان سخنگوی رسمی نیروهای مسلح یمن آن را "اسکاد" اعلام کرده، هدف قرار داد.

همچنین پایگاهی که روز 9 تیرماه در استان ریاض هدف قرار گرفت به وسیله موشک اسکاد هدف قرار گرفت. این پایگاه در عمق 350 کیلومتری این کشور قرار داشت، به این معنا که فاصله این پایگاه تا نقطه صفر مرزی، 350 کیلومتر است. برای این که موشک از گزند توپخانه و از دید پهپادها و جنگنده‌های شناسایی و رزمی سعودی‌ها در امان بماند، حداقل باید طبق معادلات نظامی و امنیتی، 50 کیلومتر هم داخل خاک یمن مستقر بوده باشد، لذا در مجموع، برد موشک شلیک شده به حدود 400 کیلومتر می‌رسد. حال این که موشک اسکاد ــ بی، همان موشکی که همگان فکر می‌کردند که ارتش یمن از این نوع موشک بهره‌مند است، بردی حدود 300 کیلومتر دارد و از آنجایی که طبق اعلام رسمی ارتش یمن، موشکی که تیر ماه شلیک شد، از نوع "اسکاد" بوده و فاصله حدودی هدف تا موقعیت شلیک نیز بالای 350 الی 400 کیلومتر بوده است، پس یمنی‌ها برای اولین بار از موشک‌های "اسکاد ــ سی" در تیرماه رونمایی کردند، چرا که موشک اسکاد ــ بی 300 کیلومتر بیشتر برد ندارد. موشک اسکاد ــ سی، همچون برادر کوچکترش (اسکاد ــ بی) یک موشک بالستیک است که حداکثر برد آن حدود 550 کیلومتر بوده و با کلاهکی 600 کیلوگرمی، یک موشک قدرتمند و با قدرت تخریب بالا به شمار می‌آید.

قاهر 1:  موشکی بالستیک است که می‌تواند اهداف را در فاصله 500 کیلومتری با دقت هدف قرار دهد. این موشک اولین بار در 21 آذرماه امسال رونمایی و به سوی پایگاه نظامی خالد بن عبد العزیز در حوالی شهر "خمیس مشیط" در جنوب عربستان شلیک شد و با موفقیت به هدف اصابت کرد و در دفعات بعدی نیز، 2 فروند از این موشک‌ها، 2 هدف از جمله شرکت آرامکو در جیزان را هدف قرار دادند. 

 بررسی موشک شلیک شده قاهر 1 توسط انصارالله، نشان می‌دهد که این موشک تقریبا همان سام 2 است، موشکی که پیش از این، نام ارتش یمن جزو دارندگان آن به چشم می‌خورد و حالا انصارالله همان موشک را با تغییر ماهیت، از زمین به هوا، به موشکی زمین به زمین و با کارکرد بالستیک، تبدیل کرده‌ است. اس 75 یا همان سام 2 (نام‌گذاری ناتو) یک سامانه موشکی است که در دهه 70 میلادی توسط شوروی سابق تولید و به ارتش این کشور تحویل داده شد.

 سام 2، موشکی زمین به هوا است که برای هدف قرار دادن اهداف مختلف در ارتفاع بلند تولید شد. این سامانه موشکی، 45 کیلومتر برد داشته و قادر است اهداف هوایی را تا 25 هزار پا با موشک‌هایی که با سرعت 3.5 ماخ(بیش از 4 هزار کیلومتر در ساعت) به سوی هدف روانه می‌شوند، پوشش پدافندی بدهد. سام 2، پیش از این در چندین جنگ حضور داشته و عملیات‌های موفقی نیز توسط کشورهای مختلف توسط همین موشک یا نمونه‌های مشابه انجام شده است. یکی از مشهورترین عملیات هایی که سام 2 در آن مورد استفاده قرار گرفته است، انهدام هواپیمای یو-2 آمریکا بر فراز خاک شوروی است. 

در منطقه، به غیر از مصر و تعدادی کشور دیگر، یمن نیز جزو دارندگان قدیمی این سامانه موشکی به شمار رفته و تعداد زیادی لانچر و موشک سام 2 در اختیار دارد، اما با توجه به جنگ چندین ماهه و عدم وجود شرایط لازم و البته عدم توان شناسایی جنگنده‌های متجاوز سعودی یا غیرسعودی که غالبا اف 15 ایگل یا اف 16 فالکن (اماراتی یا مراکشی) هستند، امکان استفاده از این موشک‌های غیرممکن شده بود. بر همین اساس، متخصصان انصارالله باید از این موشک استفاده دیگری می‌کردند. اولین قدم در این زمینه، دستیابی به سامانه‌ای بود که بتواند موشک را با آن کنترل کرد. یمنی‌ها احتمالا برای این کار، از سامانه‌های موجود در کشورشان از جمله سامانه‌های هدایت و کنترلی که در موشک‌های توچکا و اسکاد روسی وجود داشت، استفاده کرده‌اند. هر دو موشک ذکر شده، از هدایت اینرسی (INS) به عنوان یکی از سامانه‌های هدایت، بهره می‌برند. 

مجموعه این عوامل و برخی عوامل جانبی دیگر مانند تولید یک پرتابگر مخصوص نیز جزو پروژه بزرگی بوده که یمنی‌ها به خوبی از پس آن برآمده و حالا قاهر 1 پا میدان عمل گذاشته و توانسته اهدافی را در عمق 200 کیلومتری خاک عربستان هدف قرار دهد، البته این همه‌ برد موشک قاهر 1 نیست، چرا که برد این موشک چیزی نزدیک به 500 کیلومتر است.

توشکا: توشکا (ORT-21 Tochka)" با نام ناتو "اسکاراب اس اس 21 (SS-21 Scarab) " یک موشک بالستیک تاکتیکی ساخت  "اتحاد جماهیر شوروی سابق" بوده که دارای بیش از 6 متر طول، بیش از 65 سانتی متر قطر، موتور سوخت جامد، با وزن کلی 1800 تا 2000 کیلوگرم وزن و برد 70 تا 180 کیلومتر است. سایت فس (Fas) درباره موشک "توشکا (ORT-21 Tochka)" می نویسد: "توشکا (ORT-21 Tochka)" یک موشک سطح به سطح، برد کوتاه بوده که دارای برد معادل 70 تا 180 کیلومتر بوده و وزن سرجنگی آن بیش از 100 کیلوگرم (بسته به نوع ) است.  

سایت میلیتاری تودی (Military-Today) درباره موشک "توشکا (ORT-21 Tochka)" نوشته است:  این موشک مدل بهینه سازی شده موشک "فراگ 7 (Frog -7)" که انواع سرجنگی ها را می‌تواند حمل کند و برد آن بین 70 تا 160 کیلومتر  و وزن کلی 2 هزار کیلوگرم است. این موشک دارای هدایت اینرسی  (Inertial Guidance) و مدت روانه سازی این موشک 20 دقیقه  و مدت ترک محل شلیک از سوی موشک کمتر از 2 دقیقه است. موشک "توشکا (ORT-21 Tochka)" به کمک لانچر BAZ-5921  حمل و شلیک می‌شود. ارتش یمن بارها از این موشک در جنگ علیه متجاوزان استفاده کرده است.

با توجه به بسته بودن جامعه یمن امکان بررسی دقیق توان موشکی یمن وجود ندارد، اما براساس گزارش های غیر رسمی وضعیت موشکی یمن نسبتا مناسب توصیف می شود و با این توان، عربستان قادر نخواهد بود به راحتی جنگ را ادامه دهد، چرا که اکنون دامنه جنگ به استان های جنوبی عربستان کشیده شده است و امکان استفاده ارتش و نیروهای انصارالله از ذخایر موشکی یمن بیشتر شده است.

نکته مهم در این زمینه این که اکنون نیروهای انقلابی یمن در همکاری با ارتش این کشور توانسته اند به فناوری مونتاژ موشک و تغییر قابلیت های آن دست یابند و این موضوع تأثیرات بلندمدتی در تغییر معادله قدرت بین یمن و عربستان خواهد داشت. دیگر زمانی پیش نخواهد آمد که عربستان به خاک یمن دست اندازی کند و منابع نفتی آن را غارت نماید./