شرایطی که ریاض را پای میز مذاکره کشاند

پایگاه بصیرت

آتش بس پیشنهادی سازمان ملل و متحد و مورد توافق طرف های درگیر، از ساعت 01:30 بامداد دوشنبه گذشته به وقت تهران در یمن اجرایی شد. اگرچه دقایقی قبل از اجرای آتش بس جنگنده های ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی در حالی مناطقی از استان های تعز و مأرب را بمباران کردند که گزارش هایی هم از بمباران مناطقی در استان های البیضاء و جوف دریافت شده است.

در راستای این «آتش بس شکننده» گزارش شده که درگیری های شدید در منطقه «نهم»، واقع در شرق صنعا بین نیروهای یمنی و نظامیان سعودی همچنان ادامه دارد و این نیروها در استان شبوه حمله ائتلاف عربی برای پیشروی به سمت منطقه «عسیلان» را ناکام گذاشتند.

این درحالی است که به موازات اعلام آغاز آتش بس در یمن «محمد عبد السلام»، سخنگوی رسمی جنبش «انصار الله» طی سخنانی از تشکیل کمیته های نظارت بر آتش بس در 6 استان البيضاء، الضالع، مأرب، الجوف، تعز و شبوة یمن بر اساس توافقات صورت گرفته خبر داد و تاکید کرد که نیروهای این جنبش به آتش بس پایبند خواهند بود.

اما در راستای آتش بس برقرار شده در یمن، قرار است، هجدهم ماه جاری مذاکرات بین طرف های درگیر در این کشور، برای دستیابی به راه حل سیاسی و پایان دادن به تجاوز نظامی عربستان و ائتلاف عربی در کویت آغاز شود.

«اسماعیل ولد الشیخ»، نماینده ویژه سازمان ملل در امور یمن طی سخنانی اعلام کرد که مذاکرات در کویت 5 محور عقب نشینی شبه نظامیان و گروه های مسلح؛ تحویل سلاح های سنگین و نیمه سنگین؛ اقدامات امنیتی موقت؛ تشکیل مجدد نهادهای حکومتی و از سرگیری مذاکرات فراگیر سیاسی؛ و سرانجام تشکیل کمیته ویژه زندانیان و بازداشتی ها را شامل می شود و مقدمات مذاکرات صلح که تحت نظارت سازمان ملل خواهد بود، به سرعت در حال فراهم شدن است.

در این تردید نیست، اگر سعودی ها در پرونده یمن و عرصه میدانی آن در موضع قدرت قرار داشتند، هیچ گاه تن به نشستن پای میز مذاکره و گفتگو با طرف های یمنی نمی دانند، مهمترین دلایلی که عربستان را واداشته تا در این برهه اولا به آتش بس و سپس مذاکره تن دهد، عبارتند از: 

- درک سعودی ها از اینکه توقف جنگ به امری لازم و ضروری مبدل شده است، چون تهدیدات امنیتی، مالی، اقتصادی، منطقه ای و بین المللی جبهه داخلی عربستان را با خطر جدی مواجه کرده است.

- تمایل طرف یمنی به توقف تجاوز نظامی با توجه به شرایط بسیار بد انسانی که مردم یمن با آن مواجه هستند. اما این به معنای ضعف و ناتوانی یمنی در عرصه میدانی و نظامی و ایستادگی و مبارزه با متجاوزان نیست، بلکه این جبهه همواره آماده مقابله با هر نوع تجاوز و برای سال های متمادی است.

- استان های جیزان، نجران و عسیر عربستان به یکی از مهمترین جبهه های درگیری و عملیاتی بین نیروهای یمنی و نظامیان سعودی مبدل شده و ادامه جنگ در یمن به معنای افزایش احتمال گسترش دامنه درگیری های نظامی در جنوب عربستان است که تهدیدی جدی برای ریاض است.

- درک این واقعیت که در صورت عدم مقابله با قدرت گیری سریع و سری داعش در یمن و سیطره این گروه بر جنوب این کشور، عربستان در تیررس حملات مستقیم این گروه و به مهمترین هدف آن مبدل خواهد شد.

- درک این حقیقت که هیچ سلاح و هیچ ائتلاف منطقه ای و بین المللی نمی تواند، مردم یمن را به زانو درآورد و پس از گذشت بیش از یک سال حاصل این تجاوز برای سعودی ها کشته شدن حدود 3 هزار نظامی و درجه دار بوده است.

- به خطر افتادن جدی وجه بین المللی سعودی ها به ویژه پس از اقدام پارلمان اتحادیه در تصویب قطعنامه منع فروش تجهیزات نظامی به عربستان و متهم شدن این کشور به ارتکاب جنایات جنگی و ضد بشری در محافل جهانی.

- ورود جنگ یمن به مرحله فرسایشی که روی گردانی داخلی و فروپاشی ائتلاف ها و هم پیمانی های منطقه ای و کاهش یا قطع حمایت های متحدان جهانی عربستان را به دنبال دارد.

- ناتوانی در تامین بودجه کمرشکن جنگ.

- تاکید تهران مبنی بر اینکه در صورتی که شرایط ایجاب کند، جمهوری اسلامی ایران همانند حمایتی که تاکنون از دمشق به عمل آورده، از جنبش انصار الله نیز حمایت خواهد کرد و این هشداری جدی به سعودی ها بود که به آنها گوشزد می کرد، ادامه جنگ در یمن احتمال مبدل شدن این کشور به سوریه ای دیگر را افزایش می دهد.

آنچه در سطور بالا به آنها اشاره شد، تنها بخشی از دلایلی است که سعودی ها را به نشستن پای میز مذاکره و گفتگو با انصار الله وادار می کند، چون در غیر این صورت عربستان باید در انتظار از دست دادن اعتبار خود به عنوان قدرت منطقه ای باشد، اگرچه به اعتقاد بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران تاکنون نیز از این اعتبار و قدرت چیزی بر جای نمانده است، در غیر این صورت هیچ گاه به مذاکره سری و مخفیانه با انصار الله برای پایان دادن به جنگ از موضع دفاعی و طرف بازنده در جنگ روی نمی آورد.

اقدام امارات متحده در خارج کردن نظامیانش از استان مأرب یمن، حکایت از آن دارد که اختلافات آل سعود و آل نهیان در پرونده یمن وارد فاز جدیدی شده است.

منابع یمنی با تایید این اقدام امارات تصریح کردند: ابو ظبی ظرف 4 روز بیش از 80 درصد نظامیان خود را از پایگاه نظامی «التداوین» که در مرز دو استان مأرب و جوف، در شمال شرقی یمن قرار دارد، خارج کرد تا 20 درصد از نظامیان اماراتی باقی مانده در یمن در چارچوب ائتلاف عربی در عملیات های نظامی که به رهبری عربستان در مناطق مختلف یمن انجام می شود، مشارکت داشته باشند.

به جز نظامیان اماراتی، ابو ظبی 3 سامانه پدافند موشکی «پاتریوت» و بسیاری از خودروها و تسلیحات نظامی خود را نیز به صورت هوایی به وسیله بالگرد و به صورت زمینی از طریق جاده «صافر» - گذرگاه مرزی «الودیعه» عربستان، از یمن خارج کرد. 

منابع یمنی با تاکید بر اینکه میانجیگری های بسیاری صورت گرفت تا اماراتی ها از این تصمیم منصرف کند که همگی با شکست مواجه شدند، افزودند: عربستان سعودی اعلام کرده که خلأ ناشی از خروج نظامیان و تجهیزات نظامی اماراتی در مأرب را پر خواهد کرد.

اختلافات ریاض و ابو ظبی در پرونده یمن که موجب خروج نظامیان اماراتی از استان مأرب شد، از زمانی وارد فاز جدید خود شد که «عبد ربه منصور هادی»، رئیس جمهوری فراری یمن، ابو ظبی را به حمایت از «خالد بحاح»، نخست وزیر خود خوانده اش متهم و سپس از این سمت برکنار و «احمد بن دغر» را به عنوان نخست وزیر وژنرال «علي محسن الأحمر» را به عنوان معاون خود منصوب کرد.

گفته شده 2 روز پیش از برکناری بحاح، درگیری لفظی شدیدی بین بحاح و هادی به خاطر پافشاری بحاح جهت تغییر ترکیب هیئت یمنی شرکت کننده در مذاکرات ژنو رخ می دهد که اعضای آن را هادی انتخاب کرده و ریاست هیئت را به «عبد الملك المخلافی»، معاون نخست وزیر خود خوانده و وزیر خارجه کابینه اش سپرده بود، رخ می دهد.

یک روز پیش از آن هم بحاح و هادی برسر نحوه صرف بودجه در اختیار جهت مداوای مجروحان و تامین امنیت شهر تعز اختلاف نظر پیدا کرده بودند و بحاح از دستورات هادی در این خصوص و پرداخت بودجه وزارت خارجه سر باز زده بود.

این اختلافات هادی را به ستوه آورده و موجب شده بود، طی حکمی بحاح را از سمت هایش برکنار کند و چنان در این تصمیم قاطع بود که تماس‌ ها و پافشاری های واشنگتن نیز نتوانست هادی را از اعمال تصمیماتش باز دارد.

هواداران هادی، بحاح را به داشتن گرایشات و مواضع جدایی طلبانه در استان عدن و شهرهای جنوبی یمن و هموار کردن نفوذ و سیطره اماراتی ها در جنوب یمن متهم می کنند که با منافع و اهداف عربستان در یمن در تعارض قرار دارد. 

دلیل خروج نظامیان اماراتی و بیرون کشیدن تجهیزات نظامی اشان از استان مأرب را تنها نباید در اختلافات ابو ظبی – ریاض ملاحظه کرد، بلکه شکست های سنگین نظامیان اماراتی در کنار نیروهای ائتلاف عربی در برابر نیروهای یمنی از جمله رزمندگان جنبش انصار الله و ضربات دقیق و کاری موشک های «توشکا» آنها در محور «نهم»، در استان صنعا و محور «صراوح»، در استان مأرب و کشته و زخمی شدن ده ها نظامی اماراتی از دلایل مهمی دیگری است که اماراتی ها را وادار به اتخاذ این تصمیم کرد.

این موضوع موجب شده تا صرف نظر از نظامیان اماراتی، نیروهای ائتلاف عربی ضد یمن به رهبری عربستان نیز از جمعه 8 آوریل عقب نشینی گسترده ای را به همراه تجهیزات نظامی اشان از پایگاه نظامی التداوین به سمت دشت «رغوان» و از آنجا به سمت بیابان بین مأرب – صافر و از آنجا به سمت گذرگاه مرزی الوديعة عربستان آغاز کنند.

منابع محلی در این خصوص تاکید می کنند، عربستان نیز نظامیان خود را از پایگاه التداوین بیرون کشیده و آنها را در پایگاهی واقع در شرق منطقه «الکنائس» بین مأرب و جوف مستقر کرده که بازتاب روحی و روانی بسیار منفی بر نظامیان متجاوز گذاشته و موجب فروپاشی صفوف آنها در جبهه های عملیاتی جوف و فرضة نهم در شرق صنعاء و هيلان و صرواح در مأرب شده است.

این درحالی است که منابع میدانی یمنی در استان مأرب از درگیری نظامیان اماراتی و سعودی در پایگاه التداوین خبر دادند که با میانجیگری نظامیان ائتلاف  عربی مستقر در این پایگاه به این قائله پایان داده شد.

به گفته این منابع در آخرین ساعات عقب نشینی نظامیان اماراتی از پایگاه التداوین وقتی افسران اماراتی در حال جمع آوری تجهیزات نظامی و شخصی خود از جمله یخچال های نگهدارنده مواد غذایی اشان بودند، نظامیان سعودی به بهانه تعلق این تجهیزات به ائتلاف عربی با نظامیان اماراتی درگیر شدند که وساطت نیروهای ائتلاف عربی به آن پایان داد.

درپی این درگیری عربستان مانع عبور نظامیان اماراتی از مرزهایش در مسیر بازگشت به کشورشان شد تا اماراتی ها مجبور شوند، از مسیر «خشم الجبل» و از طریق مرزهای عمان خود را به کشورشان برسلانند.

منابع یمنی تاکید می کنند که به موازات اقدام امارات در خارج کردن نظامیان و تجهیزات نظامی خود از استان مأرب، قطر به عنوان جایگزین تجهیزات نظامی خود را به منطقه ارسال کرد.

خبرگزاری انگلیسی «رویترز» در جدیدترین گزارش خود با استناد به اظهارات بیش از 12 دیپلمات و مسئول امنیتی و شخصیت ها و شیوخ قبایل شهر «المکلا»، در استان حضر موت در جنوب یمن تاکید می کند که یکی از پیامدهای جنگ عربستان در یمن افزایش روز افزون قدرت گروه تروریستی تکفیری «القاعده» در این کشور و به شکلی خاص در جنوب است، به گونه ای که این گروه هم اکنون در حال بنای حکومتی برای خود در این قسمت از یمن است و این قدرت را مدیون غارت و چپاول بانک های یمنی و بالا بردن و دریافت مالیات از بنادر محلی است.

در این گزارش آمده است که القاعده هم اکنون بر 600 کیلومتر از اراضی ساحلی جنوب یمن سیطره دارد و شهر نیم میلیون نفری «مکلا» در جنوب شرقی یمن را به عنوان مرکز امارت خود در یمن برگزیده است.

به گفته رویترز در حال حاضر حدود یک هزار عنصر مسلح وابسته به القاعده در شهر مکلا مستقر شده اند و این گروه پرداخت مالیات را برای ساکنان شهر لغو کرده و تروریست های القاعده با استفاده از قایق های تندرو مجهز به «آر پی جی» اقدام به دریافت وجه از کشتی هایی در حال تردد در آب های منطقه ای یمن می کنند و با انتشار تصاویر و فیلم هایی از ترمیم جاده ها و راه ها و بازسازی شهر و راه اندازی مجدد بیمارستان ها و مراکز درمانی المکلا به اقدامات خود مباهات می کنند.

یکی از مهمترین منابع درآمد القاعده در جنوب یمن بنابر تاکید این گزارش سیطره این گروه بر شرکت ملی نفت یمن در شهر مکلا با درآمدی بالغ بر روزانه 1.4 میلیون دلار است و این جدای از مالیات هایی است که این گروه بر کالاهای مختلف از جمله سوخت وضع کرده و درآمد هنگفتی از آنها به دست می آورد.

توسعه و گسترش نفوذ القاعده و «داعش» در استان های جنوبی یمن، به ویژه با به دست آمدن مستنداتی که تاکید می کند، عربستان از این دو گروه حمایت نظامی و لجستیکی به عمل می آورد و آنها را در عملیات های نظامی خود در استان های تعز، جوف، مأرب و بيضاء مشارکت می دهد، بحث و جدل بسیاری در محافل داخلی و منطقه ای و بین المللی ایجاد کرده است.

القاعده پس از نفوذ در شهرها و مناطق مهم یمن از استان های ابین و شبوه گرفته تا استان های عدن و لحج، هم اکنون یک سال است که به سرعت درحال گسترش نفوذ خود در استان حضرموت، بزرگترین استان یمن که یک سوم مساحت این کشور را تشکیل می دهد و شهر مکلا، مرکز آن است.

کارشناسان این گسترش بسیار سریع نفوذ القاعده و داعش در جنوب یمن را مرهون حمایت های عربستان و امارات و چراغ سبز آمریکا و در چارچوب طرح راهبردی کاخ سفید برای خدمت به منافعش در یمن می دانند.