ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در تصمیمی غیرمنتظره دستور خارج شدن نیروهایش را از سوریه خارج کرد. بشار اسد از این تصمیم استقبال کرد و معارضان سوری را نیز آن را به فال نیک گرفتند. طی شش ماه عملیات روس ها در جنگ با تروریست ها در سوریه، نتایج خوبی را به وجود آورده بود و وضعیت سوریه را به نفع بشار اسد تغییر محسوسی داد. برخی تصمیم روسیه را در جهت توافقات پنهانی مسکو-واشنگتن درباره آینده سوریه می دانند.
اکنون باید دید خروج ناگهانی نیروهای روس از سوریه چه تأثیری بر اوضاع سوریه خواهد داشت. علت این تصمیم چیست؟ و چه جایگاهی در مناسبات روسیه و آمریکا دارد؟
در این باره با دکتر جهانگیر کرمی، استاد روابط بین الملل دانشگاه تهران و کارشناس مسائل بین الملل، گفتگویی را انجام داده ایم که در ادامه می آید:
بصیرت: دلیل این که روسیه به دستور پوتین به شکل ناگهانی نیروهای خود را از سوریه خارج می کند، چیست؟
دکتر کرمی: دولت روسیه در خصوص خروج ناگهانی نیروهای خود از سوریه، رسما اعلام کرده این کار به دلیل تحقق اهدافی که این ماموریت داشته و همچنین به نتیجه رسیدن ماموریت نیروهای روسیه می باشد و قرار است بخش عمده ایی از نیروهایش از سوریه خارج شوند. اما شاید این استدلال نتواند کاملا قانع کننده باشد. به نظر من مسائل دیگری را باید توجه کرد: 1- مدت زمانی است که دولت روسیه انتخاب کرده است و این شرایط زمانی خیلی اهمیت دارد. 2- دولت روسیه در حال انجام مذاکرات با آمریکا و عربستان می باشد. 3- همان طورکه گفته شده آتش بسی بین دولت سوریه و نیروهای مخالف به وجود آمده است. 4- به هر حال دولت روسیه سعی دارد با نشان دادن عمل به موقع، بتواند در موضوعاتی مثل مسئله تحریم ها و مسئله اوکراین تعاملاتی را با طرف های غربی داشته باشد.
بصیرت: اعلام موافقت دولت سوریه با این تصمیم را چگونه ارزیابی می کنید؟
دکتر کرمی: رسانه ها اعلام کردند رؤسای جمهور دو کشور سوریه و روسیه با هم مذاکره کردند و بر اساس این مذاکره و توافق روس ها خارج شده اند. من فکر می کنم دولت سوریه نباید در این شرایط خیلی از این تصمیم خوشحال بوده باشد. هر چند جزئیات این موضوع در دسترس نیست. یعنی آیا در ابتدا توافقی صورت گرفت که نیروهای نظامی روسیه در سوریه ورود پیدا کنند و در این زمینه محدوده زمانی وجود داشته است و الان آیا این تصمیم با دولت سوریه در میان گذاشته شده است یا بعد از اتخاذ تصمیم خروج دولت روسیه به سوری ها اطلاع داده شده است؟ در کل جزئیات خیلی معلوم نیست.
ولی آن چیزی که مهم است این که طبیعی است دولت سوریه به حضور متحدان خارجی نیاز دارد و اقدام یک جانبه هر نیروی خارجی در خارج کردن نیرو از سوریه مورد خوشایند سوری ها نخواهد بود. ولی اگر در این زمینه این ملاحظه را در نظر بگیریم که دولت روسیه با هدف عمق بخشی به قدرت دولت سوریه در کنترل مناطق، وارد صحنه شده بود، می شود گفت روسیه به این هدف کم و بیش رسیده است. ولی در گام های بعدی این که چه طرحی مدنظر دولت سوریه است، طبیعتا این موضوع برای روس ها الزامی ایجاد نمی کند، چون دولت روسیه در شرایطی از صحنه خارج می شود که می خواهد در حقیقت به عنوان یک برنده و پیروز خارج شود و نمی خواهد این موضوع به یک زمانی ادامه داشته باشد که مثلا در مذاکرات مخالفان سوریه یک شرط بگذارند که دولت روسیه باید خارج شود.
بنابراین به نظر من این تصمیم در محدوده زمانی صورت گرفته است که عمدتا ملاحظات خود دولت روسیه و پرستیژ بین المللی آن لحاظ شده است تا منافع و مصالح دولت سوریه در صحنه میدانی و عملیاتی.
بصیرت: در صحنه میدانی، خروج روسیه از سوریه چه آثاری در بر خواهد داشت. آیا وضعیت جنگ به سود تروریست ها تمام خواهد شد؟
دکتر کرمی: به نظر می رسد روسیه در این شرایط، بیشتر ملاحظات خودش را نسبت به ملاحظات مربوط به صحنه تحولات سوریه را در نظر دارد و شاید اگر این تصمیم به تاخیر می افتد یا در زمان دیگری انجام می شد، تاثیر بهتری می توانست برای دولت سوریه داشته باشد و اعلام خروج نیروهای روسیه از سوریه در این شرایط می تواند مواضع مخالفان دولت بشار اسد را سخت تر کند و می تواند به آنها نسبت به آینده امیدواری بدهد. این موضوع می تواند آثار و پیامدهایی بر آینده موضوع بحران سوریه داشته باشد.
بصیرت: برخی معتقدند خروج روسیه از سوریه در جهت تمایل روس ها به طرح آمریکا مبنی بر فدرالیسم در سوریه است. نظر شما در این زمینه چیست؟
دکتر کرمی: به هر حال دولت روسیه طرفدار فدرالیسم در سوریه است و از طرفی روسیه مخالف تجزیه سوریه می باشد. این که سوریه فدرالی شود برای دولت روسیه از این جهت می تواند اهمیت داشته باشد که با بخش های مختلف جمعیتی سوریه از جمله با کردها، مسیحیان سوریه و احیانا دروزی ها ارتباطات داشته باشد و حتی به وسیله این موضوع می تواند دولت ترکیه را تحت فشار قرار دهد. چون یکی از ملاحظات مهم دولت روسیه در ارتباط با بحران سوریه همیشه مسائل مربوط به ترکیه بوده است. به هر حال دو دولت ترکیه و روسیه در قلمرو جغرافیایی گسترده ایی از دریای سیاه تا قفقاز جنوبی در تعامل هستند و همین طور می تواند مسئله خاورمیانه را در بر بگیرد. نگاه ایدئولوژیک اسلام گرایان در ترکیه در سالهای اخیر برای روسیه آزار دهنده بوده است. به ویژه نگاهی که اسلام گرایان ترکیه به مسائل قفقاز جنوبی داشتند. و همچنین در همین جهت برای سرنگونی دولت بشار اسد تلاش داشتند. این مسائل می تواند برای روسیه خیلی آزاردهنده و نگران کننده باشد. طبعا مسکو از هر تلاشی برای فشار بیشتر بر ترکیه استفاده می کند. یکی از این ابزارها یک سوریه فدرال است. این موضوع می تواند تاثیر جدی بر داخل کشور ترکیه داشته باشد.
بصیرت: برخی دیگر از معامله روسیه و آمریکا در زمینه خروج روس ها از سوریه و در مقابل امتیاز دادن آمریکا به روسیه در قضیه اوکراین سخن می گویند. نظر شما در این زمینه چیست؟
دکتر کرمی: به هر حال برای هر دولتی که وارد یک بحران می شود، هم اهداف و برنامه در درون آن بحران مهم است و هم اهداف پیرامون در مسائل منطقه ایی و بین المللی. برای روسیه به عنوان یک قدرت برتر، طبیعی است که علاوه بر مسائل و منافعی که در داخل سوریه برای خود تعریف می کند، مجموعه ایی از مسائل در خاورمیانه و مناطق مجاور هم مطرح است و غیر از این روسیه در مجموعه ایی از مسائل مختلف و دامنه دار با قدرت های بزرگ جهانی از جمله اروپا و آمریکا درگیر است. طبیعی است که هر قدمی که دولت روسیه در ارتباط با بحران سوریه بر می دارد بدون این ملاحظات منطقه ایی یعنی در نظر گرفتن ایران، ترکیه، عربستان و بدون در نظر گرفتن ملاحظات بین المللی و مسائل مربوط به غرب، اروپا و آمریکا نیست، به ویژه موضوع روسیه با غرب در مسائل مربوط به بحران اوکراین وجود دارد و هنوز به هیچ نتیجه مشخصی نرسیده است.
بصیرت: فکر می کنید تصمیم اخیر روس ها تا چه اندازه با سیاست های جمهوری اسلامی ایران درباره سوریه نزدیک باشد؟
دکتر کرمی: ایران و روسیه در مسائل خاورمیانه از جمله در سوریه منافع مشترک دارند. این موضوع در دو گام مورد اهمیت می باشد: در گام نخست این منافع مشترک برای مقابله با تروریسم و حمایت از ثبات در منطقه و سوریه است و نیز حفظ نظام سیاسی سوریه، حاکمیت ملی و تمامیت ارضی این کشور مطرح است. در گام بعدی مسائل سوریه از طریق مذاکره و به شکل مسالمت آمیز حل و فصل شود، این منافع مشترک دو کشور است. اما تفکیک در سطح عملیاتی، اجرایی و تاکتیکی، این منافع عینا مشترک نیست. ایران و روسیه در مورد آینده سوریه، شرایط مذاکرات و تعامل با مخالفین و حامیان آنها، نقطه نظرات متفاوتی دارند از جمله ایران بیشتر مسائل داخلی و نظام سیاسی سوریه و آینده آن اهمیت دارد. در حالی که برای روسیه این موضوع شاید در درجه دوم قرار داشته باشد. در درجه نخست برای روسیه، موازنه منطقه ایی و تعاملاتش با غرب اهمیت پیدا می کند.
با تشکر از دکتر کرمی که وقت خود را در اختیار پایگاه بصیرت قرار دادند./