کلیت مناقشه اتحادیه اروپا و مسکو به دلیل گره خوردگی آن به سیاست های خطرناک ناتو از جمله گسترش این مجموعه به شرق اروپا در سال 2016 میلادی به قوت خود باقی خواهد ماند. در این خصوص ممکن است از رفع تحریم های مسکو توسط اتحادیه اروپا تعبیر به تنش زدایی شود، اما این تنش زدایی روبنایی نمی تواند منجر به حل اختلافات و مناقشات زیربنایی شکل گرفته میان طرفین شود.
مناسبات اتحادیه اروپا و روسیه در سال 2015 میلادی و به دنبال وضع تحریم های اروپا علیه مسکو وارد فاز تازه ای شده است.
در این میان پیگیری سیاست "گسترش به شرق" از سوی ناتو و همچنین تلاش اعضای پیمان آتلانتیک شمالی مبنی بر استقرار نیروهای واکنش سریع در قسمت هایی از خاک اروپا منجر به ایجاد گارد بسته کاخ کرملین در مقابل ناتو شده است. بحران اوکراین نیز به قوت خود باقیست و چشم اندازی برای حل و فصل آن در سال جدید میلادی وجود ندارد. به دنبال وضعیت ترسیم شده، هم اکنون سوالات زیادی در خصوص مناسبات اروپای واحد و مسکو مطرح است.
به راستی طرفین در سال 2016 به کدام سو پیش خواهند رفت؟ آیا برخی پیام های ارائه شده از سوی طرفین مبنی بر تنش زدایی در سال جدید می تواند تحقق کامل پیدا کند یا باید در انتظار فضایی دیگر باشیم ؟
پاشنه آشیل مناسبات روسیه و اروپای واحد
اصلی ترین پاشنه آشیل مناسبات روسیه و اروپای واحد به عضویت 22 عضو اتحادیه اروپا در ناتو باز می گردد. همین مسئله منجر به نظامی شدن سیاست های کلان اتحادیه اروپا در حوزه امنیت بین الملل شده است. از سوی دیگر، در مناقشه صورت گرفته میان روسیه و ناتو بر سر اوکراین، اتحادیه اروپا نقش کلیدی و فزاینده ای ایفا کرد. پس از وقوع مناقشه اوکراین، مقامات اروپایی در کسوت اعضای ثابت ناتو علیه مسکو موضع گیری کردند و تحریم هایی را علیه روسیه وضع نمودند.
علاوه بر این حرکت ناتو در سال 2015 مبنی بر گسترش به شرق اروپا منجر به خشم و نارضایتی مسکو گردید. در دکترین و چشم انداز سیاست خارجی مسکو "گسترش ناتو به شرق" خط قرمزی محسوب می شود که گذار از آن تحت هیچ عنوانی برای مقامات روسی موضوعیت ندارد. واسطه گری برخی بازیگران اروپایی میان ناتو و اتحادیه اروپا نیز به علت عضویت آن ها در ناتو نتوانست پاسخگو باشد. به عنوان مثال آنگلا مرکل، صدر اعظم آلمان در برهه هایی سعی کرد در کسوت یک واسطه گر و مبانجی میان ناتو و مسکو عمل کند، اما در عمل نتوانست این نقش آفرینی را ایفا کند. حتی تلاش سوسیال دموکرات های کابینه ائتلافی مرکل نیز نتوانست در این خصوص کارساز باشد.
تحریم هایی که در سال 2016 برداشته می شود
نکته دیگر در خصوص مناسبات دوجانبه اتحادیه اروپا و مسکو به تحریم هایی باز می گردد که اروپای واحد علیه روسیه وضع کرده است.
در سال 2015 میلادی این تحریم ها تمدید شد. با این حال مقامات اروپایی اذعان کرده اند که در سال 2016 میلادی این تحریم ها ادامه نخواهد یافت. بر این اساس پیش بینی می شود که در میانه سال جدید میلادی تحریم های اقتصادی اتحادیه اروپا علیه مسکو برداشته شود. این در حالیست که اصل مناقشه میان طرفین به قوت خود باقی خواهد ماند. برداشته شدن تحریم های مسکو نمی تواند منجر به تعامل طرفین در خصوص گسترش ناتو به شرق و بازگشت کریمه به اوکراین و حل مناقشات داخلی این کشور شود. بنیادین بودن اختلافات موجود میان ناتو و روسیه و جنس ژئوپلیتیکی و استراتژیکی این اختلافات مانع از حل و فصل سریع و آسان آن ها خواهد بود.
در این میان باید به متغیر مهم دیگری نیز اشاره کرد که آن دخالت ایالات متحده آمریکا در مناقشه مسکو و اتحادیه اروپاست. واشنگتن از طریق لندن و بعضا پاریس و برلین در صدد است این مناقشه را زنده نگاه دارد. هم اکنون نشانه ای دال بر بازگشت ناتو از تصمیم های جنجالی خود مبنی بر گسترش به شرق وجود ندارد. ضمن آن که موضوع اوکراین نیز مستلزم عقب نشینی طرفین از مواضع اولیه خود است. نشانه این عقب نشینی نیز در رفتارهای مسکو و ناتو مشاهده نمی شود. ناتو به عنوان مولد بحران و کنشگر اولیه ای که منجر به ایجاد بحران در اوکراین شد، در صدد است معمای اوکراین را با گسترش این سازمان به شرق گره بزند. این در حالیست که سرگی لاوروف یک بار در سال 2015 میلادی تاکید کرد که گسترش ناتو به شرق منجر به بر هم ریختن معادلات و چهره ژئو استراتژیکی اروپا خواهد شد. بدیهی است که در چنین فضایی دیالوگ شکل گرفته میان روسیه و اتحادیه اروپا محدود به حل و فصل بحران های اقتصادی شکل گرفته و برخی مفاهمه های مشترک در خصوص جلوگیری از تشدید تنش های بیشتر خواهد بود. در چنین معادله ای اصل مناقشه به قوت خود باقی خواهد ماند.
رادیکالیزه شدن آمریکا و همراهی اروپا
موضوع دیگری که در خصوص مناقشه اخیر میان مسکو و اتحادیه اروپا اصالت و موضوعیت دارد به بازی ایالات متحده آمریکا در قبال کاخ کرملین باز می گردد. هر اندازه به انتخابات ریاست جمهوری سال 2016 میلادی نزدیک تر می شویم، واشنگتن در قبال مسکو رادیکال تر و تند تر می شود. برخی مقامات روسی امیدوار بودند که در دوران حضور باراک اوباما به عنوان یک دموکرات، رویکرد واشنگتن در قبال مسکو بازتر شود، اما نه تنها این اتفاق رخ نداد، بلکه مناقشات طرفین حول موضوعاتی مانند اوکراین و ... بیشتر شد. اکثر نامزدهای انتخاباتی ایالات متحده آمریکا نسبت به مسکو دارای رویکردی بسته و سخت هستند. حتی هیلاری کلینتون، نامزد حزب دموکرات نیز نسبت به مسکو دارای رویکردی تند تر نسبت به اوباماست. همین مسئله سبب خواهد شد تا مناقشات مسکو و واشنگتن نیز تحت تاثیر بازی نامتوازن کاخ سفید قرار گیرد. در این جا آمریکا بازی خود را به ناتو گره خواهد زد و برخی از اعضای اتحادیه اروپا نیز از خطوط کلی این بازی مناقشه برانگیز تبعیت خواهند کرد. با این حال برخی دیگر از اعضای ناتو مانند یونان و حتی آلمان ترجیح می دهند این بازی را کنترل و مهار کنند.
چراغ سبز کاخ کرملین به مرکل نشانه چیست؟
اخیرا ولادیمر پوتین با اعلام خبر عدم حضور خود در کنفرانس امنیتی مونیخ شوک سختی به مقامات آلمانی وارد ساخته است. رئیس جمهور روسیه تاکید کرده است که در بزگترین کنفرانس امنیتی دنیا که به رسم هر ساله در مونیخ برگزار می شود، شرکت نخواهد کرد تا اعتراض خود را نسبت به سیاست های اتحادیه اروپا و ناتو در قبال مسکو نشان دهد. وی در عین حال مرکل را سیاستمداری قابل اعتماد دانسته است.
رمزگشایی از اظهارات پوتین تا اندازه ای سخت اما ممکن است! واقعیت امر این است که کاخ کرملین همه درها را بر روی اتحادیه اروپا در خصوص بازگشت از مواضع فعلی این مجموعه را (از جمله وضع تحریم های اقتصادی علیه مسکو) نبسته است. پوتین نخواسته است خللی در نقش واسطه گری برلین در مناسبات ناتو و مسکو وارد سازد.
فراتر از این موارد، روسیه با این اقدام به عنوان بازیگری تاثیر گذار در حوزه بین الملل و به عنوان یکی از اعضای دائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد پیام واضحی را به طرف غربی مخابره می کند. پوتین این هشدار را به اتحادیه اروپا مخابره کرد که احساس نیاز اروپا به مسکو در حل مناقشات بین المللی از جمله مناقشات امنیتی اروپا (که روز به روز گسترده تر می شود) در صورت رویکرد سخت اروپا نسبت به کاخ کرملین بی پاسخ خواهد ماند. بسیاری از بازیگران اروپایی نمی توانند احساس نیاز خود به مسکو را در این معادله منکر شوند.
نتیجه گیری
کلیت مناقشه اتحادیه اروپا و مسکو به دلیل گره خوردگی آن به سیاست های خطرناک ناتو از جمله گسترش این مجموعه به شرق اروپا در سال 2016 میلادی به قوت خود باقی خواهد ماند. در این خصوص ممکن است از رفع تحریم های مسکو توسط اتحادیه اروپا تعبیر به تنش زدایی شود، اما این تنش زدایی روبنایی نمی تواند منجر به حل اختلافات و مناقشات زیربنایی شکل گرفته میان طرفین شود.در این میان برگزاری رقابت های انتخاباتی ایالات متحده آمریکا و اظهاراتی که از سوی نامزدهای حاضر در این رقابت ها در تقابل با روسیه مطرح می شود، در حفظ فضای تنش آمیز میان واشنگتن و مسکو موثر خواهد بود./