امانت‌های الهی و تکالیف والدین در قبال آن‌ها

فرزندان به عنوان بهترین هدیه الهی و ثمره وجود آدمی، بزرگترین امانت الهی در دستان والدین بوده و مسلماً در روز قیامت از این امانت‌ها سؤال خواهد شد.
در منابع دینی و روایی ما این مساله از اهمیت فراوانی برخوردار بوده و روایات فراوانی در مورد حقوق اولاد بر پدر و مادر، نقش و جایگاه والدین در تربیت صحیح و دینی اولاد، تشویق و ترغیب و تنبیه اولاد نسبت به انجام یا ترک شعائر دینی و ... بیان گردیده است که وجود این همه دستورات و تأکیدات نشان دهنده اهمیت فوق العاده تربیت دینی فرزندان در مکتب راستین اسلام و در راستای دستیابی به سعادت دنیوی و اخروی فرزندان می باشد.
با فرا رسیدن ایام نسبتاً طولانی تعطیلات تابستان، بسیاری از والدین دغدغه اوقات فراغت فرزندانشان را دارند و سعی می نمایند با ثبت نام فرزندانشان در کلاس‌های زبان، کامپیوتر، باشگاه های ورزشی، مسافرت و... اوقات فراغت فرزندانشان را پر کنند.
خطرات فراوان دنیای امروز که ناشی از هجوم بی سابقه فرهنگ منحط غربی با استفاده از ابزارهای نوین و بسیار جذاب رسانه‌ای، دین و اخلاق و اعتقادات مردم را نشانه رفته است و این امر فرزندان ما را به شدت تهدید می‌کند؛ به نظر می رسد وظایف والدین هم برای مقابله با این آسیب ها و تهدیدها نیز جدی تر باید باشد و برای ایمنی فرزندان دلبند خود از آسیب‌های فردی و اجتماعی و اخلاقی باید راهکارهای علمی و عملی و مؤثری که مورد تأیید و تأکید منابع دینی باشد را به کار بندند و اگر خدای ناکرده در این مورد اهمال و قصور شود و به موقع اقدامات تربیتی بر اساس دستورات دینی را انجام نگیرد، هم خودشان دچار خسران شده و هم فرزندانشان آسیب‌های روحی و اخلاقی و اعتقادی می بینند که متأسفانه در بسیاری از مواقع غیر قابل جبران خواهد بود و خدای ناکرده باید منتظر عواقب بسیار سخت و دردآور عدم توجه به این مقوله در دنیا و آخرت فرزندانشان باشند. بر این اساس روایتی بسیار عبرت آموز و تأثیر گذار از پیامبر عظیم الشأن اسلام(ص) خدمت خوانندگان عزیز تقدیم می‌شود تا بیشتر اهمیت این قضیه روشن گردد.
رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ (ص) أَنَّهُ نَظَرَ إِلَى بَعْضِ الْأَطْفَالِ فَقَالَ وَیْلٌ لِأَوْلَادِ آخِرِ الزَّمَانِ مِنْ آبَائِهِمْ فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مِنْ آبَائِهِمُ الْمُشْرِکِینَ فَقَالَ لَا مِنْ آبَائِهِمُ الْمُؤْمِنِینَ لَا یُعَلِّمُونَهُمْ شَیْئاً مِنَ الْفَرَائِضِ وَ إِذَا تَعَلَّمُوا أَوْلَادُهُمْ مَنَعُوهُمْ- وَ رَضُوا عَنْهُمْ بِعَرَضٍ یَسِیرٍ مِنَ الدُّنْیَا فَأَنَا مِنْهُمْ بَرِی‏ءٌ وَ هُمْ مِنِّی بِرَاء؛( جامع الأخبار، ص۱۰۶) از پیامبر ـ صلی اله علیه و آله ـ روایت شده است که به برخی بچه ها نگریست، آن گاه گفت: وای به حال فرزندان آخر الزمان از دست پدرانشان!
گفتند: یا رسول الله! از دست پدران مشرکشان؟
فرمود: نه از دست پدران مسلمانشان که چیزی از واجبات دین را به آنان نمی‌آموزند و هرگاه فرزندانشان آن را بیاموزند، آنان را از عمل به آن باز می‌دارند و از فرزندانشان با بدست آوردن متاع اندک دنیا خشنود می‌شوند. پس من از آن‌ها بیزارم و آن‌ها هم از من
همانطور که عرض شد فرزندان به عنوان امانت بزرگ الهی، حقوقی بر عهده والدینشان دارند که بر هر پدر و مادر ادای آن حقوق برای تربیت صحیح دینی و اخلاقی و فردی و اجتماعی فرزندان و در نتیجه نیل به سعادت دنیوی و اخروی دلبندانشان لازم و ضروری است که در فرهنگ دینی ما این حقوق بیان گردیده است و به نظر می‌رسد در جامعه دینی ما ادای این حقوق، امروزه کم رنگ تر شده است.
در روایاتی که از پیامبر و معصومان ـ صلوات الله علیهم ـ درباره حقوق فرزندان رسیده، سه حق عمده، برعهده پدران نهاده شده است: «حقّ الولدعلی والده أن یحسّن اسمه و یزوّجه إذا أدرک و یعلّمه الکتاب.»( نهج البلاغه، حکمت399) ؛ «و حقّ الولد على الوالد أن یحسّن اسمه و یحسن ادبه و یعلّمه القرآن.»( نهج الفصاحه، ص448، ش1395)
بر پدر است:
یکم : بر فرزندش نام نیک نهد؛
دوم: آن گاه که به سن ازدواج رسید، برایش همسر بگیرد؛
سوم: به اوقرآن یاد دهد.
در روایت، از این سه با واژه «حق» یاد شده که گزاردنش واجب است. هرگاه پدران، خود حق فرندان را پاس نمی‌دارند، چگونه انتظار دارند که فرزندان نیز حقوق آنها را گرامی دارند. وای بر پدران آخر الزمان، خدا نکند که این حق ناگزاری‌شان به عاق فرزندانشان بینجامد که پیامبر رحمت فرمود: «َالْزَمُ الْوَالِدَیْنِ مِنَ الْعُقُوقِ لِوَلَدِهِمَا إِذَا کَانَ الْوَلَدُ صَالِحاً مَا یَلْزَمُ الْوَلَدَ لَهُمَا»( خصال،ج1،ص55) همان طور که فرزند عاق پدر و مادر مى‏شود، اگر فرزند شایسته نباشد، پدران و مادران نیز عاق فرزندشان می‌شوند.
برخی ازپدران ومادران به جای این که در ایام فراغت و تعطیلات تابستان،دست فرزندان خود را بگیرند و در محضر کتاب خدا و اهل بیت(ع) بگذارند، از روی چشم و هم چشمی یا هر دلیل بی‌پایه دیگر، فرزندانشان را به کلاس‌هایی می‌فرستند و به کارهایی می‌گمارند که دل خودشان می‌خواهد؛ نه خدایشان.
این پیشوای سوم ما حسین ـ علیه السلام ـ است، بیبنید چه اندازه از این که فرزندش سوره حمد را آموخته، شادمان است و چگونه از معلم فرزندش، عبدالرحمن سلمى، حق‌گزاری می‌کند. هزار دینار و هزارحله به او می‌بخشد و دهانش را از درّ پر می‌کند و آنگاه که از این اعطای فراوان می‌پرسند،می‌گوید: «وَ أَیْنَ یَقَعُ هَذَا مِنْ عَطَائِهِ، یَعْنِی تَعْلِیمَه»؛این پاداش در برابر حمدى که او به فرزندم آموخته، کجا برابری می‌کند؟( بحارالانوار, ج44،ص91)
آموختن قرآن در عهد کودکی، حکمت را در دل او قرار می‌دهد: مَن قَرَأَ القرآنَ قَبْلَ أَنْ یَحْتَلِم فَقَد أُوتِیَ الْحُکْمَ صَبِیّاً»( کنزل العمال، ج1، ص547،ش2452) هر که قرآن را پیش از بلوغ بخواند در کودکی به او حکمت داده می‌شود.
تلاوت قرآن جوانان را نیز از آسیب¬ها نگاه می¬دارد؛ زیرا به فرموده امام صادق، علیه¬السّلام: «مَنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ وَ هُوَ شَابٌّ مُؤْمِنٌ اخْتَلَطَ الْقُرْآنُ بِلَحْمِهِ وَ دَمِهِ وَ جَعَلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَعَ السَّفَرَةِ الْکِرَامِ الْبَرَرَةِ وَ کَانَ الْقُرْآنُ حَجِیزاً عَنْهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ»( کافی،ج2، ص604) هر که قرآن بخواند، در حالی که جوانی مؤمن باشد، قرآن با گوشت و خونش درمی¬آمیزد، خداى عزّ و جلّ او را با فرشتگان والا مقام نیکوکارقرار می¬دهد و در روز قیامت، قرآن بازدارنده او از عذاب الهی است.
 این برکات فردی قرآن است، برکات اجتماعی آن نیز جای خود دارد.
بسیاری از پدران مسلمان آخرالزمان، فرزندانشان را به نماز امر نمی¬کنند، در حالی که این فرموده قرآن است و خواسته پیامبران: «وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها»( طه/132)‏ «رَبِّ اجْعَلْنی‏ مُقیمَ الصَّلاةِ وَ مِنْ ذُرِّیَّتی‏ رَبَّنا وَ تَقَبَّلْ دُعاءِ»( ابراهیم/40)
کاش همین بود. برخی از پدران و مادران مسلمانان نه تنها نماز نمی گزارند، فرزندان خداجوی خود را هم از نماز باز می‌دارند، در حالی که اجمالاً می¬دانند سیره و سفارش پیشوایان دین ما جز این است. اهل بیت ـ علیهم السلام ـ فرزندان خود را پیش از رسیدن به سن تکلیف به نماز تمرین می‌دهند تا با آن انس گیرند. امام باقر ـ علیه السلام ـ فرمود: «إِنَّا نَأْمُرُ صِبْیَانَنَا بِالصَّلَاةِ إِذَا کَانُوا بَنِی خَمْسِ سِنِینَ فَمُرُوا صِبْیَانَکُمْ بِالصَّلَاةِ إِذَا کَانُوا بَنِی سَبْعِ سِنِینَ»( کافی، ج3، ص409) ما کودکانمان را هر گاه پنج ساله شدند به نماز فرمان می¬دهیم، پس شما کودکانتان را هر وقت هفت ساله شدند به نماز فرمان دهید.
کودکان بر اساس فطرت خداجوی خود به عبادت روی می¬آورند و می¬خواهند نماز بگذارند و روزه بگیرند، اما پدران و مادران آخرالزمان به جای این که آنان را در این راه تشویق و یاری کنند، آنان را از این کار باز می¬دارند.و به کارهای محقر و کم ارزش از ایشان راضی می شوند در حالی که رسول اعظم ـ صلّى اللَّه علیه و آله ـ برای پدران و مادرانی که فرزندانشان را در کار نیک یاری می¬دهند، از خدا رحمت خواسته است: «رحم اللَّه والدین أعانا ولدهما على برّهما.»( همان، ج6، ص48)
این اولیای دلسوز  برای کارشان بهانه¬های گوناگونی دارند،بهترینشان این که مبادا فرزندانشان بیمارشوند. تو گویی اینان نیز از آفریدگار مهربان، مهربان‌ترند و به صواب و صلاح فرزندانشان آگاه‌تر. آن‌ها حتی به فرزندان خود اجازه نمی¬دهند این لحظه‌های معنوی را بیازمایند و در نتیجه حافظه آنان را از خاطره‌های شیرین تکالیف معنوی تهی نگه می‌دارند.
در ادامه سخن امام  باقرعلیه¬السلام که پیش¬تر آمد را می¬خوانیم: «وَ نَحْنُ نَأْمُرُ صِبْیَانَنَا بِالصَّوْمِ إِذَا کَانُوا بَنِی سَبْعِ سِنِینَ بِمَا أَطَاقُوا مِنْ صِیَامِ الْیَوْمِ إِنْ کَانَ إِلَى نِصْفِ النَّهَارِ أَوْ أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ أَوْ أَقَلَّ فَإِذَا غَلَبَهُمُ الْعَطَشُ وَ الْغَرَثُ أَفْطَرُوا حَتَّى یَتَعَوَّدُوا الصَّوْمَ وَ یُطِیقُوهُ فَمُرُوا صِبْیَانَکُمْ إِذَا کَانُوا بَنِی تِسْعِ سِنِینَ بِالصَّوْمِ مَا اسْتَطَاعُوا مِنْ صِیَامِ الْیَوْمِ فَإِذَا غَلَبَهُمُ الْعَطَشُ أَفْطَرُوا.»( همان،ج3، ص409) ما کودکانمان را هرگاه هفت ساله شدند به روزه فرمان می¬دهیم؛ به اندازه¬ای که طاقت داشته باشند تا نیمه روز یا بیش از آن یا کمتر که هرگاه تشنگی و گرسنگی بر آنان چیره شد، روزه خود را بگشایند تا با روزه خو گیرند و آن را تاب آرند. پس شما هرگاه کودکانتان هفت ساله شدند آنان را به روزه امر کنید. هر چه توان داشتند از روز را روزه بگیرند و هرگاه تشنگی بر آنان چیزه شد، روزه خود را بگشایند. تعطیلات تابستانی امسال که خوشبختانه توأم با ماه پر خیر و برکت رمضان می باشد، بهترین فرصت برای والدینی می باشد که دغدغه آخرت فرزندانشان را دارند تا با آشنا کردن فرزندانشان با آموزه های دینی گام بلندی را در راستای ادای حقوق و تکالیف دینی خود بردارند.